Στις 25 Μαΐου 2017, σε χώρο της ΔΕΘ πραγματοποιήθηκε εκδήλωση της αλήστου μνήμης Επιτροπής Διαλόγου για τη Συνταγματική Αναθεώρηση. Επρόκειτο για την πρώτη ανάλογη εκδήλωση -κι επελέγη η Θεσσαλονίκη γι’ αυτό.

Η διαδικασία ήταν επίσημη. Την πρόσκληση απηύθυνε η περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας για λογαριασμό της Επιτροπής Διαλόγου. Εντέλει, συγκεντρώθηκαν περίπου 50 άτομα: αυτοδιοικητικοί άρχοντες πρώην και νυν, λίγα στελέχη οργανισμών της Θεσσαλονίκης, ένας πρώην πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης, εργαζόμενοι στον ΟΛΘ, την ΕΡΤ, τη ΔΕΘ, την ΕΥΑΘ, κάποιοι συνταξιούχοι του δημοσίου, λίγοι συνδικαλιστές και η τότε προϊσταμένη του πρωθυπουργικού γραφείου της Θεσσαλονίκης Κατερίνα Νοτοπούλου. Τοποθετήθηκαν αρκετοί σχετικά με την αναθεώρηση του συντάγματος και τη διαδικασία της, οι περισσότεροι κάνοντας ξεκάθαρο από την αρχή «δεν είμαι νομικός, αλλά πιστεύω ότι…».

Ένας και μόνο συνταγματολόγος εμφανίστηκε, ο καθηγητής της Νομικής σχολής του ΑΠΘ Δημήτρης Σταμάτης. Ένας και μόνο ειδήμων! Η παρέμβασή του στην εκδήλωση για την αναθεώρηση του συντάγματος ήταν ισοδύναμη με εκείνους που έλεγαν «Σώστε το νερό», «οι δημοσιογράφοι φταίνε για όλα», «η Eldorado Gold μας σκοτώνει», «η ειρήνη δεν είναι ειρηνισμός».

Στην παρέμβασή του ο κ. Σταμάτης εστίασε στην υψηλή παιδευτική αξία που έχει μια τέτοια διαβούλευση. «Το ελληνικό σύνταγμα είναι ένα καλό κείμενο κι ό,τι τυχόν κακοδαιμονία σημειώνεται στη χώρα αυτή επί σειρά ετών δεν οφείλεται στο σύνταγμα. Το Σύνταγμα δεν είναι φορολογικός νόμος για να ξηλώνεται συχνά», τόνισε. Πράγματι, το σύνταγμα της Ελλάδος ανήκει στην κατηγορία των αυστηρών, γι’ αυτό και προβλέπει μια τέτοια διαδικασία αναθεώρησης σε αντίθεση με συντάγματα άλλων χωρών, τα οποία μπορούν να αναθεωρηθούν με τυπική νομοθετική διαδικασία.

Ποια Βουλή δίνει κατεύθυνση για την αναθεώρηση;

Το άρθρο 110 του συντάγματος ορίζει ρητά ότι η πρώτη Βουλή αποφασίζει για την ανάγκη αναθεώρησης, καθορίζοντας τις διατάξεις που πρέπει να αναθεωρηθούν, χωρίς να κάνει αναφορά στην κατεύθυνση προς την οποία πρέπει αυτές να αναθεωρηθούν.

«Αυτή η ρύθμιση του άρθρου 110 του συντάγματος, παρόμοια με τις ρυθμίσεις αντίστοιχων διατάξεων των προγενέστερων ελληνικών συνταγμάτων, δεν έχει προκύψει τυχαία, υπάρχει ένα τεράστιο ιστορικό βάθος», θυμίζει ο Ευάγγελος Βενιζέλος, μιλώντας στην Ολομέλεια της Βουλής. «Το 1910, πριν από 110 χρόνια, μετά το Κίνημα στο Γουδή, η παλαιά Βουλή, η απερχόμενη, με πρωθυπουργό τον Στέφανο Δραγούμη, απεφάσισε, υπό την πίεση των καταστάσεων, να κινήσει τη διαδικασία αναθεώρησης του συντάγματος του 1864. Προκειμένου όμως να δεσμεύσει τη νέα Βουλή, του νέου συστήματος, του νέου συσχετισμού, με επικεφαλής τον Ελευθέριο Βενιζέλο, καθόρισε τις κατευθύνσεις της αναθεώρησης, επιδιώκοντας, αυτή η απερχόμενη Βουλή του παλαιού συσχετισμού, να δεσμεύσει εκ προοιμίου τη νέα Βουλή του νέου συσχετισμού».

Δεσμεύεται, όμως, η δεύτερη Βουλή από την πρώτη ως προς την κατεύθυνση της αναθεώρησης; « Η δεύτερη Βουλή, η αναθεωρητική, δεν δεσμεύεται από τις κατευθύνσεις της πρώτης, γιατί παρεμβάλλεται το εκλογικό Σώμα, γιατί εκφράζεται η λαϊκή κυριαρχία. Αυτό το ανέλυσε ο Νικόλαος Νικολάου Σαρίπολος, καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου, στο σύγγραμμά του, το οποίο είναι μνημειώδες και το οποίο επηρέασε την επιστήμη και την ερμηνεία μέχρι σήμερα», υποστηρίζει ο κ. Βενιζέλος. Την ίδια άποψη έχουν πολλοί συνταγματολόγοι, ανάμεσα στους οποίους και ο Αντώνης Μανιτάκης. Εφόσον παρεμβάλλονται στην αναθεωρητική διαδικασία οι εθνικές εκλογές, προκειμένου να τοποθετηθεί το εκλογικό Σώμα επί των προτάσεων των κομμάτων για την αναθεώρηση, η δεύτερη Βουλή -η αναθεωρητική- είναι εκείνη που θα αποφασίσει για την κατεύθυνση.

«Η πρώτη Βουλή δίνει κατεύθυνση»

Η αναπληρώτρια καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου της Νομικής σχολής του ΑΠΘ Λίνα Παπαδοπούλου έχει διαφορετική άποψη. «Η ανάγκη της αναθεώρησης’ είναι αυτή που προσδιορίζει και την κατεύθυνση με τρόπο αποκλειστικό και εξαντλητικό. Αντιστρόφως, η ‘κατεύθυνση’ δεσμεύει ακριβώς, επειδή προκύπτει από τη διαπίστωση της ‘ανάγκης αναθεώρησης’ [άρθρο 110 (2)Σ]», ισχυρίζεται και δίνει ένα παράδειγμα. «Το άρθρο 62 περί του ακαταδίωκτου των βουλευτών είναι ανάμεσα σε εκείνα που ψηφίστηκαν, προκειμένου να αναθεωρηθούν, με την κατεύθυνση του περιορισμού της βουλευτικής ασυλίας αποκλειστικά στα αδικήματα που σχετίζονται με τη βουλευτική ιδιότητα εντός ή εκτός Βουλής. Δεν μπορεί η επόμενη Βουλή να ψηφίσει να δυσχεράνει τη δίωξη των βουλευτών για διάφορα αδικήματα, δεν μπορεί να πάει κόντρα στο πνεύμα της πρώτης Βουλής».

Η παρούσα Βουλή θα συνέλθει εκ νέου σε έναν μήνα (13 - 14 Μαρτίου) προκειμένου τα μέλη της να ψηφίσουν ξανά για την αναθεώρηση των διατάξεων που ψηφίστηκαν προς αναθεώρηση στις 14 Φεβρουαρίου. «Είναι η λεγόμενη ‘προθεσμία διάσκεψης’, για να το σκεφτούν ξανά οι βουλευτές και να υπάρχει η σιγουριά της ώριμης και όχι της εν θερμώ απόφασης για αναθεώρηση».

Οι διατάξεις που θα αποφασιστεί τελικά να αναθεωρηθούν με λιγότερες των 180 ψήφων θα απαιτηθεί να ψηφιστούν στην επόμενη Βουλή με 180. Αντιθέτως, για όσες αποφασίστηκε να αναθεωρηθούν με 180 και περισσότερες, θα απαιτηθούν 151 ψήφοι στην επόμενη.

Διατάξεις προς αναθεώρηση και παγίδες

• Οι προς αναθεώρηση διατάξεις καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα. Προτείνεται η αναθεώρηση ζητημάτων όπως η σχέση κράτους - εκκλησίας, η αναγνώριση κρατικής εγγύησης για αξιοπρεπή διαβίωση για κάθε πολίτη μέσα από εισοδηματικές ενισχύσεις, ο δημόσιος έλεγχος των κοινών αγαθών, η ισότητα αμοιβών, η επίταξη αγαθών και υπηρεσιών, η υποχρέωση κύρωσης διεθνών συνθηκών με δημοψήφισμα, η ψήφος δυσπιστίας, η υπουργική ευθύνη κ.ά.
• Στα ακανθώδη ζητήματα ανήκουν η δυνατότητα ορισμού 5 βουλευτών αποδήμου ελληνισμού, η θέσπιση υποχρέωσης για τον πρωθυπουργό να διαθέτει τη βουλευτική ιδιότητα και η αποσύνδεση της εκλογής προέδρου της Δημοκρατίας από τις εθνικές εκλογές.
• Ειδικά για την εκλογή του προέδρου της Δημοκρατίας υπήρξε το παράδοξο της καταψήφισης του άρθρου 30 παρ. 1, που είχε προταθεί για αναθεώρηση. Επρόκειτο για την περίπτωση της πρότασης Τσίπρα για εκλογή του ΠτΔ αμέσως από το λαό.
• Εφόσον στην ψηφοφορία της 14ης Μαρτίου καταψηφιστεί η αναθεώρηση και του άρθρου 32 παρ. 4, το οποίο προβλέπει τη διάλυση της Βουλής εφόσον δεν κατορθώσει να εκλέξει σε τρεις ψηφοφορίες ΠτΔ, η μη εκλογή θα μπορεί να οδηγήσει σε νέες εκλογές.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 17 Φεβρουαρίου 2019