Μία ομάδα επιστημόνων έχει «κηρύξει τον πόλεμο» στα έμφυλα στερεότυπα, που επηρεάζουν όχι μόνο τη ζωή των γυναικών αλλά και των ανδρών. Πρόκειται για την Συμμαχία των Φύλων (Gender Alliance Initiative), μία επιστημονική ομάδα που αποτελείται από ψυχολόγους, εκπαιδευτικούς, εκπαιδευτές ενηλίκων, κοινωνιολόγους και νομικούς, που δουλεύουν πάνω σε ζητήματα έμφυλης ισότητας και έμφυλης δικαιοσύνης.

Στο πλαίσιο της πρόσφατης καμπάνιας της οργάνωσης σε συνεργασία με την Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, «A New Gender Era», δημιουργήθηκαν δύο βίντεο που έγιναν viral. Δύο νέοι ενδύονται ρόλους, φορώντας διάφορα ρούχα και αξεσουάρ. Η κοπέλα προσπαθεί να φαίνεται σέξι αλλά και σεμνή, έξυπνη και δυναμική, παντρεμένη για να «ολοκληρωθεί», μητέρα και νοικοκυρά, και ταυτόχρονα γυμνασμένη, φρέσκια και για πάντα νέα. Ο νεαρός πρέπει να φαίνεται αυστηρός και πετυχημένος, φραγκάτος, κουβαλητής και... «παντελονάτος», αυθεντικός και γεμάτος αυτοπεποίθηση, γυμνασμένος, δυνατός και γενναίος. Τα δύο βίντεο καταλήγουν με τους δύο νέους να γελούν λέγοντας «Έλα φτάνει, βγάλ’ τα να φύγουμε», αναφερόμενοι φυσικά όχι στα ρούχα, αλλά στα στερεότυπα.

«Τα στερεότυπα είναι εδώ, εξακολουθούν να μας λένε πώς να είμαστε άνδρες, πώς να είμαστε γυναίκες. Ποιοι να φροντίζουμε το σπίτι και ποιοι να μην το φροντίζουμε, ποιοι να βγάζουν τα σκουπίδια και ποιοι να μην τα βγάζουν, ποιοι να φέρουν τα περισσότερα λεφτά στο σπίτι και ποιοι να φεύγουν από τη δουλειά τους όταν το παιδί αρρωστήσει στο σχολείο. Και ποιος θα πρέπει να μείνει στο σπίτι να μεγαλώσει τα παιδιά όταν τα παιδιά είναι μικρά και ο άλλος να κάνει καριέρα. Δεν έχουν αλλάξει τα στερεότυπα. Υπάρχουν ακόμα, αν και πολλές φορές είναι πιο εσωτερικευμένα και πιο εκλεπτυσμένα» λέει ο ψυχολόγος Βαγγέλης Κοσμάτος, υπεύθυνος επιστημονικού έργου της οργάνωσης και συνιδρυτής της. «Ένα πολύ σκληρό στερεότυπο για τις γυναίκες σήμερα είναι ότι την ίδια στιγμή χρειάζεται να είναι και όμορφες και φιλικές, να είναι και δυναμικές αλλά και ερωτικές, να κάνουν καριέρα και ταυτόχρονα να φροντίζουν το σπίτι και τα παιδιά. Φορτώθηκαν νέους ρόλους χωρίς να χάσουν τους παλιούς, πάρα πολλές φορές και με έναν εκδικητικό χαρακτήρα. Θα έχετε ακούσει, το ‘Ισότητα δεν θέλατε; Κάντε τώρα όλα αυτά που κάνουν και οι άντρες αλλά παράλληλα συνεχίστε να κάνετε και όλα αυτά που κάνουν οι γυναίκες’» σημειώνει ο κ. Κοσμάτος.

Καθώς πολλά από τα μέλη και στελέχη της Συμμαχίας των Φύλων είναι άνδρες, ρωτήσαμε τον κ. Κοσμάτο τι ωθεί έναν άνδρα να μάχεται κατά των έμφυλων στερεοτύπων, όταν σε πρώτη ανάγνωση τα έμφυλα στερεότυπα θέτουν εμπόδια κυρίως στη ζωή των γυναικών. «Ουσιαστικά με ρωτάτε ‘κι εσένα γιατί σε κόφτει ρε παιδί μου; Είσαι άντρας, σε έναν κόσμο που είναι φτιαγμένος από άντρες. Η πολιτική εξουσία είναι αρσενική, οι οικονομικές ελίτ είναι αρσενικές’. Η απάντηση είναι ότι ‘με κόφτει’, καθώς η έμφυλη νόρμα της αρρενωπότητας για το τι είναι αρσενικό, τι δεν είναι, ποιος είναι κανονικός, ποιος είναι κατάλληλος, ποιος δεν είναι κατάλληλος ως αρσενικός, ασκεί πάρα πολύ μεγάλη πίεση πάνω στα αγόρια που είναι στο σχολείο, τους έφηβους και τους ενήλικες άντρες. Φτιάξαμε τη Συμμαχία γιατί είχαμε την ανάγκη να υπάρχει μία οργάνωση που να βάλει στο κάδρο και εμάς τα αγόρια. Όχι για να διεκδικήσουμε τα δικαιώματα των αντρών, αλλά για να δούμε τι σημαίνει να ζούμε σε έναν κόσμο έμφυλων διακρίσεων και ανισότητας, για τον αναστοχασμό της αρρενωπότητάς μας και την μετάλλαξη της από κυριαρχική και τοξική, και τη συνειδητοποίηση του πώς αυτή επιδρά στους άλλους ανθρώπους και εν τέλει γυρίζει μπούμερανγκ και βλάπτει και εμάς τους ίδιους» εξηγεί.

Μία σκουριασμένη πανοπλία

Τα στερεότυπα θέλουν τους άνδρες να είναι σκληροί, δυνατοί, επιτυχημένοι και «κουβαλητές» του σπιτιού. «Είναι συντριπτική η πίεση που δέχονται τα μικρά αγόρια, οι νεαροί έφηβοι και οι ενήλικες άνδρες να επιβεβαιώσουν αυτό το κουστούμι το οποίο μας έχουν φορέσει. Είναι σαν με το που γεννιόμαστε να μας φοράν μία σκληρή πανοπλία, που μας δίνει όλα τα προνόμια, μας κάνει δυνατούς, απρόσβλητους στη στεναχώρια, στο κλάμα, στη θλίψη, στην απογοήτευση, στην αποτυχία. Μετά η πανοπλία σκουριάζει από τα έξω προς τα μέσα, γιατί δεν μπορούμε να είμαστε όλη την ώρα ‘πολεμιστές’, αλλά και από μέσα μας, γιατί τα δάκρυά μας, τη στεναχώρια μας, τη θλίψη μας, τη μελαγχολία μας, τη μοναξιά μας, ‘την κλαίμε μέσα μας’. Με αποτέλεσμα στο τέλος αυτή η πανοπλία να γίνεται δυσβάσταχτη και φυσικά να μας αρρωσταίνει και εμάς» λέει ο κ. Κοσμάτος.

Ως ψυχολόγος ο κ. Κοσμάτος γνωρίζει από πρώτο χέρι ότι οι άνδρες ζητάνε βοήθεια για να αντιμετωπίσουν ζητήματα ψυχικής ευαλωττότητας σε πολύ μικρότερο βαθμό σε σχέση με τις γυναίκες και σημειώνει ότι αυτό δεν είναι άσχετο με τα στερεότυπα του «σκληρού άνδρα». «Αν δείτε για παράδειγμα στατιστικές μελέτες της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρείας για τα ζητήματα ψυχικής υγείας ή για την κατάθλιψη, τα ευρήματα είναι τρομερά. Τα ποσοστά των αντρών είναι συντριπτικά επίσης στην κατάχρηση αλκοόλ, στα ναρκωτικά, στις δυσκολίες ύπνου, ακόμη και στις αυτοκτονίες».

Εκπαιδεύοντας τους διαμορφωτές της κοινής γνώμης

Η Συμμαχία των Φύλων έχει ένα ευρύ επιστημονικό και ερευνητικό έργο, με πάρα πολλές δράσεις εκπαίδευσης, επιμόρφωσης και ευαισθητοποίησης, σε δήμους, σε δημοσίους οργανισμούς, σε ιδιωτικές εταιρείες, σε σχολεία, σε πανεπιστήμια, σε εκπαιδευτικούς, σε γονείς, σε άλλες ΜΚΟ. «Στο τελευταίο μας πρόγραμμα (A New Gender Era) δουλέψαμε με influencers και δημιουργούς περιεχομένου στα social media, με εκπαιδευτικούς και με ανθρώπους που δουλεύουν σε παιδιά σε ιδρύματα, με φοιτητές στα τμήματα Επικοινωνίας και Οπτικοακουστικών μέσων. Στόχος μας ήταν οι άνθρωποι που ενεπλάκησαν να εξερευνήσουν και να πειραματιστούν με καινούργιες εκφράσεις και εκδοχές της αρρενωπότητας και της θηλυκότητας. Έγιναν πάρα πολλά σεμινάρια σε ανθρώπους που είναι στο χώρο της επικοινωνίας και σε δημοσιογράφους» λέει ο κ. Κοσμάτος. Σε μία επόμενη φάση υλοποιήθηκε επίσης μία πρόσθετη καμπάνια με τίτλο Stereo Hunters, όπου φοιτητές που παρακολούθησαν το σχετικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα εξερεύνησαν το διαδίκτυο, εντόπισαν στερεοτυπικές εκφράσεις, στερεοτυπικά post και στη συνέχεια δημιούργησαν έργα και περιεχόμενο με έμφυλη οπτική ισότητας. Πρόσφατα η πρωτοβουλία δημιούργησε ένα εγχειρίδιο για το πώς μπορούν να υλοποιούν οι δήμοι και οι τοπικές κοινωνίες προγράμματα για την έμφυλη ισότητα και δημοκρατία με τίτλο «Gender at the Local Level». Η ομάδα είναι μέλος του δικτύου Men Engage Europe, στο οποίο συμμετέχουν περισσότερες από 100 οργανώσεις.

Η ρίζα του κακού

Ζητήσαμε το σχόλιο του κ. Κοσμάτου με αφορμή μια ακόμη γυναικοκτονία, που μάλιστα συνέβη έξω από αστυνομικό τμήμα. «Ένα ακόμη κυρίαρχο αρσενικό αποφάσισε να πάρει στο χέρι του (και στο μαχαίρι του) το δικαίωμα στην ελευθερία και στην ίδια τη ζωή μιας γυναίκας. Ούτε «η κακιά η ώρα» ήταν, ούτε «έγκλημα πάθους», ούτε μία ακόμη «οικογενειακή τραγωδία». Ήταν μία γυναικοκτονία. Κι ας διστάζει ακόμα ο πολιτικός μας κόσμος να την αναγνωρίσει και επίσημα ως τέτοια και να της προσδώσει την απαιτούμενη νομική (και ψυχοκοινωνική) πλαισίωση. Τα στοιχεία καταδεικνύουν ότι η έμφυλη βία τα τελευταία χρόνια γιγαντώνεται. Η ρίζα του προβλήματος, το πραγματικό υπόβαθρο της έμφυλης βίας είναι ο σεξισμός, ο μισογυνισμός και η τοξική αρρενωπότητα, ως κυρίαρχη έκφραση της πατριαρχίας, που μοιάζει να κατισχύει ως κυρίαρχο παράδειγμα σε καθημερινές αντιλήψεις, συμπεριφορές και στάσεις ζωής. Σήμερα είναι πιο αναγκαία από ποτέ η κριτική διερεύνηση και αποδόμηση όλων των έμφυλων στερεοτύπων που μας εγκλωβίζουν σε εξουσιαστικά μοντέλα σχέσεων, οδηγώντας νομοτελειακά στη βία. Και φυσικά, Και εν τέλει, η αποδόμηση της ίδιας της πατριαρχίας, που ελέγχει και εξουσιάζει αδιόρατα τις ζωές και τις συνειδήσεις όλων μας.

Δημοσιεύτηκε στη «ΜτΚ» 7/4/2024