Με αφορμή το φετινό Πάσχα δίνεται η ευκαιρία να περάσουμε σε μία γόνιμη έρευνα πάνω στη διαφορετική αντίληψη πολλών σκηνοθετών σχετικά με το πώς αντιλαμβάνονται τα Θεία Πάθη και την Ανάσταση. Γενικά υπάρχουν οι εικονογράφοι και άλλοι δημιουργοί που το κάνουν με τον καλύτερο τρόπο, ενώ ορισμένοι, με χρήση στερεότυπων όπου δίνεται έμφαση στην ατμόσφαιρα εποχής, στα καλά κουστούμια και ντεκόρ, στη φωτογραφία σε αξιόπιστους ηθοποιούς. Το να βρεις μία φιγούρα που να θυμίζει την αγιότητα και το ευρύτερο στιλ του Κυρίου είναι ιδιαίτερα δύσκολο.

Διάφορες προσεγγίσεις

Από την άλλη μεριά η αναπαράσταση γεγονότων της Αγίας Γραφής απαιτεί έναν κορυφαίο δημιουργό για να αφηγηθεί τα κλασικά στοιχεία της Ιστορίας αλλά και να ελιχθεί, να κάνει υπαινιγμούς, να περάσει σε μία διαχρονικότητα. Βέβαια εδώ χρειάζεται να κάνω μία επισήμανση. Άλλο να είσαι ανατρεπτικός και νεωτερικός και άλλο να λειτουργείς αιρετικά, πέρα από τους κανόνες. Η τόλμη απαιτείται να συνυπάρχει με ισορροπίες, να μην εξοργίζει, και απαγορεύεται να λειτουργεί βλάσφημα και προσβλητικά.

Υπάρχουν και δημιουργοί που επιζητούν να είναι απλά στιλίστες. Να λειτουργήσουν λοιπόν με την φόρμα. Και υπάρχουν και άλλοι δημιουργοί, υψηλού επιπέδου, που επιθυμούν να πράξουν το σωστό. Να τονίσουν ταυτόχρονα και την ανθρώπινη και την θεϊκή φύση του Θεανθρώπου. Ναι στον θάνατο, στη μεγάλη εσωτερική ακτινοβολία του αλλά παράλληλα ανάδειξη και του πόνου, της αγωνίας, της οδύνης, της θυσίας.

Ισορροπίες και υπαινιγμοί

Τέλος μπορώ να καταλήξω και στους ισορροπιστές. Αυτούς που κατάφεραν να γυρίσουν άψογες, γενικά αποδεκτές αναπαραστάσεις, αλλά ταυτόχρονα να υπαινιχθούν, μέσω νύξεων, βλεμμάτων, στάσεων του σώματος, και άλλα θέματα. Κι ακόμα να σημειώσω τα ελάχιστα φιλμ υπέροχων μετατοπίσεων. Δείχνουν τη ζωή και τα Πάθη του Κυρίου και τα διαχέουν με τέτοιο πανέξυπνο τρόπο ώστε τα συνδέουν με τους απλούς καθημερινούς ανθρώπους που έχουν τα δικά τους πάθη, αγωνίες και κουβαλούν τον προσωπικό τους σταυρό.

Έτσι αν γίνει η κατάταξη λειτουργεί ταυτόχρονα ως πρόταση και ως έρευνα και να δείτε δηλαδή με άλλο μάτι τη ζωή του Κυρίου αλλά και να επιλέξετε τι προτιμάτε, τι ταιριάζει περισσότερο στην άποψη και στην αισθητική σας.

Η λίστα αρχίζει με αυτή που θεωρώ την πλέον άψογη από κάθε πλευρά, παράλληλα με διακριτικές αιχμές. Είναι «Ο Ιησούς από την Ναζαρέτ» του Φράνκο Τζεφιρέλι, που είναι πάντα αγαπημένη ταινία, εδώ και δεκαετίες που προβάλλεται. Το αξίζει, είναι δίκαιο.

Σκληρότητα και στιλ

Το πιο σκληρό και πολύ αξιόπιστο, σε όλα τα επίπεδα, φιλμ είναι αυτό με την υπογραφή του Μελ Γκίμπσον «Τα Πάθη του Χριστού», με εξαιρετική ζοφερή ατμόσφαιρα και πολύ βία. Αναφέρθηκα σε στιλίστες δημιουργούς. Ο Τζορτζ Στίβενς στην «Ωραιότερη ιστορία του κόσμου» ακολουθεί μια σκηνοθετική γραφή στιλιστική με μορφή μυσταγωγικής τελετουργίας. Από εκεί και μετά περνάμε σε ανατροπές. «Ο Βασιλεύς των Βασιλέων» του Νίκολας Ρέι παρουσιάζει ιδεολογική υπερτροφία. Το αίτημά του είναι ότι θέλει τον Χριστό επαναστάτη, ηγέτη μιας αντιιμπεριαλιστικής εκστρατείας κατά της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Έτσι εξηγεί και δικαιολογεί την προδοσία του Ιούδα. Εδώ βέβαια πηγαίνουμε αλλού.

Ο εξανθρωπισμός

Ωστόσο όλοι οι δρόμοι δείχνουν πως οδηγούν στον Πιέρ Πάολο Παζολίνι και στο ασπρόμαυρο «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο» γυρισμένο σε φυσικούς χώρους, ταπεινούς και προβληματικούς, με ερασιτέχνες ηθοποιούς και την μητέρα του δημιουργού, Σουζάνα, να παίζει τον ρόλο της Παναγίας. Εντυπωσιάζει η ετεροχρονισμένη διαχρονική παράθεση των γεγονότων μια και έχουμε αξιοποίηση ακόμα και των περίφημων spirituals τραγουδιών με υψηλή αισθητική και στιλ. Οι Μόντι Πάιθονς στο «Ένας προφήτης μα τι προφήτης» («Η ζωή του Μπράιαν») εξανθρώπισαν περισσότερο τον μύθο ενώ χλεύασαν στην κυριολεξία τις χολιγουντιανές υπερπαραγωγές που ασχολούνται με τα Πάθη του Κυρίου.

Μιούζικαλ και «καυτή» περιοχή

Όσο για την περίπτωση του Σκορσέζε, στον «Τελευταίο πειρασμό» εμφανίζει μία μοναδικότητα. Ενώ ο Αμερικανός δημιουργός υπήρξε πάντα ένας καλός καθολικός ενόχλησε γιατί έδειξε και τις ανθρώπινες αδυναμίες του Κυρίου. Είναι θέμα αντίληψης πως θα αντιμετωπίσεις την ταινία που πάντως δεν είναι κακών προθέσεων.

Στα 1973 συζητήθηκε πολύ και ενόχλησε η οπτική του Νόρμαν Τζούισον, που διασκευάζοντας την ομώνυμη ροκ όπερα, γύρισε το μιούζικαλ «Ιησούς Χριστός υπέρλαμπρο αστέρι». Πέραν των άλλων, οι σύγχρονες αναφορές στις πολεμικές συγκρούσεις στην περιοχή ήταν πολύ ενδιαφέρουσες.

Με όλα αυτά που κατατέθηκαν οι επιλογές είναι αρκετές, αρκεί να γνωρίζουμε τι επιθυμούμε να παρακολουθήσουμε γύρω από τα Θεία Πάθη. Πάντως επιγραμματικά «Ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ» του Τζεφιρέλι αποτελεί μία παντοτινή επιλογή μια και οι μέσοι όροι των επιδόσεων του, σ’ όλους τους τομείς, είναι πολύ υψηλοί.