Τω καιρώ εκείνω, σύμφωνα με διηγήσεις -πραγματικές ή φανταστικές, δεν έχει σημασία- η Αυτοκράτειρα Αικατερίνη η Μεγάλη και ο εραστής της Γκριγκόρι Ποτέμκιν επισκέφθηκαν την Κριμαία. Και για να τους εντυπωσιάσουν οι τοπικοί άρχοντες, κατασκεύασαν έναν χωριό που η πρόσοψή του ήταν πολύ ωραία αλλά από πίσω κρυβόταν μία οδυνηρή πραγματικότητα.

Έτσι, στην πολιτική και την οικονομία, ο όρος «χωριό Ποτέμκιν» χρησιμοποιείται σε μία κατασκευή (κυριολεκτική ή μεταφορική) που απατηλά φαίνεται ωραία στην πρόσοψη, ενώ ό,τι υπάρχει από πίσω βρίσκεται σε οικτρή κατάσταση. Μήπως για την εικόνα που έχουμε για τα ελληνοτουρκικά την περίοδο αυτή δημιούργησαν ένα «χωριό Ποτέμκιν» και μόλις η επίσκεψη της Αικατερίνης ολοκληρωθεί το χωριό θα επανέλθει στην προτεραία;

Όλοι οι δρόμοι του χωριού, πίσω από την επιφάνεια, είναι θλιβερά άσχημοι. Και σ’ αυτήν την ασχήμια βοηθά τα μέγιστα η κυβέρνηση στην Αθήνα.

Το Κογκρέσο των ΗΠΑ πιεζόμενο να αποδεχτεί την παραχώρηση στην Τουρκία ορισμένων αεροσκαφών F-16 και τον εκσυγχρονισμό άλλων, ζήτησε από την Επιτροπή Έρευνάς του να διερευνήσει αν η χώρα αυτή, η οποία τις κρίσιμες στιγμές της ιστορίας της ευνοήθηκε τα μέγιστα από την Δύση, ικανοποιεί στοιχειώδεις προϋποθέσεις συμμάχου. Και η επιτροπή διερευνά τα εξής στοιχεία, η ικανοποίηση των οποίων αποτελεί προϋπόθεση για την άρση των επιφυλάξεων του αμερικανικού νομοθετικού σώματος:

Πρώτον, οι προκλήσεις κατά της Ελλάδος. Είναι γνωστή η θέση του προέδρου της Επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας Ρόμπερτ Μενέντεζ να σταματήσει η Τουρκία να κάνει υπερπτήσεις και να απειλεί την Ελλάδα για να συμφωνήσει στην έγκριση της πρότασης της αμερικανικής κυβέρνησης. Την ίδια θέση έχει και ο επικεφαλής της μειοψηφίας της ίδιας Επιτροπής Τζιμ Ρις. 

Τη θέση αυτή υποστηρίζουν και προωθούν και οι Ελληνοαμερικανοί που έχουν ευαισθητοποιηθεί στο θέμα. Είναι αλήθεια ότι η Τουρκία σταμάτησε τις παραβιάσεις το τελευταίο διάστημα και ο Σύμβουλος του Τούρκου προέδρου Ιμπραχίμ Καλίν σε συνέντευξή του στο Anadolu δήλωσε πως η Τουρκία δεν βλέπει την Ελλάδα ως απειλή και η προσπάθεια για μείωση της έντασης είχε ξεκινήσει πριν τον σεισμό. 

Προφανώς ο Καλίν, όπως και όλοι οι πολιτικοί, δεν θέλουν να καταβάλουν στοιχειώδη προσπάθεια να περισώσουν τα ορθολογικά προσχήματα στην αγωνία τους να δείξουν θετικό πρόσωπο στις ΗΠΑ και τη Δύση γενικότερα. Διότι οι καιροί άλλαξαν και έχουν ανάγκη την δυτική συνεργασία. Έτσι κινείται και έτσι λειτουργεί η Τουρκία. Αρωγός στην τουρκική προσπάθεια προσφέρεται η κυβέρνηση της Αθήνας. «Αδειάζοντας» και την ομογένεια στις ΗΠΑ.

Αλλά δεν άδειασε, μόνο, την ομογένεια η ελληνική κυβέρνηση. Άδειασε και την Κυπριακή Δημοκρατία. Και δεν υπονοείται εδώ η σύσταση του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη προς τον πρώην Πρόεδρο Νίκο Αναστασιάδη να μην προχωρήσει η Κύπρος σε έρευνες στην ΑΟΖ της για να υπάρξει προσέγγιση και διάλογος Ελλάδας-Τουρκίας όπως γράφει στο βιβλίο του «7 προεδρικά πορτρέτα» ο κύπριος εκδότης Κώστας Χατζηκωστής.

Συνέβη και κάτι άλλο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση πρότεινε στον αρμόδιο Κύπριο υπουργό της προηγούμενης κυβέρνησης να υποβάλει υποψηφιότητα για τον Διεθνή Ναυτιλιακό Οργανισμό και θα τύγχανε της υποστήριξής της. Αλλά η προσπάθεια ναυάγησε διότι με παρέμβαση της κυβέρνησης Μητσοτάκη, δεν υποβλήθηκε υποψηφιότητα από την Κύπρο για να υποστηριχθεί η Τουρκία. Το αντάλλαγμα θα είναι η χωρίς κανέναν ενδιαφέρον υποστήριξη της Άγκυρας προς την Αθήνα για την εκλογή της στα μη μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Θέση εντελώς διακοσμητική και ανούσια.

Τέτοιες, όμως, κινήσεις αφερεγγυότητας πληρώνονται στην πολιτική και στην διπλωματία.

Το δεύτερο στοιχείο που το Κογκρέσο απαιτεί από την Τουρκία να ικανοποιήσει είναι η συμμετοχή της στο εμπάργκο κατά της Ρωσίας, ο περιορισμός των στενών οικονομικών και ενεργειακών σχέσεών της και οι S-400. Το τελευταίο διάστημα έγιναν σχετικές δηλώσεις από Τούρκους αρμοδίους. Η Τουρκία, σταμάτησε τις εξαγωγές προς τη Ρωσία, τουλάχιστον δυτικών προϊόντων και έκανε τις γνωστές δηλώσεις για τους S-400 ότι, πλέον, δεν τους χρειάζεται διότι έχει δικά της συστήματα. Η ενεργειακή απεξάρτηση από τη Μόσχα δεν πρόκειται να επιτευχθεί, αφού η Τουρκία μπαίνει στο κλαμπ των χωρών που χρησιμοποιούν πυρηνική ενέργεια με το εργοστάσιο που κατασκεύασαν οι Ρώσοι στο Ακούγιου και θα λειτουργεί με ρωσική συμμετοχή. Για τα υπόλοιπα και το πώς θα τα προσλάβει το αμερικανικό κογκρέσο πρέπει να αναμένουμε.

Το τρίτο στοιχείο είναι η άρση του τουρκικού veto για ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ. Την ημέρα που το ΝΑΤΟ γιόρταζε την επέτειο των 74 χρόνων από της ιδρύσεώς του, η Φινλανδία έγινε το 31^ο μέλος της Συμμαχίας αλλά όχι και η Σουηδία, αν και οι δύο χώρες υπέβαλαν μαζί αίτηση ένταξης. Η Τουρκία αντιδρά στην ένταξη της Σουηδίας θέτοντας όρους σχετικά με την παρουσία στη χώρα Κούρδων πολιτικών προσφύγων. Η σουηδική κυβέρνηση δηλώνει ότι έχει ικανοποιήσει τα τουρκικά αιτήματα που το σύνταγμα και οι νόμοι της χώρας επιτρέπουν αλλά η Τουρκία δεν έδειχνε ικανοποιημένη. Προσεκτική παρατήρηση δηλώσεών αξιωματούχων της Άγκυρας οδηγεί στο συμπέρασμα πως η άρση του veto είναι θέμα χρόνου.

Ανάλυση της Rand Corporation θεωρεί πως με την ένταξη της Φινλανδίας, «η Συμμαχία αποκτά σημαντική βάση στη βόρεια Ευρώπη. Η περιοχή είναι πιθανό να γίνει ένας πιο ολοκληρωμένος χώρος άμυνας και αποτροπής μέσω μιας μεγαλύτερης παρουσίας των δυνάμεων του ΝΑΤΟ στη Βαλτική και μίας αυξημένης εστίασης στον Ανώτατο Βορρά ως ζώνη ανταγωνισμού με τη Ρωσία και τους συμμάχους της. Με την ιδιότητά της ως ιδιαίτερα ανεπτυγμένης οικονομίας της αγοράς και δημοκρατίας και με στρατό πρώτης τάξεως, η Φινλανδία είναι επίσης πιθανό να ασκήσει σημαντική επιρροή στη διαμόρφωση της πολιτικής του ΝΑΤΟ». Και η Rand συνεχίζει:

«Πολλές από αυτές τις συνεισφορές θα μπορούσαν να μεγεθυνθούν εάν εγκριθεί και η συμμετοχή της γειτονικής Σουηδίας στη συμμαχία, ενσωματώνοντας όλες τις περιοχές της Σκανδιναβίας-Βαλτικής και τα κράτη της Αρκτικής (εκτός από τη Ρωσία) στο ΝΑΤΟ. Ενώ μία βραχυπρόθεσμη καθυστέρηση μπορεί να μην παρουσιάζει μεγάλο πρόβλημα από την άποψη της πολιτικής ασφάλειας, ο αμυντικός σχεδιασμός της Φινλανδίας και της Σουηδίας ενδέχεται να διαχωριστεί κάπως προς το παρόν. Μία μακροπρόθεσμη καθυστέρηση θα μπορούσε να έχει πιο σοβαρές συνέπειες και να αφήσει τη συμμαχία με μία βόρεια πλευρά χωρίς τη Σουηδία, καθιστώντας την πιο ευάλωτη σε επίθεση. Το ΝΑΤΟ ίσως χρειαστεί να περιμένει την ένταξη της Σουηδίας στη συμμαχία για να δημιουργήσει μια πιο βαθιά αξιόπιστη θέση αποτροπής και άμυνας στη βόρεια Ευρώπη».

Τέλος, ο τέταρτος όρος που το Κογκρέσο έθεσε στην Τουρκία είναι τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Η εγχώρια παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η δημοκρατική διολίσθηση που παρατηρήθηκε κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του προέδρου Ερντογάν. Οι Αμερικανοί εννοούν, κυρίως, τα δικαιώματα των Κούρδων, οι Τούρκοι θεωρούν το κουρδικό υπαρξιακό ζήτημα.

Θα δούμε αν το «χωριό Ποτέμκιν» καλλωπίστηκε προσωρινά στην πρόσοψή του για να πετύχει η Τουρκία τους στόχους της με την συναίνεση και τη βοήθεια της Αθήνας, ή αν ο καλλωπισμός έχει μονιμότερα χαρακτηριστικά.

Ο έρωτας της Αικατερίνης με τον Ποτέμκιν μπορεί να κράτησε αλλά οι ελληνοτουρκικοί έρωτες είναι προσωρινοί, όπως έχει δείξει η ιστορία των σχέσεων των δύο χωρών.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 09.04.2023