Τα 30 χρόνια παρουσία του στην Ελλάδα γιορτάζει φέτος ο Χρηματοδοτικός Μηχανισμός του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου. Ο ΕΟΧ, γνωστός και ως EEA Grants, αποτελεί τη συνεισφορά της Νορβηγίας, της Ισλανδίας και του Λιχτενστάιν με σκοπό τη μείωση των οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων, καθώς και την ενίσχυση των διμερών σχέσεων με 15 κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Μέσα από τις πρωτοβουλίες που αναλαμβάνουν οι τρεις αυτές χώρες έχουν συνεισφέρει στην αειφορία, την κοινωνική ένταξη και την προώθηση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, ενώ έχουν συμβάλει στην πράσινη μετάβαση και στην ενίσχυση της δημοκρατίας.

Για τα 30 του χρόνια, ο ΕΟΧ κάνει πραγματοποιεί δύο εκδηλώσεις, μία στη Θεσσαλονίκη στο πλαίσιο του 65ου ΦΚΘ σήμερα και μία στην Αθήνα στις 12/11. Με αυτή την αφορμή το makthes.gr φιλοξενεί την Γενική Γραμματέα Εταιρικού Συμφώνου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΣΠΑ), κ. Βασιλική Παντελοπούλου.

Ποια θεωρείτε ότι είναι η μεγαλύτερη επιτυχία του ΕΟΧ στην Ελλάδα 30 χρόνια μετά;

Από το 1994, ο Χρηματοδοτικός Μηχανισμός του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) έχει προσφέρει στην Ελλάδα σημαντική υποστήριξη, καθώς έχει συμβάλει διαχρονικά στη μείωση των οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων. Μέσω του Μηχανισμού χρηματοδοτούνται έργα σε τομείς όπως η κοινωνική συνοχή, η προστασία του περιβάλλοντος, η εκπαίδευση και η πολιτιστική κληρονομιά. Μέχρι σήμερα, έχουν υλοποιηθεί σημαντικές δράσεις σε συνεργασία με εθνικούς και τοπικούς φορείς, όπως η αναβάθμιση των υποδομών, η στήριξη ευάλωτων ομάδων και η ενίσχυση της πράσινης ανάπτυξης. Η μεγαλύτερη επιτυχία του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) στην Ελλάδα, 30 χρόνια μετά τη δημιουργία του, είναι η σημαντική συμβολή του στην οικονομική ανάπτυξη, την κοινωνική συνοχή και την περιβαλλοντική προστασία.

Οι επιτυχίες αυτές μεταφράζονται σε:

Υποδομές και Περιφερειακή Ανάπτυξη: Μεγάλα έργα σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας έχουν χρηματοδοτηθεί για τη βελτίωση των υποδομών, συμβάλλοντας στη μείωση της περιφερειακής ανισότητας και στηρίζοντας την τοπική ανάπτυξη.

Περιβαλλοντική Προστασία και Βιώσιμη Ανάπτυξη: Έχουν ενισχυθεί πρωτοβουλίες για την προστασία του περιβάλλοντος, την ανακύκλωση και τη διαχείριση αποβλήτων, τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, καθώς και την ενίσχυση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Καινοτομία και Έρευνα: Μέσα από προγράμματα που χρηματοδοτούνται από τον ΕΟΧ, έχουν ενισχυθεί τα ερευνητικά κέντρα, οι πανεπιστημιακές συνεργασίες και οι τομείς τεχνολογίας και ψηφιοποίησης στην Ελλάδα.

Εκπαίδευση και Κοινωνική Συνοχή: Η υποστήριξη προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης έχει συμβάλει στη βελτίωση των δεξιοτήτων και της απασχόλησης, ενισχύοντας την κοινωνική συνοχή και μειώνοντας τη φτώχεια.

Συνολικά, ο ΕΟΧ με περισσότερα από 310 εκ. € έχει συμβάλει ουσιαστικά στην οικονομική και κοινωνική ενίσχυση της Ελλάδας, βοηθώντας τη να ανταποκριθεί στις σύγχρονες προκλήσεις της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας αγοράς.

Έχει ωστόσο και κάτι ιδιαίτερο: μια ιδιαίτερη κουλτούρα κοινωνικής προσφοράς, αξιών που αντικατοπτρίζεται σε κάθε δράση του. Υποστηρίζει πρωτοβουλίες οι οποίες αποσκοπούν στην ενίσχυση των σχέσεων ανάμεσα στην Ισλανδία, Λιχτενστάιν και Νορβηγία (δότριες χώρες) και στην Ελλάδα ως δικαιούχο κράτος. Με αυτό τον τρόπο ενδυναμώνεται η στρατηγική συνεργασία, η δικτύωση και η ανταλλαγή γνώσης ανάμεσα στους φορείς των χωρών αυτών.

Μπορούμε λοιπόν να μιλάμε για την οικογένεια του ΕΟΧ.

Ποιες θεωρείτε ότι είναι οι πιο σημαντικές πρωτοβουλίες που χρηματοδοτήθηκαν στον τομέα του Πολιτισμού;

Νομίζω ότι το πιο εμβληματικό μας έργο είναι η Στοά του Αττάλου στην Αθήνα, που δυστυχώς μικρό ποσοστό των επισκεπτών του γνωρίζει ότι η ανακαίνιση του πάνω ορόφου της Στοάς που οδήγησε στο άνοιγμά της για το κοινό αλλά και η ψηφιοποίηση του υλικού από τις ανασκαφές στην Αρχαία Αγορά έγιναν στο πλαίσιο του Χρηματοδοτικού Μηχανισμού.

Σύγχρονα αρχιτεκτονικά στοιχεία του ανακαινισμένου κτιρίου με την τοποθέτηση διάφανους προστατευτικού είναι πλέον ορατά στους επισκέπτες. Επιπλέον, δημιουργήθηκε εκθεσιακός χώρος στην ανοικτή κιονοστοιχία του ορόφου για να προβληθούν επιπλέον ευρήματα από τις αποθήκες του μουσείου, διπλασιάζοντας ουσιαστικά τον μόνιμο εκθεσιακό χώρο προσιτό στο κοινό για προσωρινές εκθέσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα, καθώς και διαλέξεις.

Aπό τις εργασίες στην Στοά Αττάλου

Ένας δεύτερος στόχος του έργου ήταν η ψηφιοποίηση του υλικού από τις ανασκαφές της Αρχαίας Αγοράς.

Όλα τα υλικά που ανακτήθηκαν από τα σχεδόν 80 χρόνια της ανασκαφής στην Αρχαία Αγορά είναι αποθηκευμένα πλέον στη Στοά του Αττάλου, καθιστώντας το μοναδικό ερευνητικό κέντρο. Για κάθε αντικείμενο υπάρχει αναφορά στην πηγή της ανασκαφής και το πλαίσιο στο οποίο βρέθηκε. Υπάρχουν αρχεία που πληροφορούν για το που, το πότε και με ποια άλλα αντικείμενα βρέθηκε ένα εύρημα, τα οποία έχουν συχνά σημαντικές επιπτώσεις στην κατανόηση μας για την ημερομηνία και τη χρήση οποιουδήποτε κομματιού.

Τέλος ικανοποιήθηκε η ανάγκη για τη δημιουργία ενός ενιαίου ολοκληρωμένου και συνεκτικού ψηφιακού αρχείου όλων των αρχαιολογικών πόρων στην Αρχαία Αγορά: από τις βάσεις δεδομένων των αρχαιοτήτων, τις φωτογραφίες, καθώς και αρχιτεκτονικά σχέδια, μέχρι τα τρέχοντα δεδομένα ανασκαφών, εκθέσεις και εκδόσεις. Αυτό το ψηφιακό αρχείο είναι προσβάσιμο από οπουδήποτε και ελεύθερα διαθέσιμο στο κοινό.

Να σας θυμίσω μάλιστα ότι στη Στοά του Αττάλου πραγματοποιήθηκε η υπογραφή της Συνθήκης Προσχώρησης των δέκα νέων κρατών μελών της ΕΕ το 2003 λόγω του ιδιαίτερα συμβολικού της χαρακτήρα: η Στοά αποτελεί το πιο εντυπωσιακό μνημείο της Αρχαίας Αγοράς και συνδέεται με βασικά συστατικά της Δημοκρατίας, όπως η υπεύθυνη και άμεση συμμετοχή των πολιτών στις κοινές αποφάσεις και η προώθηση του διαλόγου ως μέσο διαμόρφωσης ισόρροπων και αποδεκτών πολιτικών. Τις δημοκρατικές αυτές αρχές καλούνται να μοιραστούν τότε τα κράτη μέλη της ΕΕ εν όψει της διεύρυνσης.

Όμως φυσικά αυτή δεν είναι η μοναδική πρωτοβουλία που υλοποιήθηκε. Κατά την πρώτη προγραμματική περίοδο έργα αναπαλαίωσης και εκσυγχρονισμού των υποδομών υλοποιήθηκαν στην παλιά πόλη της Κέρκυρας και σε περισσότερα από 10 εμβληματικά μοναστήρια του Αγίου Όρους- ανάμεσα τους η Μονές Παντοκράτορος, Σίμωνος Πέτρας, Οσίου Γρηγορίου, Προφήτου Ηλία, Βατοπεδίου, έγιναν έργα αναστήλωσης, αναπαλαίωσης, θέρμανσης, αλλά κατασκευής νέων κτιρίων, με προϋπολογισμό που ξεπερνά τα 25 εκ €.

Επίσης:

- έγινε αποκατάσταση των κτιριακών υποδομών και των κοιτώνων και επαναλειτούργησε η ΙΜ Κοίμησης της Θεοτόκου στην Τήνο, ένα πανάρχαιο μοναστήρι που κανένας δε γνωρίζει το πότε ιδρύθηκε.

- δημιουργήθηκε ο Ψηφιακός Εκθεσιακός Χώρος Χριστιανικής Βοιωτίας σε χώρο του Δήμου Αλιάρτου, καθώς η Ιερά Μητρόπολις Θηβών και Λεβαδείας διέθετε ένα σημαντικό θησαυρό με αξία τόσο πολιτιστική (θρησκευτική και ιστορική) όσο και τουριστική. Στην περιοχή υπάρχουν διάσπαρτα μνημεία κάποια μάλιστα από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της Ελληνικής επικράτειας. Αρκετά από αυτά έχουν αναστηλωθεί και αναδειχθεί, κάποια άλλα παραμένουν στην αρχική τους μορφή, χωρίς να έχουν γίνει παρεμβάσεις αναστήλωσης και επισκευής. Επίσης το ιστορικό αρχείο της Μητρόπολης περιλαμβάνει μεγάλο όγκο από κείμενα σε διάφορες μορφές (βιβλία, σιγίλια, επιστολές και άλλα), φορητές εικόνες, κειμήλια και άλλα αξιόλογα ιστορικά τεκμήρια. Με τη βοήθεια λοιπόν του Χρηματοδοτικού Μηχανισμού έγινε η διάσωση του φθαρμένου υλικού και η μετατροπή του σε μορφές κατάλληλες για την προβολή και μελέτη του και αναδείχθηκαν τα μνημεία της περιοχής, λειτουργώντας πλέον ο Ψηφιακός Εκθεσιακός Χώρος ως κομβικό σημείο ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης με μοναδικό σκοπό την προστασία και ανάδειξη της ιστορικής και πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

- Στη Χίο τέλος, ένα παλιό νοσοκομείο αποκαταστάθηκε και ανακαινίστηκε προκειμένου να φιλοξενήσει ένα πρωτότυπο μουσείο: Το Ιστορικό Ιατρικό Μουσείο Χίου, που αποτελεί ένα πρότυπο θεματικό μουσείο που επικεντρώνεται στην θεώρηση της ιστορικότητας της άσκησης της ιατρικής επιστήμης στο νησί της Χίου μέσα από μια πολυεπίπεδη προσέγγιση της ιατρικής θεματικής, τόσο μέσα από τα ίδια τα μέσα τέλεσης της ιατρικής πράξης, όσο και μέσα από την επιμέρους εξέταση των στοιχείων ιστορικότητας των οργανωμένων ιατρικών δομών στο νησί της Χίου.

Βλέπετε λοιπόν ότι μιλάμε για έργα ιδιαίτερης αξίας για τον πολιτισμό μας αλλά λίγοι γνωρίζουν ότι αποτελούν έργα του Χρηματοδοτικού Μηχανισμού του ΕΟΧ.

Ειδικότερα στη Θεσσαλονίκη ποια θεωρείτε ότι είναι τα σημαντικότερα έργα που έχει στηρίξει ο ΕΟΧ;

Η πόλη σας νομίζω ότι γνώρισε το Χρηματοδοτικό Μηχανισμό πολύ νωρίς και ανέπτυξε συνέργειες με φορείς της Νορβηγίας, της Ισλανδίας και του Λιχτενστάιν. Όλοι γνωρίζετε και μάλλον έχετε επισκεφτεί τουλάχιστον μια φορά το MOMus- το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Πόσοι όμως μπορούν να αφηγηθούν ότι το 1999 αποφασίστηκε η επέκταση και ο εκσυγχρονισμός του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης με το ποσό των 100 εκ δραχμών τότε, εκ των οποίων το 80% ήταν πόροι του ΕΟΧ μέσω της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και εγκαινιάστηκε το 2002 με την παρουσία των Δότριων Χωρών?

Επίσης, τα EEA Grants συνέβαλαν καθοριστικά στη μετεγκατάσταση και ίδρυση του Κέντρου Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας ΝΟΗΣΙΣ (NOESIS, ΚΔΕΜΤ) που είναι το σημαντικότερο τεχνολογικό μουσείο στην Ελλάδα.

Η πρωτοβουλία Προσέλασις που υλοποιήθηκε από το τμήμα Πολιτικών Μηχανικών του ΑΠΘ το 2004 εξασφάλισε προσβασιμότητα σε μνημεία και αρχαιολογικούς χώρους της πόλης σας.

Η καθιέρωση ευφυούς συστήματος διαχείρισης αστικής κινητικότητας και ελέγχου κυκλοφορίας για τη βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος στο κέντρο της Θεσσαλονίκης αλλά και η ανάπτυξη και εφαρμογή εργαλείων ολοκληρωμένης διαχείρισης της παράκτιας ζώνης του Θερμαϊκού Κόλπου.

Η επισκευές και τα έργα αποκατάστασης και συντήρησης των βυζαντινών τειχών της πόλης.

Πολύπλευρες δράσεις και πρωτοβουλίες του ΑΠΘ καθόλη τη διάρκεια των 30 ετών: από την ανάπτυξη συστήματος συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων για την πρώιμη διάγνωση και παρέμβαση σε νευροεκφυλιστικά νοσήματα μέχρι την ενεργειακή αναβάθμιση του κεντρικού κτιρίου του Πανεπιστημίου που ολοκληρώθηκε πριν λίγους μήνες, εξοικονομώντας μάλιστα 90.000€/ χρόνο.

Ποιος από τους άξονες των προγραμμάτων και των δράσεων που χρηματοδοτούν τα EEA Grants πιστεύετε ότι χρειάζεται περισσότερη στήριξη;

Το 2024 αποτελεί χρονιά σταθμό για ένα ακόμα λόγο. Το Σεπτέμβριο υπεγράφη ανάμεσα στην ΕΕ και τις χώρες του ΕΟΧ η συμφωνία για το νέο Χρηματοδοτικό Μηχανισμό 2021-2028, σηματοδοτώντας την έναρξη των διαπραγματεύσεων για τη νέα περίοδο και διαθέτοντας στη χώρα μας 159 εκ €. Είμαι πεπεισμένη ότι τα EEA Grants θα συνεχίσουν να αποτελούν έναν ισχυρό παράγοντα αλλαγής και προόδου, συμβάλλοντας σε μια πιο βιώσιμη, δίκαιη και ενδυναμωμένη κοινωνία.

Οι τομείς προς διαπραγμάτευση είναι σίγουρα πολλοί και ενδιαφέροντες. Βλέποντας τις προτεραιότητες που έχουμε θέσει χώρα, θα στηρίξουμε σίγουρα τομείς που δε χρηματοδοτούνται από άλλες πηγές, προκειμένου να πετύχουμε το βέλτιστο αποτέλεσμα. Σε κάθε περίπτωση ωστόσο η Υγεία, η Παιδεία, η Έρευνα, το Περιβάλλον και η Κυκλική Οικονομία, η ΑΠΕ είναι τομείς κοινού συμφέροντος με τις Δότριες Χώρες.

Ελπίζω κατά τη διάρκεια του επόμενου έτους να καταφέρουμε να ολοκληρώσουμε τη διαπραγμάτευση και να προχωρήσουμε στην υπογραφή του Μνημονίου Συνεργασίας όσο πιο άμεσα γίνεται, καθώς έχουμε πλέον μετά από 30 χρόνια την εμπειρία αλλά και την ικανότητα να αποφύγουμε λάθη και καθυστερήσεις του παρελθόντος.