Ένεκα των πασχαλινών διακοπών, επέλεξα ένα θέμα ξεκούραστο, μα που εξάπτει τη φαντασία. Σήμερα θα σας μιλήσω για το Intermarium.

Η αρχική ιδέα ξεκίνησε από τους Πολωνούς, αμέσως μετά την ανεξαρτητοποίησή τους.

Η διάλυση της Αυστροουγγαρίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, από κοινού με την ταυτόχρονη αποδυνάμωση Γερμανίας και Ρωσίας, είχαν σαν αποτέλεσμα τη γέννηση πολλών μικρών κρατών, αρκετά από τα οποία υπέφεραν από ελλιπέστατες μεταφορικές συνδέσεις και στερούνταν οποιασδήποτε πρόσβασης στη θάλασσα. Σαν μεγαλύτερη όλων, η αναγεννημένη Πολωνία έθεσε την ιδέα σύστασης μιας ανατολικοευρωπαϊκής οικονομικής ένωσης, η οποία θα προσέφερε στα μέλη της αυξημένες εμπορικές συναλλαγές και λιμενικές διευκολύνσεις στη Βαλτική, στην Αδριατική και στη Μαύρη Θάλασσα. Η οπωσδήποτε ενδιαφέρουσα ιδέα δεν περπάτησε επειδή δε συνέφερε σχεδόν κανέναν από τους μεγάλους παίκτες της μεσοπολεμικής Ευρώπης: Γάλλοι, Γερμανοί, Ιταλοί και Ρώσοι δεν είχαν καμία όρεξη να επιτρέψουν μια έργω αναβίωση της αυστροουγγρικής επικράτειας, έστω υπό πολωνική επιρροή. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής η εξόριστη ελληνική κυβέρνηση εκδήλωσε ενδιαφέρον μεταπολεμικής συμμετοχής, όμως αργότερα ο Ψυχρός Πόλεμος ενταφίασε την ιδέα.

Fast forward στο σήμερα. Το 2016, με πυρήνα την ομάδα Βίζεγκραντ, Λετονία, Εσθονία, Λιθουανία, Πολωνία, Τσεχία, Σλοβακία, Ουγγαρία, Αυστρία, Σλοβενία, Κροατία, Ρουμανία και Βουλγαρία συνυπέγραψαν την Πρωτοβουλία των Τριών Θαλασσών (3SI), τη σύγχρονη εκδοχή του αποτυχημένου Intermarium ως σχήμα με την αποδοχή της ΕΕ. Χάρη σε ενέργειες του Τζέφρι Πάιατ, η Ελλάδα προσχώρησε στη συμφωνία το 2023, με αποτέλεσμα να μιλάμε πια για ντε φάκτο συνεργασία τεσσάρων θαλασσών, καθώς πλέον συμπεριλαμβάνεται και το Αιγαίο. Ως παρατηρητές προσχώρησαν η Ουκρανία και η Μολδαβία, ενώ δεδομένη θα πρέπει να θεωρείται η μελλοντική εισδοχή Μαυροβουνίου και Αλβανίας. Λογικά, τα Σκόπια επίσης θα επιδιώξουν ένταξη. Μιλάμε δηλαδή για μια χαλαρή ως τώρα οντότητα, με 110 εκατομμύρια κατοίκους και ενιαίο ΑΕΠ 2,3 τρισ. δολαρίων. Μιλάμε για κάτι πραγματικά μεγάλο, με εξίσου μεγάλες προοπτικές.

Εδώ βέβαια κάποιοι θα σπεύσουν να προεξοφλήσουν την αποτυχία και αυτού του οπωσδήποτε φαραωνικού εγχειρήματος. Ομολογουμένως δεν τους αδικώ για την απαισιοδοξία τους. Το Βερολίνο και η Μόσχα σε γενικές γραμμές επιμένουν στην προπολεμική αρνητική στάση τους, ενώ δεν αποκλείεται να διατηρεί επιφυλάξεις και η Ρώμη. Ωστόσο, το 2024 δεν είναι 1939, για διάφορους λόγους: οι παραδοσιακές ευρωπαϊκές δυνάμεις έχουν αποδυναμωθεί, εδαφικές διαφορές δεν υπάρχουν, τα κράτη-μέλη ενθαρρύνουν το ελεύθερο επιχειρείν, ενώ η ΕΕ ευνοεί συνεννοήσεις μεταξύ μελών της, στα πλαίσια της λειτουργίας της. Ίσως όμως η μεγαλύτερη διαφορά εντοπίζεται στο ότι η προσπάθεια έχει -προς το παρόν- τη στήριξη των ΗΠΑ.

Αν επέστρεφε από το Επέκεινα, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής σίγουρα θα ένιωθε τεράστια θλίψη για τη γεωστρατηγική κατάντια της ΕΕ. Η άλλοτε ελπιδοφόρα ένωση κρατών έχει χάσει κάθε προοπτική ανέλιξης σε τρίτο πόλο του διεθνούς συστήματος ισχύος, καθώς την τελευταία 25ετία οι ηγέτες της είναι ανίκανοι όχι απλώς να σχεδιάσουν μα ακόμη και να διατυπώσουν ένα συγκροτημένο όραμα για το μέλλον της. Βολεμένα με τη γραφειοκρατία των Βρυξελλών, τα ισχυρότερα μέλη της την έχουν υποβαθμίσει σε σύγχρονη εκδοχή της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους, της ως τώρα αξεπέραστης ντροπής των επί Γης αυτοκρατοριών. Πέρα από την ανυπαρξία της ως κύριος πολιτικός παράγοντας, η Ευρώπη είναι δυστυχώς ανίκανη να υπερασπιστεί τον εαυτό της, αδυνατεί να αντιμετωπίσει αποφασιστικά την υπονόμευση που υφίσταται από Ρωσία, Τουρκία και διάφορες “ΜΚΟ” (στην πραγματικότητα εγκληματικές οργανώσεις διακίνησης νεαρών μουσουλμάνων μεταναστών). Έχοντας αντιληφθεί το πρόβλημα οι Αμερικανοί αναζητούν εναλλακτικές, ώστε η ευρωπαϊκή ήπειρος να παραμείνει ασφαλής και συμμαχική. Παρά τις μεγαλόστομες τοποθετήσεις του Τραμπ και ακολούθων του, οι παροικούντες την Ουάσιγκτον δε σκοπεύουν να παραδώσουν σε Πούτιν και Ερντογάν τον μεγαλύτερο εμπορικό και στρατιωτικό εταίρο της χώρας τους (23 τρισ. δολάρια αθροιστικό ΑΕΠ και 450 εκατ. κάτοικοι). Παρά ταύτα, πλέον είναι αναγκαία η ενίσχυση της αμερικανικής παρουσίας στον Ειρηνικό. Συνεπώς, εάν κάποιοι δυτικοευρωπαίοι θέλουν να πατάνε σε δύο βάρκες παραμένοντας άοπλοι, θα πρέπει να ανατεθεί σε άλλους η αταλάντευτη υπεράσπιση των αμερικανικών συμφερόντων στο νατοϊκό χώρο. Οι υπερευαίσθητοι πάνω σε θέματα εθνικής ανεξαρτησίας κεντροευρωπαίοι είναι σίγουρα πρόθυμοι να αναλάβουν αυτό το ρόλο.

Τώρα βέβαια ίσως αναρωτιέστε πώς τα παραπάνω αφορούν έναν διακρατικό φορέα με εκπεφρασμένο οικονομικό χαρακτήρα. Όσο κι αν διαφωνούν ορισμένοι οικονομολόγοι, η πολιτική εξακολουθεί να ορίζει τις εξελίξεις. Η αλλοτινή Κοινότητα Χάλυβα και Άνθρακα γεννήθηκε ως δεκανίκι του ΝΑΤΟ, αντίστοιχο της Κομεκόν σε σχέση με το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, καθώς οι οικονομικοί δεσμοί θα ισχυροποιούσαν τη διακρατική συνεργασία στην περίοδο της ψυχροπολεμικής… ειρήνης. Όπως λοιπόν καταλαβαίνετε, σε περίπτωση διάλυσης της ΕΕ θα είναι ιδιαίτερα πολύτιμη μια νέα ένωση, μικρότερη μεν αλλά συνεκτικότερη, ατλαντιστική και στρατηγικά τοποθετημένη. Όσον αφορά την τοποθεσία δεν τίθεται θέμα, η Πρωτοβουλία των Τριών Θαλασσών τέμνει κάθετα τη Γηραιά Ήπειρο και συνδέει νοητά τη Σκανδιναβία με την Ανατολική Μεσόγειο, κι από κει με μια άλλη κίνηση αμερικανικού ενδιαφέροντος, τον 5.000 χλμ. οικονομικό διάδρομο IMEC, μία ανταγωνιστική του κινεζικού Δρόμου του Μεταξιού συνδετήρια οδό με την Ινδία. Όσον αφορά τον ατλαντισμό επίσης καταγράφεται συνοχή, δεδομένου ότι όλοι οι λαοί της περιοχής θεωρούν ότι απειλούνται εξ Ανατολών (άσχετα με το πώς πολιτεύονται οι νυν ηγεσίες Ουγγαρίας και Σλοβακίας) και επενδύουν συστηματικά στις ένοπλες δυνάμεις τους. Όσον αφορά την οικονομία, τι γίνεται;

Με μια γρήγορη αναζήτηση στα στοιχεία της Eurostat διαπιστώνουμε πως εντός της επικράτειας της Πρωτοβουλίας, οι αποκλίσεις στους μέσους μισθούς είναι πολύ μικρές, με τους υψηλότερους να καταβάλλονται στην Εσθονία και μακράν τους χαμηλότερους στη Βουλγαρία. Κοινώς, συγκλίνουν περισσότερο μεταξύ τους παρά με τους εταίρους τους της πρώην ΕΟΚ. Στη γειτονική μας χώρα καταγράφονται και οι χαμηλότερες τιμές ακινήτων, με συνέπεια να αποτελεί εξαιρετικό δυνητικό υποδοχέα βιομηχανικών δραστηριοτήτων, εφόσον μεταφερθούν από την Ασία στα πλαίσια αναδιάρθρωσης των παγκόσμιων εφοδιαστικών αλυσίδων. Ήδη Πολωνοί, Τσέχοι και Ούγγροι έχουν πάρει σημαντικό κομμάτι της γερμανικής παραγωγής, και το φαινόμενο θα ενταθεί στην περίπτωση ανάδειξης της Ουκρανίας σε νέα… Τουρκία.

Στο σημείο αυτό μπορούμε να σχηματίσουμε μια αδρή εικόνα ενός εφικτού μέλλοντος: αμερικανικά, ισραηλινά, αραβικά και ινδικά κεφάλαια να επενδύονται σε αυστριακά διυλιστήρια, σε ρουμανικά αγροκτήματα, σε πολωνικά πεδία σχιστολιθικού φυσικού αερίου, σε λιθουανικές τράπεζες, σε κροατικά ξενοδοχεία, σε λετονικές φαρμακευτικές, σε ουκρανικά ορυχεία, σε τσέχικα εργοστάσια όπλων, σε βουλγαρικές κλωστοϋφαντουργίες, σε σλοβακικά έργα υποδομής, σε εσθονικές εταιρείες πληροφορικής, σε ουγγρικές αυτοκινητοβιομηχανίες και σε σλοβένικες βιομηχανίες χημικών, ενώ παράλληλα οι στρατοί των κρατών-μελών της Πρωτοβουλίας να συγκροτούν διακριτικά ένα δικό τους, σφιχτότερο αμυντικό μπλοκ, στρεφόμενο ακόμη και κατά της Τουρκίας. Σίγουρα ενδιαφέρουσα προοπτική.

Και η Ελλάδα; Η συμμετοχή της χώρας μας στη 3SI ολοκληρώνει γεωστρατηγικά την όλη προσπάθεια, συνδέοντας την με τις θερμές θάλασσες. Αν υλοποιηθεί το ευνοϊκό σενάριο, τα λιμάνια Βόλου, Θεσσαλονίκης, Καβάλας και Αλεξανδρούπολης θα διακινούν προϊόντα και πρώτες ύλες από και προς τα βόρεια, τεράστια data centers θα υποστηρίζουν την ενιαία οικονομική ζωή, νέες μονάδες θα προωθούν ΦΑ και πράσινη ενέργεια, ποιοτικά τρόφιμα της θα βρίσκουν καινούργια μεσοαστική πελατεία, φοιτητές θα την επιλέγουν για σπουδές, ενώ οικογενειάρχες θα αγοράζουν εξοχικά εδώ. Σε ένα τέτοιο σενάριο, Ήπειρος, Θεσσαλία, Μακεδονία και Θράκη θα μπορούσαν να ανακτήσουν το ειδικό βάρος που διέθεταν επί Οθωμανών, όταν τα εθνικά και ταξικά ιδεολογήματα ήταν αδιανόητα.

Ωραίο όνειρο, ειδικά αν λάβουμε υπόψη ότι όταν/αν ολοκληρωθεί ο συμπληρωματικός της Πρωτοβουλίας των Τριών Θαλασσών IMEC θα διατρέχει μια γεωγραφική ζώνη όπου παράγεται το 40% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Εξυπακούεται ότι οι δυσκολίες είναι πολλές. Εκτός του προαναφερθέντος κλασικού ευρωπαϊκού ανταγωνισμού, η Άγκυρα σίγουρα θα βάζει τρικλοποδιές, η Κίνα ήδη πραγματοποίησε οικονομική διείσδυση στην περιοχή (πχ η COSCO στον Πειραιά), η δε κρίσιμη βελτίωση των αραβοϊσραηλινών σχέσεων μόνο δεδομένη δεν πρέπει να θεωρείται. Πάντως, το ωραίο τούτο όνειρο άπιαστο δεν είναι.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 04-05.052024