Με το νομοσχέδιο για τα ομόφυλα ζευγάρια αίρεται η δυσμενής διάκριση βάσει φύλου στον γάμο και καταρχήν αναγνωρίζεται η ομογονεϊκότητα, και για αυτό το λόγο κινείται προς τη θετική κατεύθυνση, επισημαίνει στη «ΜτΚ» η καθηγήτρια συνταγματικού δικαίου στο ΑΠΘ Λίνα Παπαδοπούλου.

Μπορεί η αναγνώριση του δικαιώματος στον γάμο, ανεξαρτήτως φύλου, να έχει μεγάλη συμβολική αξία για τα ομόφυλα ζευγάρια, ωστόσο η μεγάλη τομή του νομοσχεδίου που αναμένεται να έρθει προς ψήφιση στη Βουλή σχετίζεται με την αναγνώριση των ομόφυλων ζευγαριών να αναγνωρίζονται αμφότεροι από κοινού ως γονείς των παιδιών τους. 

«Αυτή τη στιγμή υπάρχουν παιδιά που μεγαλώνουν εν τοις πράγμασι με δύο μαμάδες ή δύο μπαμπάδες. Όλη τους η βιωμένη πραγματικότητα είναι αυτή, ξέρουν ότι στην πραγματικότητα έχουν δυο γονείς και το κράτος τούς αναγνωρίζει μόνο έναν» αναφέρει η κ. Παπαδοπούλου. 

Για το ζήτημα αυτό υπάρχει νεότερη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου που αναγνωρίζει δύο άτομα ίδιου φύλου ως γονείς, όπως αναφέρονται σε πιστοποιητικό οικογενειακής κατάστασης, που έχει εκδοθεί στο εξωτερικό. Συγκεκριμένα, δύο άνδρες από την Ελβετία έγιναν γονείς με παρένθετη γυναίκα στην Αμερική, αλλά η χώρα τους αναγνώρισε μόνο τον έναν γονέα, τον βιολογικό. «Το ΕΔΔΑ αναγνώρισε ότι αυτή η απόφαση παραβιάζει τα δικαιώματα του παιδιού. Όχι των γονέων αλλά του παιδιού, που δεν έχει νομική σχέση με τον ένα του πατέρα. Επομένως, με βάση αυτή τη νομολογία, οικογένειες ομοφύλων που έχουν ήδη παιδιά θα μπορούσαν να πετύχουν την αναγνώριση τους ως γονείς».

Επιπλέον με το νομοσχέδιο θα αναγνωρίζεται το δικαίωμα στα ομόφυλα ζευγάρια να υιοθετήσουν ένα παιδί, όπως ακριβώς ισχύει για τα ετερόφυλα ζευγάρια. Από την δυνατότητα που δίνει ο νόμος σε ετερόφυλα ζευγάρια αλλά και σε μόνες γυναίκες να αποκτήσουν παιδί με παρένθετη μητέρα, αποκλείονται τα ομόφυλα ζευγάρια ανδρών.

Τι θα αλλάξει σε σχέση με τα παιδιά

* Τα ομόφυλα έγγαμα ζευγάρια θα μπορούν να υιοθετούν από κοινού ένα παιδί, είτε από κάποιο ίδρυμα είτε με ιδιωτική υιοθεσία, όπως ακριβώς επιτρέπεται στα ετερόφυλα.

* Εάν μία μόνη γυναίκα αποκτήσει παιδί με ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και ακολούθως παντρευτεί, η σύζυγος της μπορεί στη συνέχεια να το υιοθετήσει, όπως ακριβώς συμβαίνει και στα ετερόφυλα ζευγάρια.

* Αυτό που δεν έχει αποσαφηνιστεί είναι το τι γίνεται αν έχει προηγηθεί ο γάμος δύο γυναικών και στη συνέχεια η μία υποβληθεί σε ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Το αν αναγνωρίζονται αυτομάτως και οι δύο γυναίκες ως γονείς μένει να διευκρινιστεί.

* Αναγνωρίζονται οι ομόφυλες οικογένειες που απέκτησαν παιδί στο εξωτερικό, είτε μέσω υιοθεσίας είτε με παρένθετη κύηση. Οι δύο σύντροφοι που έχουν εγγραφεί ως γονείς σε ένα δημόσιο έγγραφο του εξωτερικού θα αναγνωρίζονται ως γονείς του παιδιού και στην Ελλάδα.

* Τα ομόφυλα ζευγάρια ανδρών δεν θα μπορούν να αποκτήσουν στην Ελλάδα παιδί μέσω παρένθετης κύησης, αλλά θα μπορούν να αναγνωρίσουν στη χώρα μας παιδί που απέκτησαν με αυτό τον τρόπο στο εξωτερικό.

«Αν ένας γονιός μπορεί να μεγαλώσει ένα παιδί, γιατί δεν μπορούν δύο;»

Δύο βασικά επιχειρήματα προβάλλουν όσοι έχουν αντιρρήσεις σε σχέση με την απόκτηση και ανατροφή παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια. Το πρώτο είναι το πώς επηρεάζει το παιδί η ύπαρξη δύο μαμάδων ή δύο μπαμπάδων στο οικογενειακό περιβάλλον. 

«Σε όλες οι έρευνες που έγιναν σε παιδιά είτε μονογονεϊκών, είτε ομογονεϊκών οικογενειών οι ψυχολόγοι, που είναι οι κατεξοχήν ειδικοί, διαπίστωσαν ότι αυτό δεν επηρεάζει από μόνο του ούτε την ψυχολογική ανάπτυξη, ούτε τη διανοητική ανάπτυξη, ούτε τη σεξουαλικότητα του παιδιού. 

Από τη στιγμή που η κοινωνία αποδέχτηκε τις μονογονεϊκές οικογένειες -είτε π.χ. γιατί ο ένας από τους δύο πέθανε, είτε γιατί ο πατέρας δεν αναγνώρισε το παιδί, είτε γιατί μια γυναίκα αποφάσισε να αποκτήσει μόνη ένα παιδί με εξωσωματική ή ένας άνδρας με υιοθεσία- όταν δηλαδή δεχόμαστε ότι ένας γονιός, άνδρας ή γυναίκα, μπορεί να μεγαλώσει ένα παιδί, γιατί δεν μπορούν δύο; Αν δύο αδελφές ή δύο φίλες αποφασίσουν για κάποιο λόγο να μεγαλώσουν μαζί τα παιδιά τους, η κοινωνία δεν αποδοκιμάζει, γιατί να υπάρχει πρόβλημα όταν αυτά τα άτομα έχουν συνάψει γάμο;» διερωτάται η κ. Παπαδοπούλου. 

Όσο για το ενδεχόμενο τα παιδιά ομόφυλων ζευγαριών να υποστούν μπούλινγκ η ίδια πιστεύει ότι όσοι λένε ‘προσέξτε, τα παιδιά σας θα υποστούν μπούλινγκ’, είναι αυτοί που προτίθενται να το ασκήσουν.

Ή να καταργηθεί, ή να ισχύει για όλους

Το δεύτερο ζήτημα που απασχόλησε έντονα τη δημόσια συζήτηση είναι η απόκτηση παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια μέσω παρένθετης κύησης, και το αν αυτό οδηγεί σε εργαλειοποίηση του γυναικείου σώματος. Το 2002 ψηφίστηκε ο νόμος που επιτρέπει την παρένθετη κύηση σε ετερόφυλα ζευγάρια, αλλά και σε μόνες γυναίκες, που δεν μπορούν να κυοφορήσουν οι ίδιες.

Η χώρα μας είναι μία από τις λίγες ευρωπαϊκές χώρες με επιτρεπτικό νομικό πλαίσιο σε αυτό το ζήτημα. Σε πολλές χώρες της Ευρώπης απαγορεύεται η παρένθετη κύηση για οποιοδήποτε λόγο, ενώ στη Μ. Βρετανία και ορισμένες πολιτείες των ΗΠΑ η παρένθετη κύηση δίνει τη δυνατότητα απόκτησης παιδιού και στα ομόφυλα ζευγάρια.

«Λόγω της φεμινιστικής θεώρησης των πραγμάτων, δεν είμαι σίγουρη αν το 2002 θα ήμουν υπέρ του νόμου για την παρένθετη κύηση. Αλλά αν δεχτούμε ότι δεν πρέπει να εργαλειοποιείται το γυναικείο σώμα, θα πρέπει να καταργήσουμε τον νόμο συνολικά. Από τη στιγμή που δεν καταργείται η δυνατότητα παρένθετης κύησης στη μόνη γυναίκα και το ετερόφυλο ζευγάρι είναι εύλογο και νομίζω ότι θα έπρεπε να επιτρέπεται και σε έναν μόνο άνδρα ή ζευγάρι ανδρών» υποστηρίζει η κ. Παπαδοπούλου. 

«Και πάντως είναι αντιφατικό να επικαλείται αυτό το επιχείρημα, για παράδειγμα, ο κ Σαμαράς, κατά την περίοδο διακυβέρνησης του οποίου, το 2014, επιτράπηκε η παρενθετότητα, ακόμη και αν μόνον η κυοφόρος ή μόνον η νομική μητέρα είναι όχι αμφότερες κάτοικοι (όπως προέβλεπε μέχρι τότε ο νόμος) αλλά και απλώς μία από αυτές προσωρινώς διαμένουσα στην Ελλάδα», συμπληρώνει.

Η διαφορά του συμφώνου από τον γάμο

Έπρεπε η Ελλάδα να νομοθετήσει τον γάμο των ομοφύλων; «Υπήρχαν αποφάσεις που υποχρέωσαν την χώρα μας σε μία νομική αναγνώριση, μετά από την καταδίκη της Ελλάδας στην υπόθεση Βαλλιανάτου. Ως χώρα έχουμε εκπληρώσει τις υποχρεώσεις νομικής αναγνώρισης, με το σύμφωνο συμβίωσης και δεν υπάρχει υποχρέωση νομοθέτησης του γάμου» εξηγεί η καθηγήτρια συνταγματικού δικαίου στο ΑΠΘ Λίνα Παπαδόπουλου. 

Επομένως γιατί ήταν σημαντικό να αναγνωριστεί και το δικαίωμα στο γάμο, αφού το σύμφωνο συμβίωσης αναγνωρίζει ήδη τη σχέση απέναντι στο νόμο; «Το ερώτημα μπορεί να τεθεί και αντιστρόφως, γιατί με τη θέσπιση του συμφώνου συμβίωσης δεν καταργήθηκε ο γάμος για τα ετερόφυλα ζευγάρια; Γιατί ο γάμος είναι μία σύμβαση με μεγάλη συμβολική σημασία, σημαίνει πιο βαθειά δέσμευση σε βάθος χρόνου και δημιουργεί συγγένεια. Υπάρχουν πολλά ζευγάρια που μετά το σύμφωνο συνάπτουν και γάμο, ακόμα και αν δεν έχουν πρόθεση να αποκτήσουν παιδιά» σημειώνει η κ. Παπαδοπούλου. Δεν είναι όμως μόνο συμβολικοί οι λόγοι.

«Το σύμφωνο έχει θεσπιστεί ως διαφορετική, διακριτή σύμβαση του αστικού δικαίου, είναι πιο ευέλικτος νομικός τύπος, λύνεται πιο εύκολα. Με το σύμφωνο δεν μπορεί ένα ζευγάρι να υιοθετήσει από κοινού ένα παιδί από ίδρυμα, ούτε μπορεί να υιοθετηθεί το νόμιμο ή /και βιολογικό παιδί του ενός συντρόφου από τον άλλον. Υπάρχει επομένως ένα επιχείρημα αρχής, η μη συνέχιση των διακρίσεων με βάση το φύλο και κατ΄επέκταση τον σεξουαλικό προσανατολισμό. Δεν μπορείς να επιβάλλεις σε κάποιον να συνάψει ένα συγκεκριμένο είδος σύμβασης λόγω του φύλου του».

Έχει σημασία ποιος κυοφορεί ή ποιος μεγαλώνει ένα παιδί;

Μετά από χρόνια σχέσης, ο στυλίστας Στέφανος Μάλαμας και ο σύντροφος παντρεύτηκαν στη Γερμανία, όταν όμως επέστρεψε στην Ελλάδα ανακάλυψε ότι το ελληνικό κράτος δεν τον θεωρούσε έγγαμο και αναγκάστηκε να συνάψει και σύμφωνο συμβίωσης.

«Κάποια στιγμή έπρεπε να κάνω μία επέμβαση και τυπικά ο Γιάννης δεν θα μπορούσε να είναι στο νοσοκομείο γιατί για τον νόμο δεν μου ήταν τίποτα. Το θέμα της εκκλησίας το καταλαβαίνω, είναι ένας θεσμός με τους δικούς του κανόνες, αλλά ως πολίτης αισθάνεσαι δεύτερης κατηγορίας, όταν δεν έχεις τα ίδια δικαιώματα με τους υπόλοιπους. Ξέρω πολλούς ανθρώπους, σπουδαία μυαλά, που έφυγαν στο εξωτερικό για αυτό το λόγο. Στο εξωτερικό δεν είναι κανένας άνθρωπος β’ κατηγορίας» λέει στη «ΜτΚ».

«Σήμερα δεν υπάρχει ισότητα. Πολλά πράγματα που κάνει ένα στρέιτ ζευγάρι δεν μπορεί να τα κάνει ένα γκέι ζευγάρι. Είναι μία πραγματικότητα τα γκέι ζευγάρια και οι οικογένειες και θα πρέπει να είναι ορατές. Δεν μπορεί να προσπερνάμε τα παιδιά και να μην έχουν τα ίδια δικαιώματα με τα υπόλοιπα. Σαφώς είναι θετικό το ότι η κυβέρνηση θα επιτρέπει το γάμο -είναι κάτι καλύτερο από το σύμφωνο. Σαφώς είναι θετικό βήμα ότι θα αναγνωρίζονται τα παιδιά ομόφυλων ζευγαριών που γεννήθηκαν στο εξωτερικό. Έχω φίλους που υιοθέτησαν παιδί στο εξωτερικό, και στην Ελλάδα μόνο ο ένας τους φαίνεται ως γονιός και εάν ψηφιστεί το νομοσχέδιο θα αναγνωριστεί και ο άλλος ως γονιός. Πρέπει να περάσει το νομοσχέδιο. Θα μας πάει ένα βήμα μπροστά, θα απελευθερώσει μυαλά» λέει.

Ο ίδιος δεν κρύβει την απογοήτευση του για το γεγονός της εξαίρεσης των γκέι από την απόκτηση παιδιού με παρένθετη κύηση. «Περίμενα να ισχύει και για τους γκέι ό,τι ισχύει για τους στρέιτ. Στα ετερόφυλα ζευγάρια άλλη κυοφορεί και άλλοι θα μεγαλώσουν το παιδί ως γονείς του. Το ποιος κυοφορεί έχει σημασία ή ποιος θα μεγαλώσει ένα παιδί και αν θα είναι σωστός γονιός;» διερωτάται, σχολιάζοντας ότι στην Ελλάδα ανθεί η βιομηχανία των εξωσωματικών και των παρένθετων κυήσεων. «Έρχονται σωρηδόν από το εξωτερικό για να κυοφορήσουν παιδιά άλλων οικογενειών από όλη την Ευρώπη. Γιατί δεν έχουν οι γκέι δικαίωμα να κάνουν παιδί με παρένθετη κύηση όπως επιτρέπεται στους στρέιτ;».

Ο ίδιος και ο σύζυγος του δεν σκέφτονται προς το παρόν το ενδεχόμενο ενός παιδιού «υπάρχουν όμως πολλά γκέι ζευγάρια που το θέλουν, έχουν πολλή αγάπη να δώσουν και θα ήταν πολύ καλοί γονείς. Λένε πολλοί ‘ποιο είναι πρότυπο που θα πάρει ένα παιδί ομόφυλων γονέων’. 

Εγώ γεννήθηκα από δυο βιολογικούς γονείς στρέιτ, ποιο πρότυπο είχα και έγινα γκέι; Ένα παιδί μπορεί να μεγαλώνει με δύο γυναίκες, ή με δυο άνδρες. Έχω δει με πόση αγάπη μεγαλώνουν αυτά τα παιδιά και είναι ακριβώς το ίδιο πράγμα, δεν είναι τίποτα διαφορετικό. Ζευγάρι φίλων μου γκέι εδώ στο εξωτερικό είχαν τη φυσιολογική ζωής μιας οικογένειας και τα παιδιά τους μεγάλωσαν ευτυχισμένα, και παρεμπιπτόντως... είναι στρέιτ».

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 14.01.2024