Η δικαστική διερεύνηση του μεγαλύτερου σιδηροδρομικού δυστυχήματος που γνώρισε η Ελλάδα, στις 28 Φεβρουαρίου 2023, βρίσκεται σε εξέλιξη. Ωστόσο, είναι κοινή πεποίθηση ότι μία από τις αιτίες που το προκάλεσαν ήταν φαινόμενα κακοδιοίκησης και συγκεκριμένα ο τρόπος με τον οποίο τοποθετούνται διάφορα υπηρεσιακά στελέχη ή και απλοί υπάλληλοι ακόμη σε κρίσιμα πόστα. Μπορεί η τραγωδία των Τεμπών με τους 57 νεκρούς, στην πλειονότητά τους νέα παιδιά, φοιτητές, να συγκεντρώνει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον, όμως, τα περισσότερα δυστυχήματα ή και ατυχήματα στο σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας συμβαίνουν στις εκατοντάδες ισόπεδες διαβάσεις.

Η φύλαξη των ισόπεδων διαβάσεων του ΟΣΕ αποτελεί μία υπηρεσία ιδιαιτέρως σημαντική και απολύτως αναγκαία για την ασφάλεια των πολιτών, καθώς σύμφωνα και με τις τελευταίες ετήσιες εκθέσεις ασφάλειας της Ρυθμιστικής Αρχής Σιδηροδρόμων (ΡΑΣ), τα δυστυχήματα στις ισόπεδες διαβάσεις τρένων αποτελούν τη δεύτερη μεγαλύτερη κατηγορία ατυχημάτων στον ελληνικό σιδηρόδρομο. Ειδικότερα δε, στην έκθεση της ΡΑΣ του 2020 έχουν καταγραφεί 1.236 ισόπεδες διαβάσεις σε όλη την Ελλάδα εκ των οποίων περίπου το 45% ήταν αφύλακτες. Μόλις πριν από λίγες ημέρες, στις 19 Φεβρουαρίου, την τελευταία στιγμή αποφεύχθηκαν τα χειρότερα όταν τρένο πέρασε από αυτόματα φυλασσόμενη ισόπεδη διάβαση στην Αλεξάνδρεια Ημαθίας κι ενώ οι απαγορευτικές μπάρες ήταν ανοιχτές. Ο ΟΣΕ απέδωσε το περιστατικό σε «κανονιστική παρατυπία» και διέταξε ΕΔΕ.

Με ποιο τρόπο όμως, από ποιους και με ποιες διαδικασίες εκτελείται το κρίσιμο έργο της φύλαξης των ισόπεδων σιδηροδρομικών διαβάσεων; Οι απαντήσεις στα ανωτέρω ερωτήματα γενούν νέα τα οποία έχουν να κάνουν τόσο με την ασφάλεια της λειτουργίας του σιδηροδρομικού δικτύου, όσο και με τη διαφάνεια ανάθεσης του συγκεκριμένου έργου. Η «ΜτΚ» ξετυλίγει σήμερα αυτό το περίπλοκο κουβάρι και αποκαλύπτει όλα τα παράδοξα και περίεργα που συμβαίνουν γύρω από αυτήν την υπόθεση.

 Ένα κουβάρι το οποίο συνθέτουν ένας διαγωνισμός ο οποίος σέρνεται για καιρό και τελικά ακυρώνεται, χωρίς όμως α προκηρυχθεί νέος·συνεχείς κατατμήσεις του έργου της φύλαξης των ισόπεδων διαβάσεων με δεκάδες συμβάσεις απευθείας αναθέσεων, ακόμη και για διάστημα λίγων ημερών ανάθεση του ευαίσθητου έργου της φύλαξης σε συγκεκριμένες εταιρείες security οι οποίες εισπράττουν εκατομμύρια ευρώ·ερωτήματα ως προς την καταλληλότητα του προσωπικού αυτών των εταιρειών για την εκπλήρωση του συγκεκριμένου έργου κ.ο.κ.

Δεκάδες απευθείας αναθέσεις

Παλαιότερα, η φύλαξη των ισόπεδων σιδηροδρομικών διαβάσεων γινόταν με μόνιμους υπαλλήλους του ΟΣΕ. Στο πλαίσιο του εξορθολογισμού του Οργανισμού το καθεστώς αυτό άλλαξε και τη θέση των μόνιμων υπαλλήλων πήραν άτομα με συμβάσεις ορισμένου χρόνου, τα οποία λάμβαναν προηγουμένως την κατάλληλη εκπαίδευση και τα τελευταία χρόνια, ακόμη και ιδιωτικές εταιρείες security. Ειδικότερα, την τελευταία πενταετία συνέβησαν τα εξής:

1. Στις 5 Απριλίου 2019 ο ΟΣΕ προκηρύσσει διαγωνισμό για την πρόσληψη 160 ατόμων με σύμβαση εργασίας διάρκειας 12 μηνών για την κάλυψη αναγκών φύλαξης ισόπεδων διαβάσεων και εγκαταστάσεων. Ο διαγωνισμός διενεργήθηκε μέσω ΑΣΕΠ και οι προσλήψεις έγιναν σταδιακά, ξεκινώντας από τον Φεβρουάριο του 2021 έως το τέλος του έτους. Οι συμβασιούχοι, αφού εκπαιδεύτηκαν για περίπου σαράντα ημέρες από τον ΟΣΕ έλαβαν «πιστοποιητικό ηλεκτροκίνησης για φύλαξη ισόπεδων διαβάσεων ηλεκτροκίνησης κάτω των 25.000 Volt». Μετά το πέρας του 12μήνου ο ΟΣΕ δεν ανανέωσε τις συμβάσεις κι έτσι οι 160 σταμάτησαν να προσφέρουν υπηρεσίες. Τελικά, έπειτα από διάφορες κινητοποιήσεις, ο ΟΣΕ επανήλθε και τον Ιούλιο του 2023, μετά δηλαδή το δυστύχημα των Τεμπών, επαναπροσέλαβε, με διετή σύμβαση αυτή τη φορά τους 140 από τους 160 καθώς οι υπόλοιποι είχαν βρει αλλού απασχόληση ή κρίθηκαν, μετά τα ιατρικά τεστ, ακατάλληλοι. Όμως, οι συμβασιούχοι καλύπτουν ένα πολύ μικρό μέρος των αναγκών σε προσωπικό φύλαξης των ισόπεδων διαβάσεων.

2. Στις 21 Φεβρουαρίου 2020 με την υπ’ αριθμ. 5799 απόφαση του διοικητικού συμβουλίου του ΟΣΕ εγκρίθηκε η διενέργεια ηλεκτρονικού δημόσιου ανοικτού διαγωνισμού για την ανάδειξη αναδόχου του έργου «παροχή υπηρεσιών φύλαξης εγκαταστάσεων του ΟΣΕ με ανθρώπινο δυναμικό», προϋπολογιζόμενης αξίας 10.628.299,032 ευρώ πλέον ΦΠΑ. Εκδήλωσαν ενδιαφέρον πέντε εταιρείες εκ των οποίων προσφορά κατέθεσαν τέσσερις. Η επιτροπή διενέργειας του διαγωνισμού απέκλεισε τις δύο και προέκρινε τις δύο εναπομείνασες. Ακολούθησε η συνήθης διαδικασία προσφυγών μεταξύ των εταιρειών με αποτέλεσμα ο διαγωνισμός να μπλοκάρει για αρκετούς μήνες. Τελικά, πριν από μερικούς μήνες αποφασίστηκε η οριστική κατάργησή του.

3. Στο μεταξύ, εδώ και τουλάχιστον τέσσερα χρόνια βρίσκεται σε εξέλιξη μια φάμπρικα διαδοχικών δεκάδων απευθείας αναθέσεων, μέσω της διαδικασίας διαπραγμάτευσης χωρίς δημοσίευση προκήρυξης διαγωνισμού. Οι αναθέσεις είναι ύψους αρκετών εκατομμυρίων ευρώ, αφορούν τη φύλαξη των ισόπεδων διαβάσεων και δίνονται σε δύο συγκεκριμένες εταιρείες security. Μάλιστα, οι πρώτες συμβάσεις ανατέθηκαν ήδη από τον Φεβρουάριο του 2019, δηλαδή, δύο μήνες πριν από την προκήρυξη για την πρόσληψη των 160 ατόμων, αλλά και έναν χρόνο πριν από τη διενέργεια του διαγωνισμού. Σύμφωνα με πληροφορίες στο διάστημα αυτών των τεσσάρων χρόνων έχουν συναφθεί περίπου εκατό συμβάσεις απευθείας ανάθεσης, πάντα στις δύο συγκεκριμένες εταιρείες. Είναι ενδεικτικό ότι μόνον για τα έτη 2021 και 2022 το ποσόν που διατέθηκε μέσω αυτών των συμβάσεων άγγιζε τα 3,5 εκατ. ευρώ. Μάλιστα, αρκετές από αυτές τις συμβάσεις είχαν διάρκεια ολίγων εβδομάδων.

Απαγορευτικό

Στις 29 Ιουλίου 2021 και αφού, στο μεταξύ έχει προχωρήσει σε δεκάδες απευθείας αναθέσεις προς τις δύο συγκεκριμένες εταιρείες, ο ΟΣΕ καταθέτει αίτημα προς την Ενιαία Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Συμβάσεων (ΕΑΑΔΣ) ζητώντας την έγκρισή της προκειμένου να προχωρήσει σε νέες απευθείας αναθέσεις προς τις εν λόγω εταιρείες. Το έργο αφορούσε χρονικό διάστημα τεσσάρων μηνών με προϋπολογισμό 1.350.000 ευρώ πλέον ΦΠΑ και με τον ΟΣΕ να διατηρεί το μονομερές δικαίωμα αύξησης του έργου της σύμβασης μέχρι ποσοστού 20% (ήτοι 270.000 ευρώ). Το αιτιολογικό που επικαλέστηκε ο ΟΣΕ γι' αυτές τις συγκεκριμένες συμβάσεις ήταν η καθυστέρηση ολοκλήρωσης του διαγωνισμού εξ αιτίας των ενστάσεων καθώς και η πανδημία.

Η ΕΑΑΔΣ με απόφασή της η οποία εκδόθηκε στις 4 Νοεμβρίου 2021 αποφάσισε «τη μη παροχή σύμφωνης γνώμης επί του αιτήματος του ΟΣΕ προκειμένου να προσφύγει στη διαδικασία διαπραγμάτευσης χωρίς δημοσίευση προκήρυξης διαγωνισμού, λόγω μη συνδρομής των προς τούτο τασσομένων υπό του νόμου προϋποθέσεων». Στο δε σκεπτικό της απόφασης αναφέρεται μεταξύ άλλων ότι «σε κάθε περίπτωση, υπογραμμίζεται ότι οι υπηρεσίες φύλαξης αποτελούν πάγιες και διαρκείς ανάγκες των αναθετουσών αρχών/αναθετόντων φορέων, οι οποίες οφείλουν να προγραμματίζουν έγκαιρα τις προπαρασκευαστικές των διαδικασιών ανάθεσης αυτών ενέργειες, συνεκτιμώντας τυχόν καθυστερήσεις». Και συνεχίζει επισημαίνοντας πως «κατά συνέπεια προκύπτει ότι η εν λόγω τακτική της εταιρείας δεν αποτελεί καλή πρακτική και δε συνάδει με τον ορθό προγραμματισμό των παγίων και διαρκών αναγκών της». Άλλωστε, όπως προαναφέρθηκε και όπως επισημαίνεται και στο διατακτικό της απόφασης της ΕΑΑΔΣ η φάμπρικα των απευθείας αναθέσεων ξεκίνησε προτού καν να βγει στον αέρα ο διαγωνισμός. Είναι, δε, χαρακτηριστικό ότι και μετά την κατάργησή του κι ενώ οι ανάγκες για φύλαξη παραμένουν, ακόμη και έως σήμερα, ο νέος διαγωνισμός δεν έχει δημοσιοποιηθεί.

Ο «γαλάζιος» αφανής εταίρος

Το ακριβές ύψος του ποσού που έχει διατεθεί σε αυτές τις δύο εταιρείες security παραμένει άγνωστο καθώς πρόκειται για δεκάδες συμβάσεις σε διάστημα τεσσάρων χρόνων. Είναι ενδεικτικό, ωστόσο, ότι μόνο για τη διετία 2021, 2022 με τις δύο εν λόγω εταιρείες υπογράφηκαν περίπου ογδόντα συμβάσεις απευθείας ανάθεσης με συνολικό προϋπολογισμό σχεδόν 3,5 εκατ. ευρώ. Μάλιστα περίπου το 90% των συμβάσεων αφορούσε τη μία από τις δύο εταιρείες η οποία φέρεται να έχει έδρα στην ευρύτερη περιοχή του Λαγκαδά και δύο υποκαταστήματα σε Θεσσαλονίκη και Αθήνα. 

Σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες της «ΜτΚ» με την συγκεκριμένη εταιρεία συνδέεται γνωστός πρώην βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας. Η εταιρεία αναλαμβάνει σχεδόν το σύνολο των ισόπεδων διαβάσεων από την Αττική και πάνω, όπου βρίσκεται και ο μεγαλύτερος αριθμός τους.
Η δεύτερη εταιρεία, η οποία έχει έδρα την Πάτρα, αναλαμβάνει τη φύλαξη των ισόπεδων διαβάσεων, κυρίως στην περιοχή της Πελοποννήσου, αλλά και σε Αθήνα και Πειραιά. Η πρώτη απευθείας σύμβαση που της ανατέθηκε ήταν στις 17 Σεπτεμβρίου 2022. Έως τότε το σύνολο του έργου το είχε αναλάβει με διαδοχικές συμβάσεις απευθείας ανάθεσης η βορειοελλαδίτικη εταιρεία η οποία συνέχισε φυσικά και μετέπειτα, αλλά εκτός νοτίου Ελλάδας.

Αναπάντητα τα ερωτήματα

Η «ΜτΚ» αναζήτησε τη γνώμη του διευθύνοντος συμβούλου του ΟΣΕ Παναγιώτη Τερεζάκη, μέσω του Γραφείου Τύπου του Οργανισμού, στέλνοντας παράλληλα και ηλεκτρονικό μήνυμα, όπως μας υποδείχθηκε. Ωστόσο δεν υπήρξε καμία ανταπόκριση εκ μέρους του. Κατά συνέπεια, πολλά από τα ερωτήματα παραμένουν προς το παρόν αναπάντητα. Για παράδειγμα, για ποιο λόγο ο ΟΣΕ δεν προχώρησε εγκαίρως στη διενέργεια διαγωνισμού για το έργο της φύλαξης των ισόπεδων διαβάσεων, όπως επισημαίνει άλλωστε και η Εθνική Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Συμβάσεων στην απόφασή της, αλλά προτίμησε την οδό των απευθείας αναθέσεων; 

Επίσης, για ποιο λόγο δεν επαναπροκήρυξε τον διαγωνισμό, αμέσως με την κατάργηση του προηγούμενου; «Ο διαγωνισμός έπρεπε να έχει βγει ήδη στον αέρα, μόλις καταργήθηκε ο προηγούμενος» δήλωσε στη «ΜτΚ» ο εκπρόσωπος των εργαζομένων στο δ.σ. του ΟΣΕ, Θανάσης Λεβέντης. Παράλληλα, για ποιο λόγο ο ΟΣΕ προχωρά σε ολιγοήμερες συμβάσεις απευθείας ανάθεσης και βεβαίως, για ποιο λόγο, εδώ και σχεδόν τέσσερα χρόνια, αποκλειστικοί ανάδοχοι είναι μόνον δύο εταιρείες εκ των οποίων, μάλιστα, η μία λαμβάνει τη μερίδα του λέοντος;

Σημαντικό είναι και το ερώτημα εάν οι υπάλληλοι των εταιρειών security, πριν να αναλάβουν καθήκοντα φύλακα ισόπεδης διάβασης, λαμβάνουν την κατάλληλη εκπαίδευση και πιστοποίηση όπως συνέβη με τους 160 συμβασιούχους. Το ερώτημα έχει να κάνει με την ασφάλεια των πολιτών καθώς είναι γνωστό ότι οι υπάλληλοι εταιρειών security είναι κατά βάση ανειδίκευτοι και επιπλέον, συχνά εναλλάσσονται. Επιπλέον, σύμφωνα με πληροφορίες, συχνά απασχολούνται επί 12ωρο, αντί για 8ωρο.

Αλλά και σε ό,τι αφορά το οικονομικό σκέλος, το μέσο κόστος για τον ΟΣΕ για καθέναν από τους 160 συμβασιούχους ανήλθε σε 1.500 ευρώ/μήνα/βάρδια, ενώ το αντίστοιχο που καταβάλει ο Οργανισμός στις εταιρείες security κυμαίνεται, βάσει κάποιων ενδεικτικών συμβάσεων, από 1.600 έως 1.870 ευρώ/μήνα/βάρδια.

Σημειώνεται, ότι για το συγκεκριμένο θέμα έχουν υποβληθεί και δύο ερωτήσεις στο πλαίσιο του κοινοβουλευτικού ελέγχου. Η πρώτη είχε κατατεθεί από τον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, τον Νοέμβριο του 2022, προς τον τότε υπουργό Υποδομών και Μεταφορών Κώστα Καραμανλή, υπογεγραμμένη από 33 βουλευτές. Η δεύτερη κατατέθηκε από το ΠΑΣΟΚ, τον Μάρτιο του 2023, μετά το δυστύχημα των Τεμπών, προς τον Γιώργο Γεραπετρίτη στον οποίο είχαν ανατεθεί προσωρινά και τα καθήκοντα του υπουργού Υποδομών και Μεταφορών. Ωστόσο, και οι δύο ερωτήσεις παρέμειναν αναπάντητες.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 03.03.2024