Επιμέλεια: Σοφία Χριστοφορίδου

Αν και το ευρωκοινοβούλιο είναι το νομοθετικό σώμα της ΕΕ και αποτελεί την κορυφαία δημοκρατική έκφραση των ευρωπαίων πολιτών, στην Ελλάδα οι ευρωεκλογές δεν είχαν ποτέ ευρωπαϊκή ατζέντα. Λειτουργούσαν πάντοτε σαν μία μεγάλη δημοσκόπηση με την οποία καταγράφονταν οι τάσεις του εκλογικού σώματος στην εσωτερική πολιτική σκηνή, είτε επιβεβαιώνοντας την κυβερνητική ισχύ, είτε λειτουργώντας ως προάγγελος πολιτικής αλλαγής. 

Στις τρεις τελευταίες αναμετρήσεις, ωστόσο, το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών επίσπευσε τις πολιτικές εξελίξεις. Το 2009 το ΠΑΣΟΚ κέρδισε τις ευρωεκλογές και λίγους μήνες αργότερα τις βουλευτικές. Αντίστοιχα το 2014 η πρωτιά του ΣΥΡΙΖΑ στις ευρωεκλογές ήταν προάγγελος της νίκης του στις εθνικές εκλογές του 2015. Το 2019, η νίκη της ΝΔ στις ευρωεκλογές με διαφορά 9,4 μονάδων, τη μεγαλύτερη μεταξύ πρώτου και δεύτερου κόμματος στην ιστορία των ευρωεκλογών, ανάγκασε τον κ. Τσίπρα να ανακοινώσει το ίδιο κι όλα βράδυ την προσφυγή στις κάλπες.

Βέβαια το 2019 θα πραγματοποιούνταν ούτως ή άλλως και εθνικές εκλογές, μιας και η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ είχε συμπληρώσει τετραετία, ενώ το 2009 και το 2015 οι εκλογές δεν έπεσαν ως κεραυνός εν αιθρία, γιατί αφενός μεν οι τότε κυβερνήσεις μετρούσαν ήδη τρία χρόνια στην εξουσία, είχαν φθαρεί, ενώ το ίδιο διάστημα ήταν σε εξέλιξη και η διαδικασία εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας. Αντιθέτως οι ευρωεκλογές του 2024 πραγματοποιούνται ένα χρόνο μετά τις διπλές εκλογές του 2023, ενώ η εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας τοποθετείται το 2025 και μετά την αναθεώρηση του Συντάγματος δεν απαιτείται ενισχυμένη πλειοψηφία.

- 1981 Οι πρώτες Ευρωεκλογές στην Ευρώπη διεξήχθησαν το 1979, καθώς όμως η Ελλάδα έγινε μέλος της ΕΟΤ τον Ιανουάριο του 1981, πραγματοποιήθηκαν σε συνδυασμό με τις εθνικές εκλογές. Η σαρωτική νίκη του ΠΑΣΟΚ με 48% στις εθνικές εκλογές (με ενισχυμένη αναλογική), επιβεβαιώθηκε και στην ευρωκάλπη με το 40,12% της απλής αναλογικής. Οι 24 ευρωβουλευτές εξελέγησαν με λίστα.

- 1984 Οι δεύτερες ευρωεκλογές έγιναν τον Ιούνιο του 1984 σε κλίμα πόλωσης. Η αντιπολίτευση έδωσε στις δημοψηφισματικό χαρακτήρα, ζητώντας να προκηρυχθούν εθνικές εκλογές, αν διαπιστωθεί δυσαρμονία, μεταξύ Βουλής και λαϊκής θέλησης. Όμως κάτι τέτοια δεν συνέβη. Στις ευρωεκλογές το ΠΑΣΟΚ συγκέντρωσε 41,6% και μετά την ήττα ο τότε πρόεδρος της ΝΔ Ευάγγελος Αβέρωφ παραιτήθηκε.

- 1989 Οι ευρωεκλογές επισκιάζονται από τις εθνικές εκλογές που πραγματοποιούνται την ίδια ημέρα, στη σκιά του «σκανδάλου Κοσκωτά». Πρώτο κόμμα και στις δύο εκλογικές αναμετρήσεις αναδεικνύεται η ΝΔ με ποσοστό λίγο μεγαλύτερο από 40%.

- 1994 Είχε προηγηθεί το 1993 η πτώση της κυβέρνησης Μητσοτάκη και η επιστροφή του Α. Παπανδρέου στην εξουσία οπότε οι ευρωεκλογές του 1994 διεξήχθησαν σε χαμηλούς τόνους και με μεγάλη αποχή. Το ΠΑΣΟΚ επιβεβαίωσε την κυριαρχία του αν και με απώλειες (37,6% από 46,88% στις εθνικές εκλογές) με τη ΝΔ να συγκρατεί τις δυνάμεις της (32,63% από 39,3% στις εθνικές) και την Πολιτική Άνοιξη να κερδίζει δύο έδρες, στέλνοντας τον Αντώνη Σαμαρά στην Ευρωβουλή.

- 1999 Για πρώτη φορά μπαίνει στην προεκλογική ατζέντα των κομμάτων ένα ευρωπαϊκό ζήτημα, η Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ) και τα οφέλη της για την εθνική οικονομία. Για μια ακόμη φορά τα δύο μεγάλα κόμματα προσδίδουν στις ευρωεκλογές δημοψηφισματικό χαρακτήρα. Το ΠΑΣΟΚ χάνει την πρώτη θέση με 32,92% έναντι 35,98% της ΝΔ, παρότι τα δύο κόμματα κερδίζουν από 9 έδρες στο ευρωκοινοβούλιο. Μερικούς μήνες αργότερα ακολουθούν οι εθνικές εκλογές στις οποίες το ΠΑΣΟΚ πετυχαίνει μια οριακή νίκη μίας ποσοστιαίας μονάδας.

- 2004 Τρεις μήνες πριν τις ευρωεκλογές του 2004 είχαν διεξαχθεί οι βουλευτικές εκλογές, που έφεραν στην εξουσία τη ΝΔ υπό τον Κώστα Καραμανλή. Ενόψει των ευρωεκλογών πραγματοποιήθηκε debate πολιτικών αρχηγών, αλλά τη συζήτηση ελάχιστα απασχόλησαν ζητήματα σχετικά με την ευρωπαϊκή ένωση. Πρώτο κόμμα ήρθε η ΝΔ (43% έναντι 45,3% στις εθνικές εκλογές) ενώ η δύναμη του ΠΑΣΟΚ συρρικνώθηκε περαιτέρω (34% από 40,5% στις εθνικές εκλογές).

- 2009 Είχαν προηγηθεί οι βουλευτικές εκλογές του 2007, οπότε η ΝΔ παρέμεινε στην κυβέρνηση αλλά με μικρότερο ποσοστό (41,87%) και το ΠΑΣΟΚ άρχισε να ανακάμπτει (38,10%). Στις ευρωεκλογές του 2009 το ποσοστό αποχής έφτασε το 47,37%. Μετά από μία δεκαετία ο χάρτης βάφτηκε ξανά «πράσινος», με το ΠΑΣΟΚ του Γιώργου Παπανδρέου να παίρνει την πρωτιά (36,64% έναντι 32,29% της ΝΔ) και να θέτει θέμα πρόωρων εκλογών. Πράγματι, λίγους μήνες αργότερα προκηρύχθηκαν πρόωρες εκλογές τις οποίες έχασε η ΝΔ.

- 2014 Βρισκόμαστε στην καρδιά της κρίσης και το πολιτικό σύστημα όπως ήταν διαμορφωμένο μέχρι τότε καταρρέει. Στις βουλευτικές εκλογές του 2012 η ΝΔ έρχεται πρώτο κόμμα με 18,85% με βραχεία κεφαλή από τον δεύτερο ΣΥΡΙΖΑ (16,79%) αφήνοντας τρίτο κόμμα το ΠΑΣΟΚ (13,18%). Έτσι οι ευρωεκλογές του 2014 (που πραγματοποιούνται ταυτόχρονα με τις αυτοδιοικητικές εκλογές) είναι για τα κόμματα μία «προθέρμανση» για τις επόμενες εθνικές εκλογές. 

Για πρώτη φορά ο ΣΥΡΙΖΑ κατατάσσεται στην πρώτη θέση (26,57%), με δεύτερη τη ΝΔ (22,72%) και τρίτη την Χρυσή Αυγή (9,39%) ενώ το ΠΑΣΟΚ κατέβηκε με το σχηματισμό ΕΛΙΑ (8%). Για πρώτη φορά έκανε την εμφάνισή του Το Ποτάμι (6,6%) Μετά τις ευρωεκλογές ο Αλέξης Τσίπρας ζήτησε εθνικές εκλογές, ερμηνεύοντας το αποτέλεσμα ως απώλεια της λαϊκής νομιμοποίησης. Τον Ιανουάριο του 2015, προκηρύσσονται εθνικές εκλογές τις οποίες κερδίζει ο ΣΥΡΙΖΑ που σχηματίζει κυβέρνηση με τους Ανεξάρτητους Έλληνες.

- 2019 Η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ αποδείχτηκε σταθερή με αποτέλεσμα να συμπληρώσει την τετραετία τη χρονιά που ήταν προγραμματισμένες οι ευρωεκλογές. Κατά την προεκλογική περίοδο ο Αλέξης Τσίπρα δήλωσε ότι στις κάλπες για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο οι πολίτες θα έκριναν το πολιτικό σχέδιο της κυβέρνησής του για τη χώρα. Μετά από τέσσερα χρόνια σκληρής μνημονιακής προσαρμογής και υπό τη σκιά της Συμφωνίας των Πρεσπών ο ΣΥΡΙΖΑ υπέστη πολιτική συντριβή, χάνοντας 12 ποσοστιαίες μονάδες από τις προηγούμενες βουλευτικές εκλογές. Την πρώτη θέση στις ευρωεκλογές κατέλαβε η ΝΔ (33,24%) με διαφορά 9,4 μονάδων από τον ΣΥΡΙΖΑ. Λίγους μήνες αργότερα προκηρύχτηκαν και εθνικές εκλογές όπου επιβεβαιώθηκε η απόλυτη κυριαρχία της ΝΔ.

Διαφορές και ανατροπές

Από το 1981, έτος κατά το οποίο έγιναν στην Ελλάδα για πρώτη φορά ευρωεκλογές η μεγαλύτερη διαφορά ανάμεσα στο πρώτο και το δεύτερο κόμμα ήταν το 2019, όταν η ΝΔ ως κόμμα αξιωματικής αντιπολίτευσης κατέγραψε διαφορά 9,4 μονάδες από τον κυβερνητικό ΣΥΡΙΖΑ. Το 2004, όταν η Νέα Δημοκρατία ήταν στην κυβέρνηση βρέθηκε με 9% μπροστά από το ΠΑΣΟΚ, ενώ το 1981 το ΠΑΣΟΚ με την ορμή της κυβερνητικής αλλαγής πέτυχε διαφορά 8,78%. Η μεγαλύτερη ανατροπή έγινε το 2014 όταν ο ΣΥΡΙΖΑ, από πέμπτο κόμμα που ήταν στις ευρωεκλογές του 2009, αναδείχθηκε πρώτο κόμμα με διαφορά 3,85% από το δεύτερο κόμμα της ΝΔ.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 31.03.2024