«Αν δεν μπορείς να θυμηθείς ποιος είσαι, τότε κατά κάποιο τρόπο δεν είσαι κανένας», λέει μία ηρωίδα του έργου «Incognito» του συγγραφέα Nick Payne, το οποίο κάνει πανελλήνια πρεμιέρα στο Θέατρο Τ σε μετάφραση και σκηνοθεσία Γλυκερίας Καλαϊτζή. Για εκείνη ως έναν βαθμό η παραπάνω φράση είναι αληθής, με την έννοια ότι μας διαμορφώνουν οι αναμνήσεις μας. Ωστόσο, υπάρχουν παραδείγματα αμνησιακών ή ανοϊκών ατόμων, που μπορεί να μη θυμούνται πρόσωπα ή γεγονότα αλλά θυμούνται αισθήματα που ένιωσαν. «Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι της Marta Gonzalez της πρίμα μπαλαρίνας του μπαλέτου της Νέας Υόρκης, που πάσχει από αλτσχάιμερ, αλλά μπορεί, ακούγοντας τη ‘Λίμνη των κύκνων’ του Τσαϊκόφσκι, να εκτελέσει με τα χέρια της όλη τη χορογραφία», λέει η σκηνοθέτης.

Τέτοια παραδείγματα υπάρχουν κι άλλα. «Καθώς οδεύουμε σε μία όλο και πιο μηχανική εποχή, με Τεχνητή Νοημοσύνη και ανθρωπόμορφα ρομπότ, καλό είναι να θυμόμαστε ότι ο άνθρωπος δεν είναι μόνο μυαλό. Ότι οι εμπειρίες μας αποθηκεύονται όχι μόνο στο μυαλό μας αλλά και στο σώμα και την ψυχή μας. Και αυτό θέλησα να τονίσω και στην παράσταση. Ναι, η απώλεια της μνήμης συνεπάγεται και απώλεια της ταυτότητας. Αλλά και ‘το ότι θυμόμαστε’, όπως λέει η ίδια ηρωίδα, ‘μας κρατάει κλειδωμένους σε έναν συγκεκριμένο τρόπο συμπεριφοράς. Μας κάνει το συγκεκριμένο άτομο που είμαστε’. Με ό,τι κι αν σημαίνει αυτό για την ταυτότητά μας, την κοινωνική, την ερωτική κ.ά.», επισημαίνει η Γλυκερία Καλαϊτζή.

Τέσσερις ηθοποιοί, είκοσι ρόλοι

Η ίδια είναι γνωστή για την αγάπη της για τα καλά έργα, είτε είναι κλασικά είτε σύγχρονα. «Με ενδιαφέρει πολύ, πέρα από το story, να μου λέει κάτι το έργο για τον άνθρωπο, για το πόσο τελικά δύσκολο είναι να ζούμε μεταξύ μας ή για το κόστος που απαιτείται προκειμένου να υλοποιήσουμε τα όνειρά μας», λέει. Όταν ξεκίνησε να διαβάζει το «Incognito» σε πρώτη φάση την αιφνιδίασε η δομή του. «Ένα έργο με τέσσερις ηθοποιούς που εναλλάσσονται σε είκοσι ρόλους, χωρίς να μεσολαβεί χρόνος από τη μία αλλαγή στην άλλη ή να απαιτούνται πρόσθετα αξεσουάρ. Αυτό από μόνο του ήταν μία πρόκληση. Ο κύριος λόγος όμως για τον οποίο το επέλεξα τελικά ήταν ότι είχα πολύ καιρό να διαβάσω ένα θεατρικό έργο που κρατούσε αμείωτο το ενδιαφέρον μου, ως προς την εξέλιξη της πλοκής και των χαρακτήρων. Γιατί το ‘Incognito’, παρά το φαινομενικά εγκεφαλικό του θέμα, είναι έργο βαθιά ανθρώπινο.

Το έργο καταπιάνεται με το θέμα της ταυτότητας και της μνήμης, δύο πολύ επίκαιρα ζητήματα. Τέσσερις ηθοποιοί επί σκηνής ερμηνεύουν τους είκοσι χαρακτήρες του. «Αυτό δεν ήταν εύκολο, κυρίως επειδή δεν θέλαμε να καταφύγουμε σε χαρακτηριστικές τυπολογίες. Το έργο είναι ρεαλιστικό. Μας ενδιέφερε επομένως οι χαρακτήρες να είναι αληθινοί και όχι σχήματα ή σκίτσα. Βέβαια συχνά οι ηθοποιοί παίζουν παραπάνω από έναν ρόλο σε κάποιες παραστάσεις. Στις περισσότερες περιπτώσεις ωστόσο οι αλλαγές γίνονται με τη βοήθεια μακιγιάζ ή κοστουμιών. Στο συγκεκριμένο έργο, χρόνος για τέτοιες αλλαγές δεν υπάρχει. Οι ηθοποιοί περνούν ακαριαία από τον ένα ρόλο στο άλλο, με μόνα εφόδια τη φωνή και το σώμα τους. Χρειάστηκε επομένως να γίνει αρκετή δουλειά ως προς αυτό. Γι’ αυτό και ξεκινήσαμε να δουλεύουμε από πολύ νωρίς. Οι πρόβες ξεκίνησαν μέσα στον Σεπτέμβριο».

Ο άνθρωπος που έκλεψε τον εγκέφαλο του Αϊνστάιν

Οι ιστορίες που δεν γνωρίζει πολύς κόσμος και υπάρχουν στο κείμενο είναι πολύ ενδιαφέρουσες. «Η ιστορία του ανθρώπου που έκλεψε τον εγκέφαλο του Αϊνστάιν είναι πραγματική. Το έργο είναι μεν μυθοπλασία, αλλά στηρίζεται και στις τρεις ιστορίες του σε πραγματικά γεγονότα. Η πρώτη αφορά τον Τόμας Χάρβεϊ τον παθολόγο που έκανε τη νεκροτομή στον Αϊνστάιν και του έκλεψε τον εγκέφαλο, εκτιμώντας ότι από τη μελέτη του θα μπορούσε να χαρτογραφήσει τον εγκέφαλο και να αποκαλύψει τα μυστικά της λειτουργίας του. Η δεύτερη αφορά έναν διάσημο νευρολογικό ασθενή, τον H.M (Henry Molaison), και ο οποίος, μετά από μια επέμβαση λοβοτομής, προκειμένου να θεραπευτεί από συχνές και έντονες κρίσεις επιληψίας, καταδικάστηκε να ζήσει την υπόλοιπη ζωή του με μνήμη 30 δευτερολέπτων. Και η τρίτη ιστορία, τοποθετείται στο παρόν και αφορά μία γυναίκα, κλινική νευροψυχολόγο (εδώ ο συγγραφέας δανείζεται στοιχεία από τη γιατρό που παρακολουθούσε για χρόνια τον H.M.), που όταν ο γάμος της διαλύεται, αρχίζει να κάνει ριζικά διαφορετικές επιλογές, σε μια προσπάθεια να διερευνήσει την ταυτότητά», αποκαλύπτει η σκηνοθέτης.

Τέλος, συμπληρώνει ότι ο Nick Payne είναι ένας συγγραφέας με σπουδές τόσο στο θέατρο όσο και στη δημιουργική γραφή. «Ξέρει καλά τους κανόνες της δραματουργίας κι αυτό το διαπιστώνει κανείς όχι μόνο στα πρώτα έργα του που ακολουθούν μια πιο κλασική δομή, αλλά και στο βραβευμένο του ‘Constellations’, όπως και στο ‘Incognito’, όπου καταργεί τις έννοιες χώρου και χρόνου, χωρίς ωστόσο να κάνει εκπτώσεις στην πλοκή ή τους χαρακτήρες. ‘Όσο για τον τίτλο, μόνο ερμηνείες μπορεί να δώσει κανείς. Για μας το incognito συνδέθηκε με τον εγκέφαλο, είτε ως ανεξερεύνητη ακόμα περιοχή (terra incognita), είτε ως κρυφή/αφανής λειτουργία», καταλήγει η Γλυκερία Καλαϊτζή.