Υπάρχει πάντα ένας κίνδυνος που ενεδρεύει όταν είναι να γράψεις ένα κείμενο που αφορά σε μία επαναληπτικότητα.

Ως εκ τούτου η περίπτωση να ξαναχρησιμοποιηθούν όμοιες εκφράσεις με αυτές του παρελθόντος, όμοιες συγκρίσεις, μετατρέπει αυτό το κείμενο σε μία αχρείαστη ρουτίνα. Αντίθετα, από την άλλη πλευρά, η ιστορική ανάγκη έχει το δικό της αίτημα. Να μην καταργηθεί δηλαδή η μνήμη στο όνομα μιας λήθης σκοπιμότητας.

Ωστόσο, η Πέμπτη, 21 Απριλίου, στρογγυλεύει μία ημερομηνία.

Συμπληρώνονται 55 ολόκληρα χρόνια από τη δικτατορία του 1967 που έστειλε για πολλά χρόνια όχι μόνο τη δημοκρατία, αλλά και την πληροφόρηση, την επαφή με τον κόσμο δεκαετίες πίσω. Επτά ολόκληρα χρόνια σκλαβιάς μας στέρησαν από πολλές δεκαετίες πολύπλευρης ενημέρωσης και πολιτισμού. Και φυσικά η Ιστορία έχει όχι μόνο απαιτήσεις, αλλά και κινδύνους επανάληψης. Ποιοι θυμούνται πια τι έγινε πριν από 55 χρόνια και πως λογικά να τους αποτρέψεις το επιχείρημα: «Και τι μας νοιάζει εμάς τι έγινε πριν από αμέτρητα χρόνια, όταν ίσως δεν είχαν γεννηθεί καν οι γονείς μας και σε ακραίες περιπτώσεις ούτε οι παππούδες μας».

Επίκαιρη όσο ποτέ

Ωστόσο, οι δεκαετίες που ακολούθησαν της δικτατορίας ήταν πολύ σημαντικές από γεωπολιτικής άποψης, μιας και συνέβησαν κολοσσιαίες εξελίξεις. Αρχικά, είχαμε την ύφεση μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων, την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού την κυριαρχία των ελεύθερων αγορών με την παγκοσμιοποίηση να θριαμβεύει. Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος θα δηλώσει πως «διάγουμε» το τέλος της Ιστορίας, της Γεωγραφίας, τη σιωπή του έρωτα και τις ιδεολογίας. Ταυτόχρονα όμως θα αναλύσει και κάτι πολύ σημαντικό, ότι για τη χώρα μας έρχεται μια μεγάλη εθνική κρίση.

Πρόσφατα, με τα δραματικά γεγονότα της Ουκρανίας άρχισε να σκιαγραφείται αχνά ένα νέο δόγμα, αυτό του επαναπροσδιορισμού της Γεωγραφίας και του τέλους της παγκοσμιοποίησης.

55 λοιπόν χρόνια μετά τη δικτατορία αξίζει να αναστοχαστούμε τι ακριβώς συνέβη τότε και πως «ενσωματώνεται» με το σήμερα.

Η χαμένη τιμή

Οι δημοκρατικοί Έλληνες του 1967 δεν χάρηκαν ποτέ τη μέθη του γαλλικού Μάη το 1968, δεν κατάφεραν να πληροφορούνται σωστά για την τεράστια σύγκρουση στο Βιετνάμ και για την μεγάλη ήττα του επεκτατισμού. Ακόμα και το σκάνδαλο Γουότεργκεϊτ δεν μπόρεσε να τους αναλυθεί με τον δέοντα τρόπο. Έτσι λοιπόν έχασαν πρόωρα τον κοσμοπολιτισμό τους (επαφή με τον κόσμο), την ιδεολογία (βίαια κατάργησή της), την Ιστορία (αποκλεισμός από τα γεγονότα της) και τη Γεωγραφία (αδυναμία ταξιδιών). Όταν το 1974 έπεσε η δικτατορία το κενό αναπληρώθηκε από έναν υπερβάλλοντα πληθωρικό πολιτικό λόγο, μαζί δυστυχώς με τη στρέβλωση της τρομοκρατίας. Έτσι λοιπόν η χώρα εξουδετερώθηκε πολιτισμικά για μεγάλο διάστημα και αυτό υπήρξε η παράπλευρη κορυφαία απώλεια της στρατοκρατίας.

Καλλιτεχνική έκφραση

Έλληνες καλλιτέχνες, σκηνοθέτες, ηθοποιοί, σεναριογράφοι, συγγραφείς, διανοούμενοι, έφυγαν από τη χώρα, αυτοεξορίστηκαν περιμένοντας μια ελπίδα, την ελευθερία. Κάποιοι αποφάσισαν και έμειναν εδώ και πολέμησαν με τα όπλα της τέχνης τις ιδέες του σκοταδισμού. Αυτοί ήταν οι Θεόδωρος Αγγελόπουλος, Παντελής Βούλγαρης, Ντίνος Κατσουρίδης, Πάνος Γλυκοφρύδης, Νίκος Παναγιωτόπουλος, Νίκος Ζερβός, Θανάσης Ρετζής, Αλέξης Δαμιανός, Γιώργος Σταμπουλόπουλος, Τάσος Ψαρράς και πολλοί άλλοι. Ολοκλήρωσαν αξιομνημόνευτες δημιουργίες, αξιοποιώντας πάντα τη γλώσσα και τη γραμματική του κινηματογράφου, για να αφηγηθούν μέσα από τις ιστορίες τους το ελληνικό δράμα. Οι θεατές, ιδίως φοιτητές, ένιωθαν αυτούς τους υπαινιγμούς και έπαιρναν κουράγιο, όπως και όλοι οι δημοκρατικοί Έλληνες.

Η εθνική ασφάλεια παρακολουθούσε αυτές τις προβολές, ενώ ταυτόχρονα μέλη της επισκέπτονταν και τις προβολές των κινηματογραφικών λεσχών για να διαπιστώσουν αν στις γόνιμες συζητήσεις που επακολουθούσαν μετά το τέλος κάθε ταινίας κυκλοφορούσε και ένας πολιτικός αντιδικτατορικός λόγος.

Παρόλα αυτά βέβαια ρεκόρ εισιτηρίων τότε έκαναν οι ταινίες του λεγομένου εμπορικού κινηματογράφου, ενώ βέβαια μετά το κλείσιμο πολλών κινηματογράφων τον βασικό ρόλο της οπτικής παιδείας των θεατών στο επίπεδο των ελληνικών προϊόντων ανέλαβε η τηλεόραση.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε λοιπόν τα απίστευτα ρεκόρ τηλεθέασης του γνωστού ελληνικού σίριαλ «Ο Άγνωστος Πόλεμος», ενώ επιτυχία γνώριζε και το ψυχροπολεμικό σίριαλ «Στα Δίχτυα της Αράχνης». Ήταν μια παράξενη εποχή, γεμάτη γόνιμες ιδέες, αλλά και θλιβερή υπανάπτυξη.

* Δημοσιεύτηκε στη "ΜτΚ" στις 17.04.2022