Τα τελευταία 24ωρα παγκοσμίως προβάλλεται εικόνα αντιφατική: σε πολλούς η επανεκλογή Τραμπ προκάλεσε από θλίψη μέχρι υστερία, ενώ άλλοι (η μειοψηφία) προαναγγέλλουν χρυσή εποχή για τις ΗΠΑ. Ως συνήθως τα πράγματα βρίσκονται κάπου στη μέση, και παρακάτω θα παραθέσω τα κυριότερα σημεία της 5ης Νοεμβρίου.

• Ο γεννημένος το 1944 Τραμπ θα σπάσει το ρεκόρ Μπάιντεν ως ο γηραιότερος νέος πρόεδρος. Είναι επίσης ο δεύτερος στην αμερικανική ιστορία που αναδεικνύεται νικητής σε μη διαδοχικές θητείες.

• Η νίκη του υπήρξε οπωσδήποτε εντυπωσιακή: ελέγχει Βουλή των Αντιπροσώπων και Γερουσία, πήρε όλα τα swing states με υπέρ του μετακινήσεις ψηφοφόρων στη συντριπτική πλειοψηφία των κομητειών (πρόκριμα για εκλογή κυβερνητών), κέρδισε τη λαϊκή ψήφο (τελευταία ανάλογη ρεπουμπλικανική επιτυχία σημειώθηκε από τον νεότερο Μπους το 2004, στον απόηχο της 11ης Σεπτεμβρίου), συγκέντρωσε απόλυτο αριθμό ψήφων παρόμοιο εκείνου που πήρε ο Ομπάμα το 2012 (σε αντίστοιχο εκλογικό σώμα), διατήρησε την πλειοψηφία των γυναικών, πέτυχε πλειοψηφία στους Λατινοαμερικανούς άνδρες, εξασφάλισε αξιοπρεπή ποσοστά στο αφροαμερικανικό (12%) και νεανικό (42%) κοινό με γενναία άνοδο των ποσοστών του κόμματος, τον ψήφισαν μέχρι και οι Άμις. Εν ολίγοις επικράτησε στον κακό του εαυτό, στην αρνητική επιρροή των περισσότερων έγκυρων ΜΜΕ, στη νέα αριστοκρατία της πληροφορικής και του Χόλιγουντ, στο ακαδημαϊκό κατεστημένο και στην κραταιά γραφειοκρατία της Ουάσιγκτον. Επικράτησε πάνω σε ένα παγιωμένο σύστημα που -δικαίως ή αδίκως- επιχείρησε να τον εξοντώσει ηθικά, οικονομικά και δικαστικά, επιτυγχανοντας έτσι τη θεαματικότερη ανάκαμψη στην πολιτική ιστορία των ΗΠΑ. Παρά τις συχνά ακραίες ή ακατάληπτες τοποθετήσεις του, δεκάδες εκατομμύρια Αμερικανοί ταυτίστηκαν πιο εύκολα με έναν… λαϊκό λευκό μεγιστάνα, παρά με μια μαύρη επαγγελματία πολιτικό.

• Ακόμη και οι πιο έγκριτοι αναλυτές της κοινής γνώμης συχνά αναβαθμίζουν τις προσδοκίες τους σε πραγματικότητα, ερμηνεύοντας τα δεδομένα με προκατάληψη. Αυτό ίσχυσε και σε τούτη την προεκλογική περίοδο. Ωστόσο, στις κρίσιμες πολιτείες οι διαφορές δεν ήταν τόσο ευρείες ώστε να θεωρούνται εντελώς αδικαιολόγητοι όσοι δημοσκόποι προέβλεπαν οριακή επικράτηση της Χάρις.

• Την επομένη των εκλογών το Bitcoin σημείωσε εντυπωσιακή άνοδο (7%), ενώ το δολάριο 1,5% έναντι του ευρώ και του γεν στις ασιατικές αγορές. Αντίθετα, σε υποβάθμιση των αναπτυξιακών προοπτικων της ευρωζώνης προχώρησε η Goldman Sachs, εκτιμώντας ότι η οικονομία της Γηραιάς Ηπείρου θα μπορούσε να υποστεί μεσοσταθμική πτώση ΑΕΠ περίπου 0,5% εξαιτίας νέων αμερικανικών δασμών και αυξημένων αμυντικών δαπανών.

• Και σε αυτή τη διαδικασία αναδείχθηκαν τα προβλήματα της αμερικανικής εκλογικής νομοθεσίας (σχεδόν αναλλοίωτης από το 19ο αιώνα) με πιο γνωστές ιδιαιτερότητές της την μη επίδειξη ταυτότητας στις ψηφοφορίες, τα διαφορετικά ψηφοδέλτια ανά πολιτεία, και τις ποικίλες διαδικασίες καταμέτρησης. Από το 2011 συζητείται σοβαρά ο εκσυγχρονισμός και η εναρμόνιση της σε ομοσπονδιακό επίπεδο όμως τίποτα δεν έχει προχωρήσει, κυρίως με ευθύνη των Δημοκρατικών. Με αφορμή τις καταγγελίες νοθείας το 2020, στις εκλογές αυτές οι Ρεπουμπλικάνοι ανέπτυξαν μια πρωτοφανή στρατιά 200.000 εκλογικών αντιπροσώπων. Άλλο φλέγον ζήτημα είναι το πλειοψηφικό σύστημα ενός γύρου, του οποίου χειρότερη επίπτωση είναι η σταδιακή κατάληψη των δύο μεγάλων κομμάτων από οργανωμένες μειοψηφίες, μέσω της περιοδικής διαδικασίας επιλογής υποψηφίων. Πάντως το θεσμικό καθεστώς των ΗΠΑ είναι δομημένο έτσι ώστε να είναι αναγκαία κάποια διακομματική συναίνεση. Με τον τρόπο αυτό μετριάζεται η ισχύς των τριών εξουσιών και καθίστανται δυσχερείς όσες αλλαγές θα μπορούσαν να αποτελέσουν υπαρξιακή απειλή για τη χώρα.

• Οι εκλογές δεν κρίθηκαν τις τελευταίες 107 ημέρες. Με απολύτως ενδεικτική την Έκθεση Μούλερ για τη ρωσική ανάμιξη στις εκλογές του ’16, το -υποτίθεται πανίσχυρο και αδέκαστο- αμερικανικό κατεστημένο επί τέσσερα χρόνια απέτυχε να εξουδετερώσει έναν ηττημένο πρώην πρόεδρο με σοβαρές εκκρεμείς ποινικές υποθέσεις (κορυφαία εκείνη για την εισβολή στο Καπιτώλιο στις 5 Ιανουαρίου 2021). Αυτή η αβελτηρία κατόρθωσε να θυματοποιήσει και να ηρωοποιήσει ένα άτομο το οποίο μόνο θύμα και ήρωας δεν υπήρξε ποτέ. Ακόμη και η ανακοινωθείσα διακοπή διώξεων κατά του Τραμπ αμέσως μετά την επανεκλογή του θα μεγεθύνει την ήδη μεγάλη δυσπιστία πλείστων Αμερικανών απέναντι στους κρατικούς θεσμούς.

• Άφθονα τα σφάλματα τακτικής στο στρατόπεδο των Δημοκρατικών. Ο σπόρος της ήττας φυτεύτηκε το 2020, όταν επελέγη το δίδυμο Μπάιντεν-Χάρις δίχως να προβλεφθεί τι θα συνέβαινε αν κατέρρεε η υγεία του προέδρου. Στην τελική ευθεία, απεδείχθη μέγα λάθος η επιλογή Γουώλτς αντί του Τζος Σαπίρο, κυβερνήτη της αμφίρροπης και κρίσιμης Πενσυλβάνια. Από τη μεριά της, η αντιπρόεδρος δεν μπόρεσε να αποστασιοποιηθεί από τη διακυβέρνηση Μπάιντεν, εγχείρημα εκ των πραγμάτων τιτάνιο. Αν και συγκέντρωσε πάνω από 1,5 δισ. $ και εξασφάλισε υποστήριξη από διασημότητες, εστίασε στην αρνητική ψήφο γυναικών, μεταναστών και δικαιωματιστών. Εντέλει η επίκληση του φόβου δεν απέδωσε, η πόλωση δεν πώρωσε, τσουνάμι γυναικών δεν υπήρξε, οι μετανάστες δεύτερης και τρίτης γενιάς δεν είδαν θετικά τα ορθάνοιχτα σύνορα, η αριστερή πτέρυγα του κόμματος δεν μπόρεσε (ή δεν θέλησε) να παίξει καθοριστικό ρόλο και το θετικό σύνθημα Make America Great Again επιβλήθηκε. Το έργο Μπάιντεν στην ανάπτυξη και στην αγορά εργασίας δεν αναγνωρίστηκε λόγω του υψηλού πληθωρισμού, ενώ αντίθετα οι ρεπουμπλικανικές υπερβολές περί λαθρομεταναστών και εγκληματικότητας κυριάρχησαν στον δημόσιο διάλογο. Μπορεί οι δύο υποψηφιότητες να είχαν ουσιαστικές διαφορές, όμως στους ψηφοφόρους δεν τέθηκε κάποιο ζωτικό διακύβευμα (το 2020 συμμετείχαν 155.000.000 ψηφοφόροι, 25.000.000 περισσότεροι). Υπό αυτές τις συνθήκες, η ήττα θα μπορούσε να ήταν ακόμη βαρύτερη απέναντι σε έναν -παραδόξως- συμπαθή Τραμπ.

• Αν και δεν έγινε αρκούντως συνειδητό, οι εκλογές υπήρξαν τελεσίδικη καταδίκη προηγούμενων κεντρικών επιλογών, όπως είχαν σχηματοποιηθεί επί Ομπάμα: η παγκοσμιοποίηση με όλες τις πτυχές της αντιμετωπιζόταν ως αναπόδραστη, η μεσαία τάξη είχε αφεθεί στο έλεος του Θεού, το… πόπολο ταϊζόταν με επιδόματα, οι δε αυτοπροσδιοριζόμενοι ως κοινωνικά περιθωριοποιημένοι προσεγγίζονταν προνομιακά από την… πεφωτισμένη εξουσία. Τα exit polls επιβεβαίωσαν όσα γράψαμε την περασμένη Κυριακή: όχι identity politics μα οικονομία, ποιότητα πολιτεύματος και μεταναστευτικό απασχόλησαν τους εκλογείς των δύο κομμάτων, με την οπτική τους να είναι συχνά αντιδιαμετρικά αντίθετη. Για τους κερδισμένους της παγκοσμιοποίησης το υψηλότερο κόστος διατροφής, στέγασης και ενέργειας δεν αποτέλεσε σοβαρό πρόβλημα, κάτι που προφανώς δεν ίσχυσε για τους κατοίκους της κάποτε ακμαίας Rust Belt • για τους τελευταίους οι θετικοί οικονομικοί δείκτες δεν σημαίνουν τίποτα. Η υγεία της δημοκρατίας επίσης αποτελεί αρκετά υποκειμενικό ζήτημα • για τους μεσήλικες μπορεί να είναι η ορθή λειτουργία των θεσμικών αντίβαρων, για τις γυναίκες το δικαίωμα στην άμβλωση, για μέλη μειονοτήτων η άνεση έκφρασης της διαφορετικότητας, για τους ηλικιωμένους η υγεία και ασφάλεια, για τους γονείς η ποιοτική εκπαίδευση των παιδιών τους, για τους hillbillies η οπλοκατοχή, για τους μικρομεσαίους η ευνοϊκή για την ανάπτυξη φορολογία, για τους νέους η καταπολέμηση των ανισοτήτων και για πάμπολλους από κάθε κοινωνική ομάδα η δυνατότητα ενός πολιτικού να απευθύνεται στο λαό χωρίς να κινδυνεύει η σωματική του ακεραιότητα. Τέλος, πολλαπλές αναγνώσεις έχει και το φαινόμενο της μετανάστευσης σε μια χώρα χτισμένη από κάθε λογής μετανάστες • οι παλιοί κατά κανόνα έφτασαν εκεί ακολουθώντας τις νόμιμες διαδικασίες, σε αντίθεση με τα εκατομμύρια που πλέον περνούν το Ρίο Γκράντε, ερχόμενα να ανταγωνιστούν ανειδίκευτους και φτωχούς Αμερικανούς για δουλειές, επιδόματα και δωρεάν περίθαλψη. Αντί για αισιοδοξία υπάρχει η γενικευμένη αίσθηση ότι η χώρα βρίσκεται σε τέλμα και ότι τα πράγματα θα χειροτερεύσουν. Σαν απάντηση στα υπαρκτά προβλήματα τους, από επίσημα χείλη οι πολίτες ακούν θεωρίες για αμέτρητα φύλα, για τοξική αρρενωπότητα, για ανήθικη κρεατοφαγία, για βλαβερή υλική πρόοδο, για αδικημένο Ισλάμ, για αγράμματους φασίστες που κακώς ψηφίζουν, για το πόσο φταίει ο δυτικός άνθρωπος για τα κακά του κόσμου μας. Δικαίως η μεσαία τάξη είναι πολύ δυσαρεστημένη και το ξέσπασμα της ήταν αναπόφευκτο. Αν ήταν ρατσιστικά τα αίτια ήττας της Χάρις, τότε ο Ομπάμα δεν θα είχε εκλεγεί ποτέ. Το Δημοκρατικό Κόμμα πλήρωσε την αδιαφορία του για τους «κυρ Παντελήδες» ανεξαρτήτως καταγωγής και για την -με σχεδόν θρησκευτικό φανατισμό- υιοθέτηση της woke ατζέντας.

•Μεγάλο μέρος της ετερόφωτης διεθνούς ελίτ τελεί μεταξύ αμηχανίας και απόγνωσης. Δύσκολα μπορούν να θεωρηθούν συμπτώσεις η κυβερνητική κρίση στη Γερμανία και η προκήρυξη πρόωρων εκλογών στην Ιρλανδία, ενώ κάτι τέτοιο θα μπορούσε να συμβεί και στον Καναδά. Ωστόσο, παρά τη ρητορική Τραμπ οι ΗΠΑ δεν θα γυρίσουν την πλάτη στον μεγαλύτερο εταίρο και σύμμαχό τους, αν και θα πρέπει να αναμένεται περισσότερη εστίαση τους στην Ασία. Τυχόν εγκατάλειψη της Ουκρανίας θα εκληφθεί ως ένδειξη αδυναμίας, με αποτέλεσμα την αποθράσυνση Κίνας και Ρωσίας, τη διπλωματική αυτονόμηση σημαντικών αναπτυσσόμενων κρατών (π.χ. Ινδία, βασίλεια του Κόλπου, Τουρκία, Ινδονησία, Βιετνάμ) και την υποταγή πολλών μικρότερων σε περιφερειακές δυνάμεις (φινλανδοποίηση). Πάντως είναι απορίας άξιο πώς θα πραγματοποιηθεί η υπόσχεση για συμφωνία ειρήνης Κιέβου-Μόσχας δίχως να θιγεί το κύρος κανενός από τους άμεσα και έμμεσα εμπλεκομένους • ειρήσθω εν παρόδω, αμφότεροι οι κουρασμένοι αντιμαχόμενοι θα ανακουφιστούν από μια γρήγορη ανακωχή. Τυχόν επιβολή δασμών θα βλάψει τις δυτικοευρωπαϊκές οικονομίες (κυρίως τη γερμανική) και κατ’ επέκταση όλη την Ένωση, τη στιγμή μάλιστα που υπάρχει εξάρτηση από το αμερικανικό σχιστολιθικό LNG. Άρα η ΕΕ ίσως δυσκολευτεί να αντιδράσει στις γνωστές πιέσεις για εισαγωγή μεταλλαγμένων τροφίμων και για αποδοχή ολιγοπωλιακών πρακτικών των αμερικανών κολοσσών της πληροφορικής και της υψηλής τεχνολογίας. Τέλος, να περιμένουμε ενίσχυση των συντηρητικών και εθνικιστικών κινημάτων, αφού οι ΗΠΑ επηρεάζουν πολιτιστικά άπασα την υφήλιο.

•Όσο για τα δικά μας, δεν χρειάζονται ούτε πανηγυρισμοί, ούτε πανικός. Επιτέλους θυμήθηκαν οι δημοσιολογούντες την αυστηρή επιστολή Τραμπ στον Ερντογάν, τον αποκλεισμό του από τα F-35, τα τέλη σε αλουμίνιο-χάλυβα, τις κυρώσεις κατά Τούρκων υπηκόων. Μπορεί ο Αμερικανός πρόεδρος να γοητεύεται από τον Σουλτάνο (όπως άλλωστε από κάθε δικτάτορα) και να διατηρεί συμφέροντα στη Γείτονα, όμως η αμερικανοτουρκική σχέση είναι σαφώς πολυπαραγοντική, με ταυτόχρονη εμπλοκή Ιερουσαλήμ και Ριάντ. Ο Μητσοτάκης έχει φροντίσει να διατηρήσει ανοιχτούς διαύλους με τους Ρεπουμπλικάνους (ελάχιστες μέρες πέρασαν από την επίσκεψη Πομπέο), η συνεργασία μας με το Ισραήλ διευρύνεται καθημερινά, η δε ελληνική ομογένεια στήριξε εμφατικά τον Τραμπ. Οι ελληνοαμερικανικές σχέσεις βρίσκονται σήμερα στο καλύτερο σημείο τους μετά το 1949, και η χώρα μας κατέχει κομβική θέση στα στρατιωτικά, ενεργειακά και εμπορικά δίκτυα ανατολικής Μεσογείου αλλά και ανατολικής Ευρώπης. Πάντως οι εν Ελλάδι… Τραμπικοί θα φουσκώνουν, νομίζοντας οι έρμοι ότι ζυγώνει η ώρα τους.

• Λίγες γραμμές αξίζει να γραφούν και για τον Τζέιμς (Τζέι-Ντι) Βανς, τον νέο αντιπρόεδρο και μάλλον επόμενο υποψήφιο πρόεδρο: μεγάλωσε δύσκολα στη φτωχοποιημένη μεσοδυτική Αμερική, υπηρέτησε στο Ιράκ, σπούδασε νομικά, παντρεύτηκε Ινδή συμφοιτήτριά του, έκαναν τρία παιδιά, και έγινε επιτυχημένος επιχειρηματίας, γερουσιαστής στα 38 του και αντιπρόεδρος στα 40 του. Ιδεολογικά προσαρμοστικός και ίσως καιροσκόπος, εκτέθηκε θαρραλέα στα ΜΜΕ και αντιμετώπισε ψύχραιμα ορισμένους εχθρικούς δημοσιογράφους, αντιπαραθέτοντας έστω λογικοφανή επιχειρήματα. Με γνώμονα την αλλοτινή αρνητική άποψή του για τον Τραμπ και τις αρκετά συντηρητικές δημόσιες θέσεις του, η επιλογή του αρχικά υπήρξε αμφιλεγόμενη αλλά τελικά δικαιώθηκε. Φυσικά στην περίπτωσή του θα ισχύσει το «Αρχή άνδρα δείκνυσι.

•Πώς θα πορευθούν οι Δημοκρατικοί στο αμέσως επόμενο τρίμηνο και κατόπιν στην αντιπολίτευση; Μεμονωμένες προσωπικότητες του χώρου τους προχώρησαν σε φανφαρονικές δηλώσεις αντίστασης στον ολετήρα Τραμπ. Ωστόσο, με γραπτή δήλωσή του ο Σάντερς μίλησε για συμβούλους και μεγάλα συμφέροντα που έχουν καταλάβει το κόμμα, και αντίστοιχα ο Ομπάμα αναφέρθηκε μόνο σε πτώση του επιπέδου ζωής, δηλαδή αμφότεροι έμμεσα εντόπισαν οικονομικούς και ελιτίστικους παράγοντες ως υπεύθυνους για την ήττα. Αναφορά στα ανθρώπινα δικαιώματα και στα θέματα συμπερίληψης δεν υπήρξε από μέρους τους. Τώρα μένει να φανεί αν ο απερχόμενος πρόεδρος προβεί σε θεαματικές κινήσεις έναντι της Ρωσίας και αν αργότερα το κόμμα θα κινηθεί προς το κέντρο ή προς τα αριστερά, τουτέστιν αν θα παραμείνει συστημικό ή αν θα μετεξελιχθεί σε ριζοσπαστικό. Η τρέχουσα τάση δυστυχώς καθιστά πιθανότερη τη δεύτερη προοπτική, με όσα αυτή συνεπάγεται για την ομαλότητα στην αμερικανική -και παγκόσμια- πολιτική σκηνή.

Εν κατακλείδι, μπορεί να ελέγχει κόμμα, κυβέρνηση και νομοθετικά σώματα, να στηρίζεται από το Ανώτατο Δικαστήριο και μεγάλους επιχειρηματίες (όχι μόνο τον Μασκ), και να κατήγαγε θεαματική νίκη, όμως ο σημερινός Τραμπ λογικά δεν είναι ο επικίνδυνος δημαγωγός του 2016. Η βιολογική γήρανση, η εμπειρία διακυβέρνησης και η αποκοπή του από ζηλωτές θα μπορούσαν να ασκήσουν θετική επίδραση στη δεύτερη θητεία του, όταν οι ΗΠΑ θα γιορτάσουν τα 250 χρόνια ύπαρξης τους. Υπερβολή το να μιλάμε για… Χρυσούν Αιώνα, μα σίγουρα το υπάρχον διεθνές οικοδόμημα δεν είναι βιώσιμο διότι πλέον λειτουργεί αποκλειστικά εις βάρος της Δύσης και των χαμηλότερων στρωμάτων της • πρέπει λοιπόν να αναδομηθεί συνετά με πρωτοβουλία εκείνων που το έστησαν, δηλαδή των Αμερικανών. Αν βέβαια επαληθευτούν όσοι προβλέπουν πως ο 47ος Πρόεδρος θα δράσει εκδικητικά και επιπόλαια, τότε κάλλιστα θα μπορούμε να παρομοιώνουμε το σήμερα με την παρακμή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας κατά τον 3ο μΧ αιώνα.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 10.11.2024