Οι παρεμβάσεις που θα «σκιαγραφήσουν» την Θεσσαλονίκη της επόμενης μέρας τέθηκαν επί τάπητος σε εκδήλωση που συνδιοργάνωσαν το περιοδικό «Κτήριο» και το think tank «Παρέμβαση».
Είναι γεγονός πως η Θεσσαλονίκη εξακολουθεί να μη διαθέτει Μaster Plan (με απλά λόγια ένας μπούσουλας για το τι θέλουμε να κάνουμε στον αστικό ιστό και πώς θα το κάνουμε), πέραν εκείνου του Ερνέστ Εμπράρ (χρονολογείται από το…1920 όταν o αρχιτέκτονας ανέλαβε την ανοικοδόμηση της Θεσσαλονίκης, μετά την καταστροφική πυρκαγιά του 1917), και να μην εποπτεύεται από ενιαίο φορέα μητροπολιτικού σχεδιασμού ο οποίος θα λειτουργήσει σαν πολεοδομική και αρχιτεκτονική πυξίδα για κατοίκους, επενδυτές και επισκέπτες.
Η ανάγκη εκπόνησης ενός ολιστικού και οραματικού σχεδίου (και λίγη… φαντασία δεν βλάπτει) για την επόμενη μέρα της πόλης, σχέδιο που θα χαρτογραφήσει ένας νέος μητροπολιτικός φορέας ο οποίος θα συγκροτηθεί (εφόσον βέβαια προκύψουν οι αναγκαίες συναινέσεις και παραμεριστούν οι στενόμυαλοι διαξιφισμοί), μπορούν να ανοίξουν διάπλατα τον δρόμο της ανάπτυξης για την Θεσσαλονίκη.
Τι κρατά αγκυλωμένη την πόλη;
1)Η παντελής απουσία Master Plan για τη Θεσσαλονίκη. δηλαδή ένα αξιόπιστο στρατηγικό σχέδιο έργων και αποφάσεων για την πρόοδο της πόλης έχει τις ρίζες της στην έλλειψη του φορέα που θα το εκπονήσει, φορέα για όλη την πόλη, όχι μόνο για τον κεντρικό δήμο. Επί της ουσίας, με κάποιο τρόπο η περιφέρεια καλείται να παίξει αυτόν τον ρόλο αλλά δεν αρκεί.
2)Μία θεσμική δομή (που τώρα δεν υπάρχει) με διαδικασίες fast track για να συντονίζει και να επιλύει αποφασιστικά το σύνολο των προβλημάτων που κρατούν πίσω την πόλη, αναμφίβολα θα συνέβαλε στο χτίσιμο μίας «νέας» Θεσσαλονίκης.
Ζητείται επειγόντως ολιστικό Ρυθμιστικό σχέδιο
Από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 η Θεσσαλονίκη διέθετε Ρυθμιστικό Σχέδιο, ένα σχέδιο που ήταν ο «μπούσουλας» για την οικιστική και οικονομική ανάπτυξη της πόλης σε βάθος χρόνου. Το στρατηγικό αυτό σχέδιο επικαιροποιήθηκε το 2014, όμως δεν κυρώθηκε ποτέ από τη βουλή, ενώ καταργήθηκε ως περιττός και ο Οργανισμός Ρυθμιστικού, ο οποίος μέχρι τότε λειτουργούσε επί της ουσίας σαν μητροπολιτικός φορέας σχεδιασμού.
Από εκεί και πέρα ποτέ δεν καταρτίστηκε σχέδιο που να βάζει τις βάσεις για το πώς θα αναπτυχθούν οι διάφορες περιοχές του Πολεοδομικού Συγκροτήματος Θεσσαλονίκης. Το Περιφερειακό Χωροταξικό Σχέδιο της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας που εγκρίθηκε το 2019, δεν κάλυπτε την ανάγκη να δοθούν στρατηγικές κατευθύνσεις στην ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης σε μητροπολιτικό επίπεδο.
Σε επίπεδο κεντρικού δήμου, το μέχρι πρότινος ισχύον Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο που όριζε τις επιτρεπόμενες χρήσεις γης, είχε εκδοθεί το 1993. Η επικαιροποίησή του άρχισε το 2011 και ολοκληρώθηκε μόλις φέτος, δεκατρία χρόνια μετά.
Στα χρόνια των μνημονίων ο σχεδιασμός του χώρου και των χρήσεων «χωρίστηκε» σε επιμέρους μικροσχεδιασμούς, με τη μορφή Ειδικών Πολεοδομικών Σχεδίων, σε μία προσπάθεια να πατήσει γκάζι ο χωρικός σχεδιασμός. Ελλείψει ρυθμιστικού και επικαιροποιημένου ΓΠΣ επιλέχθηκε αυτή η διαδικασία σε αρκετές περιπτώσεις (ΔΕΘ, γήπεδο ΠΑΟΚ, πρώην στρατόπεδα Π. Μελά, Μ. Αλεξάνδρου, Κόδρα, Κεραμεία Αλλατίνη, τεχνολογικό πάρκο ThessINTEC κ.ά.).
Διαπιστώσεις, δυνατότητες και άβολες αλήθειες
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως, ακόμα κι αν θεωρείται δημοσιογραφικό κλισέ, η Θεσσαλονίκη είναι μία πόλη με τεράστιες δυνατότητες η οποία τις τελευταίες δεκαετίες με τη διαρκή αποχώρηση δημιουργικών ανθρώπων, την δραματική υστέρηση και… εγκληματική καθυστέρηση κομβικών έργων υποδομής έχασε μεγάλο μέρος της αναπτυξιακής της ορμής και δυναμικής ενώ η ανταγωνιστικότητά της στο επιχειρηματικό πεδίο φρέναρε απότομα, κάτι βέβαια που έχει αρχίσει να αλλάζει με την προσέλκυση μεγάλων επενδύσεων.
Η μετεξέλιξή της, έστω σε πρώιμο ακόμα στάδιο, σε μίνι τεχνολογικό οικοσύστημα στην ευρύτερη περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης (κολοσσοί όπως η Pfizer που δεν σκορπάνε… λεφτά στον αέρα, εμπιστεύτηκαν την πόλη και τις προοπτικές της), το υψηλού επιπέδου ανθρώπινο δυναμικό, τα εγνωσμένου κύρους εκπαιδευτικά της ιδρύματα, οι δίοδοι που παρέχει για πρόσβαση σε μεγάλες αγορές, η ποιότητα ζωής που προσφέρει (από τα λίγα ίσως «καθαρά» πλεονεκτήματά της σε σχέση με την Αθήνα), ανοίγουν πολλά αναπτυξιακά μονοπάτια, αρκεί να τα διαβεί συντεταγμένα.
Είναι η πόλη το μόνιμο «θύμα» του υδροκέφαλου αθηναϊκού κράτους; Όχι, πολλές φορές τα τοπικά βιλαέτια φράζουν τις αναπτυξιακές της προοπτικές. Τα πολλαπλά κέντρα αποφάσεων δημιουργούν κατά κανόνα αδυναμία αποφασιστικής διοίκησης και παράλληλα ισχυρές αντιπαλότητες, που καθυστερούν ή αναβάλλουν έργα και αποφάσεις ικανά και αναγκαία για να επιταχυνθεί η ευημερία της πόλης.
Το Μετρό ήρθε, πάμε στα επόμενα
Πλέον ξορκίσαμε το φάντασμα του Μετρό, οι συρμοί είναι στις ράγες, το χαιρόμαστε, ας πάμε όμως γρήγορα παρακάτω, ας γίνει το μετρό αφετηρία ανάπτυξης που θα μας «ταξιδέψει» στην Θεσσαλονίκη της νέας εποχής, όχι απλά του αύριο.
Το μετρό δεν παράγει πλούτο, όμως ένα συγκροτημένο σχέδιο στον πυρήνα του οποίου θα βρίσκεται από την μία η δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών για να γίνει η πόλη ένας επενδυτικός προορισμός μακράς πνοής με διασφάλιση βέβαια από την άλλη της αστικής βιωσιμότητας μέσα από την θέσπιση ξεκάθαρου ρυθμιστικού πλαισίου, παράγει.
Σε αυτό το πλαίσιο, ο Μητροπολιτικός Πολεοδομικός Σχεδιασμός μπορεί να προσφέρει μια ολιστική προσέγγιση, λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες των διαφορετικών τοπικών ενοτήτων.
Παράλληλα, ένας οραματικός Μητροπολιτικός Σχεδιασμός θα λειτουργήσει σαν αναπτυξιακός επιταχυντής, διασφαλίζοντας πως η ανάπτυξη θα είναι ισόρροπη, αρμονική και συντονισμένη σε ολόκληρη τη Μητροπολιτική Περιοχή.
Σε κάθε περίπτωση, το τι πρέπει να γίνει είναι γνωστό, μένει να επιδειχθεί πολιτική βούληση και αποφασιστικότητα για να μπουν τα θεμέλια για μία βιώσιμη και ευημερούσα πόλη.