Σαν σήμερα, πριν 56 χρόνια, μία χούντα αξιωματικών κατέλαβε την εξουσία και επέβαλε δικτατορία στην Ελλάδα. Τα ονόματα των τριών πρωτεργατών: Γεώργιος Παπαδόπουλος, Στυλιανός Παττακός, Νικόλαος Μακαρέζος. Πίσω τους, βρισκόταν και η αρσακειάδα, όπως τον αποκαλούσαν, λόγω της συμπεριφοράς του, Δημήτριος Ιωαννίδης ο μοιραίος άνθρωπος που επρόκειτο, με τις άφρονες κινήσεις του, να παραδώσει μέρος της Κύπρου στην Τουρκία.
ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΛΑΙΣΙΟ
Η Ελλάδα εισήρχετο σε ένα σκοτεινό τούνελ με τραγική κατάληξη την στιγμή που η Ευρώπη και ο λοιπός δυτικός κόσμος ετοιμαζόταν να περάσει μια τομή της μεταπολεμικής ιστορίας του με τις παγκόσμιες εξεγέρσεις που έθεταν νέα πολιτισμικά και πολιτικά πρότυπα. Το πέρασμα δεν έγινε ανώδυνα. Από εκείνες τις εξεγέρσεις διαμορφώθηκαν νέα, αριστερού-κατά βάσιν- προβληματισμού κινήματα των οποίων η δράση έφθανε μέχρι και την τρομοκρατία.
Ήταν μια εποχή που η αντιπαράθεση του Ψυχρού Πολέμου κορυφωνόταν και στο διεθνές προσκήνιο εκτός της Σοβιετικής Ένωσης εμφανίσθηκε και η Κίνα με την δική της πολιτική και την δική της προσπάθεια να επηρεάσει τις παγκόσμιες εξελίξεις.
Το αποτέλεσμα της αντιπαράθεσης Δύσης-Ανατολής όχι, μόνο, δεν διαφαινόταν αλλά η εξέλιξή της ήταν ανοικτή. Η Δύση πίστευε στην αξία του πολιτικού της συστήματος και η Ανατολή στον δυναμισμό της κομμουνιστικής ιδεολογίας.
Τα αρχικά κομμουνιστικά διακυβεύματα, λενινιστικού ή τροτσκιστικού χαρακτήρα περί παγκόσμιας επανάστασης είχαν εγκαταληφθεί και αντικατασταθεί στην αρχή με τον σοσιαλισμό σε μια χώρα του Στάλιν ο οποίος χρησιμοποιούσε τα διεθνή κομμουνιστικά κινήματα ως βραχίονες της εξωτερικής πολιτικής της ΕΣΣΔ και μετά την Ειρηνική Συνύπαρξη του Χρουτσώφ, σύμφωνα με την οποία τα ειρηνικά επιτεύγματα του σοβιετικού κομμουνισμού αποτελούσαν εγγύηση για την επικράτησή του χωρίς πόλεμο.
Η περίοδος Χρουστσώφ χαρακτηρίστηκε από μια προσπάθεια εγκατάλειψης των σταλινικών ακροτήτων η οποία ονομάστηκε αποσταλινοποίηση και η οποία παρερμηνεύθηκε στις ευρωπαϊκές κομμουνιστικές χώρες που επεδίωξαν να «φιλελευθεροποιοήσουν», κάπως, τα καθεστώτα τους.
Ο Μπρέζνιεφ που διαδέχθηκε τον Χρουστσώφ διατύπωσε το δικό του δόγμα.
Το Δόγμα Μπρέζνιεφ διακήρυσσε ότι οποιαδήποτε απειλή για τη σοσιαλιστική κυριαρχία σε οποιοδήποτε κράτος του σοβιετικού μπλοκ στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη ήταν απειλή για όλα, και ως εκ τούτου δικαιολογούσε την παρέμβαση άλλων σοσιαλιστικών κρατών. Το τι ακολούθησε είναι γνωστό.
Η Κίνα είχε διαφοροποιηθεί από την Σοβιετική Ένωση και προσέγγισε τις ΗΠΑ, η Σοβιετική Ένωση είχε πετύχει στρατηγική ισοτιμία με τις ΗΠΑ (αν υπήρχε πυραυλικό χάσμα ήταν υπέρ της ΕΣΣΔ) και η Ουάσιγκτον μετά την ήττα στο Βιετνάμ ανησυχούσε για την εξέλιξη της αντιπαράθεσης.
Μια πολιτική ύφεσης η οποία κατέληξε σε διάσκεψη και τη δημιουργία της ΔΑΣΕ ευνόησε την Σοβιετική Ένωση αλλά ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ρήγκαν ανέτρεψε την πολιτική αυτή, όξυνε την αντιπαράθεση με τη Ρωσία και η τελική κατάληξη ήταν η πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων.
ΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ
Όπως φαίνεται από την παράθεση των διεθνών εξελίξεων, όταν έγινε δικτατορία στην Ελλάδα το διακύβευμα του ποιος θα κερδίσει ήταν ανοικτό. Ο Ψυχρός Πόλεμος βρισκόταν στο αποκορύφωμά του.
Παράλληλα, στη Μέση Ανατολή επρόκειτο να διεξαχθεί ο Πόλεμος των Έξι Ημερών και το Ισραήλ είχε ανάγκη την αμερικανική υποστήριξη η οποία διήρχετο και μέσω της Ελλάδας.
Το μεταπολεμικό ελληνικό κράτος δεν θύμιζε σε τίποτε δυτικού τύπου δημοκρατία. Ερωτοτροπούσε, συνεχώς, με ακραίες καταστάσεις. Ο στρατός διαδραμάτιζε κυρίαρχο ρόλο και ο βασιλιάς είχε περιορισμένη επιρροή επάνω του.
Αρκετοί, μάλιστα, στρατιωτικοί είχαν οργανωθεί στον ΙΔΕΑ (Ιερός Δεσμός Ελλήνων Αξιωματικών), οργάνωση που εμφορείτο από ακραίο αντικομμουνιστικό πνεύμα και επιχείρησε τα ξημερώματα της 30ης προς 31η Μαίου 1951 να πραγματοποιήσει πραξικόπημα στο όνομα του στρατάρχη Αλέξανδρου Παπάγου. Ο ίδιος ο Παπάγος αντέδρασε και τους έστειλε στους στρατώνες. Εδώ βρίσκεται η ρίζα του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου.
ΠΡΟΒΑ ΤΖΕΝΕΡΑΛΕ
Ήταν η πρόβα τζενεράλε για το πραξικόπημα που θα ακολουθούσε 16 χρόνια μετά. Μεταξύ των συμμετεχόντων στην απόπειρα του ΙΔΕΑ ήταν και ο Γεώργιος Παπαδόπουλος ο συνταγματάρχης, αργότερα, που ηγήθηκε του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου 1967.
Οι αξιωματικοί του ΙΔΕΑ κινήθηκαν πραξικοπηματικά επειδή ο Παπάγος θέλησε να κατέβη στις εκλογές αλλά δεν το επιθυμούσε ο βασιλιάς Παύλος. Μάλιστα, ο Παύλος, μετά από μια αντιπαράθεση με τον στρατάρχη, διέταξε και την σύλληψή του η οποία, φυσικά, δεν έγινε.
Αντιδρώντας οι στρατιωτικοί του ΙΔΕΑ κατέλαβαν τα γραφεία του ΓΕΕΘΑ και του ΓΕΣ καθώς και άλλα κρίσιμα σημεία στο κέντρο της πρωτεύουσας. Ο στρατάρχης κατέβηκε από το σπίτι του στην Εκάλη στα κατειλημμένα γραφεία διέταξε μονάδες να επιστρέψουν στη βάση τους και επέπληξε τους επίδοξους πραξικοπηματίες.
Ο Παπάγος δεν είχε λόγους να επιθυμεί πραξικόπημα εκείνη τη στιγμή. Εξάλλου, και οι ΗΠΑ εκείνη την περίοδο προέκριναν, ακόμη, κοινοβουλευτικές λύσεις για την Ελλάδα, έστω και σε πιο δεξιά κατεύθυνση, καθώς το κεντρώο πείραμα μετά τον εμφύλιο έδειχνε να εξαντλεί σταδιακά τη δυναμική του.
Οι στρατιωτικοί καταδικάστηκαν για εσχάτη προδοσία, ο Παπάγος άσκησε την επιρροή του για να τους δοθεί αμνηστία και το 1952, όταν ο Στρατάρχης ανέλαβε την εξουσία τους επανέφερε στο στράτευμα.
Η δυναμική του κεντρώου χώρου επανήλθε τη δεκαετία του 60 αλλά οι Αμερικανοί έκριναν πως θα μπορούσαν να εξυπηρετήσουν καλύτερα τα συμφέροντά τους με μια στρατιωτική κυβέρνηση.
Ιστορικές μελέτες καταλήγουν στην εκτίμηση πως η επαφή των χουντικών ήταν με την CIA. Ο βασιλιάς ετοίμαζε το δικό του πραξικόπημα με τους στρατηγούς του αλλά οι συνταγματάρχες τον πρόλαβαν.
Η ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑΣ
Στην εξωτερική πολιτική και στα ελληνοτουρκικά η χουντική κυβέρνηση είχε καταστρεπτικές, για την χώρα, επιλογές.
Στις 9 και 10 Σεπτεμβρίου 1967 ο Παπαδόπουλος συναντήθηκε στην Κεσσάνη (Έβρος) με τον Ντεμιρέλ και του πρότεινε την διπλή Ένωση της Κύπρου. Ο Ντεμιρέλ απέρριψε την πρόταση διότι η Τουρκία από τα μέσα της δεκαετίας του 50 ακολουθεί το σχέδιο του Νιχάτ Ερίμ περί διχοτόμησης του νησιού (σχέδιο το οποίο εφαρμόσθηκε, σχεδόν, κατά γράμμα) αλλά η άγνοια του δικτάτορα περί διεθνούς πολιτικής πρόδωσε τις αδυναμίες του.
Με βάση την εικόνα που σχημάτισε ο Ντεμιρέλ, η Τουρκία μεθόδευσε την κρίση της Κοφίνου αποτέλεσμα της οποίας ήταν η απόσυρση της ελληνικής μεραρχίας από το νησί την οποία έστειλε λίγα χρόνια νωρίτερα ο Γεώργιος Παπανδρέου.
Οι εθνικιστές Έλληνες στρατιωτικοί άρχισαν την παράδοση στους Τούρκους. Η συνέχεια είναι γνωστή.
Ο Παπαδόπουλος, φέρεται να έκανε νερά στους Αμερικανούς σε ό,τι αφορά την στάση της Ελλάδας στην αμερικανική υποστήριξη του Ισραήλ στον πόλεμο του 1973 και αντικαταστάθηκε από τον Δημήτριο Ιωαννίδη, μετά από μια φοιτητική εξέγερση στο Πολυτεχνείο. Ο Δημήτριος Ιωαννίδης παρέδωσε την μισή Κύπρο στην Τουρκία ακολουθώντας τις αμερικανικές υποδείξεις, μετά από ένα πραξικόπημα που έκανε κατά του Μακαρίου και έδωσε την αφορμή στην Άγκυρα να επέμβει στο νησί.
ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ
Στο εσωτερικό η δικτατορία συνελάμβανε και βασάνιζε ‘Ελληνες αντιστασιακούς και τους έστελνε εξορία. Αντίσταση κατά της δικτατορίας υπήρξε αλλά δεν είχε μαζικά χαρακτηριστικά, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων.
Το χαρακτηριστικό της αντίστασης ήταν πως δεν έγινε, μόνο, από αριστερούς ή άλλους δημοκρατικούς πολίτες αλλά αντιστάθηκε και το ίδιο το στράτευμα.
Ο ίδιος ο βασιλιάς νοιώθοντας ότι χάνει την εξουσία του έκανε ένα αποτυχημένο αντιπραξικόπημα στις 13 Δεκεμβρίου 1967, γεγονός που έδωσε την ευκαιρία στην χούντα να απαλλαγεί από αυτόν.
Στο ναυτικό τον Μάϊο του 1973 εκδηλώθηκε το «Κίνημα του Ναυτικού» με σκοπό την ανατροπή της δικτατορίας. Το κίνημα είχε αρχίσει να σχεδιάζεται από δημοκράτες αξιωματικούς στα 1969, τελικά προδόθηκε μια ημέρα πριν την εκδήλωσή του και καταπνίγηκε εν τη γενέσει του.
Η αντίδραση της δικτατορίας υπήρξε άμεση, με σύλληψη όλων σχεδόν των μυημένων στο κίνημα, πολλοί εκ των οποίων βασανίσθηκαν απάνθρωπα, όπως ο απόστρατος τότε ταγματάρχης Σπύρος Μουστακλής τον οποίον κατέστησαν ανάπηρο.
Δυο μέρες μετά την καταστολή του κινήματος, το αντιτορπιλικό «Βέλος» το οποίο βρίσκεται στον κόλπο του Θερμαϊκού σήμερα, εγκατέλειψε το σχηματισμό σκαφών που μετείχαν σε άσκηση του ΝΑΤΟ στα ανοικτά της Σαρδηνίας και προσορμίσθηκε στο λιμένα του Φιουμιτσίνο. Ήταν ένα σοβαρό πλήγμα κατά της δικτατορίας.
Η ΠΤΩΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η δικτατορία έπεσε λόγω των τραγικών γεγονότων της τουρκικής επέμβασης στην Κύπρο και των αποτελεσμάτων που δημιούργησε.
Η κυπριακή τραγωδία οδήγησε σε ορισμένα συμπεράσματα τα οποία ισχύουν ως σήμερα:
-Οι ακραίοι εθνικιστές στην Ελλάδα είναι οι πρώτοι πρόθυμοι να παραδώσουν, ακόμη, και εδαφική επικράτεια προκειμένου να ελέγχουν την εξουσία και να συνταχθούν με τις ΗΠΑ. Η ιστορία της αριστεράς οδηγεί στα ίδια συμπεράσματα. Η δεξιά, ή κεντροδεξιά, όπως προτιμάτε, κυβέρνηση Μητσοτάκη με την απαγόρευση κρατικών αξιωματούχων να επισκεφθούν νησιά που αμφισβητεί η Τουρκία επιβεβαιώνει του λόγου το αληθές. Το ίδιο και η υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών απο την αριστερή κυβέρνηση Τσίπρα.
-Δεν μπορεί να υπάρχει καμιά εμπιστοσύνη στην πολιτική που διαμορφώνεται στην Αθήνα. Οι κύπριοι έχουν άμεση εμπειρία από αυτήν την διαπίστωση.
-Σε οποιαδήποτε αντιπαράθεση με την Τουρκία, οι ΗΠΑ, απέδειξαν μέχρι σήμερα ότι στο τέλος παίρνουν την πλευρά της Άγκυρας. Ακόμη και σήμερα, μετά τα όσα συνέβησαν με την συμπεριφορά της γειτονικής χώρας η Ουάσιγκτον πιέζει την Ελλάδα να κάνει υποχωρήσεις για να ικανοποιήσει την Τουρκία από την οποία ζητά να παραμείνει στο δυτικό στρατόπεδο και να εγκρίνει την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ.
-Αν εξαιρέσει κανείς μια περίοδο της μεταπολίτευσης με πρωθυπουργό τον Ανδρέα Παπανδρέου, όλες ανεξαιρέτως οι ελληνικές κυβερνήσεις είναι υπάκουες στην Ουάσιγκτον. Οποιοσδήποτε προβληματισμός να εκτελέσουν την αμερικανική πολιτική αίρεται με ένα απλό δημοσίευμα διεθνούς ΜΜΕ.
-Η Ελλάδα στα 200 χρόνια του βίου της δεν έχει καταφέρει να αποκτήσει στοιχειώδη βαθμό αυτονομίας στην εξωτερική της πολιτική. Λειτουργεί οιονεί ως προτεκτοράτο.
-Πρόκειται για ένα συγκεντρωτικό κράτος, με ολοκληρωτικά χαρακτηριστικά, η εκάστοτε εξουσία του οποίου ασκεί πολιτική εσωτερικής αποικιοκρατίας για να εκτονώσει τα συμπλέγματα που της δημιουργεί η εξάρτησή της. Αυτή η ολοκληρωτική νοοτροπία έχει επηρεάσει και την κοινωνία, ιδίως, τα γραφειοκρατικά στρώματα τα οποία ευνοούνται από την ύπαρξη και λειτουργία της.
-Η ιστορία της Ελλάδας γέμει πραξικοπημάτων. Το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 ήταν το τελευταίο μιας σειράς από αρχής δημιουργίας του κράτους. Το κρισιμότερο από αυτά ήταν του Στρατηγού Κονδύλη το 1935 το οποίο επανέφερε την μοναρχία, εξεδίωξε τους φιλελεύθερους δημοκρατικούς στρατιωτικούς από το στράτευμα και επέβαλε την δεξιά στην Ελλάδα. Ακολούθησε η Δικτατορία του μέντορα της ελληνικής δεξιάς Ιωάννη Μεταξά με την διαστρέβλωση των διαχρονικών ελληνικών αξιών και την προσαρμογή τους στο φασιστικό πνεύμα του μεσοπολέμου.
-Η τραγωδία του Εμφυλίου, το μεταπολεμικό ακροδεξιό κράτος, η χούντα του 67 έχουν αφήσει το αποτύπωμά τους ακόμη και στην σύγχρονη ζωή στην Ελλάδα.
-Η δημοκρατία είναι καχεκτική και λειτουργεί με ένα αυστηρά συγκεντρωτικό πρωθυπουργικό σύστημα το οποίο έχει καταργήσει κάθε μορφής διάκριση των εξουσιών.
-Πολιτικές μετριότητες, μια αθηναϊκή ολιγαρχία, απίστευτη διαπλοκή και ένα κοινωνικό σώμα που βολεύεται με όλα αυτά και τα υποστηρίζει κρατούν δέσμια την χώρα.
-Η σημερινή Ελλάδα υποχωρεί σε ζητήματα εδαφικής κυριαρχίας χωρίς καμιά λαϊκή αντίδραση.
-Οι ιδεολογικοί μηχανισμοί κοινωνικής ενσωμάτωσης είναι δυναμικοί και αποτελεσματικοί και ο κύριος διαχωρισμός είναι ο Διχασμός του 1916.
Αυτή η Ελλάδα δεν έχει κανένα μέλλον. Σε όλα βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις. Οι ατομικές εξαιρέσεις είναι ατομικές. Δεν έχουν κανένα κρατικό χαρακτηριστικό.
* Το κείμενο του Παντελή Σαββίδη δημοσιεύθηκε στις «Ανιχνεύσεις»