*του Ιάκωβου Γκανούλη, ομότιμου καθηγητή της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ
Μετά τη φονική πλημμύρα στη Μάνδρα της Αττικής και τα επαναλαμβανόμενα όλο και συχνότερα στη χώρα μας και ανά τον κόσμο ακραία υδρολογικά φαινόμενα όπως πλημμύρες και ξηρασίες, είναι πιο σωστό να μιλάμε για συνθήκες «κλιματικής κρίσης» που βιώνουμε στα πλαίσια μιας γενικότερης κλιματικής αλλαγής.
Για την κλιματική αλλαγή, ο δημόσιος διάλογος και οι πολιτικές προτεραιότητες επικεντρώνονται στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, τη μείωση των εκπομπών καυσαερίων και την απανθρακοποίηση της οικονομίας.
Όμως ακόμη και αν αυτό επιτυγχανότανε άμεσα, λόγω της παραμονής των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, το αποτέλεσμα δεν θα ήταν ορατό πριν περάσουν δεκαετίες. Χωρίς αυτό να σημαίνει μείωση των προσπαθειών της μετατροπής του ενεργειακού τοπίου με εισαγωγή όλο και περισσότερων ανανεώσιμων μορφών ενέργειας, άμεσα πρέπει να στρέψουμε την προσοχή μας στην προστασία των περιβαλλοντικών πόρων που κινδυνεύουν από την κλιματική κρίση, όπως είναι οι υδατικοί πόροι, τα οικοσυστήματα και η βιοποικιλότητα.
Η προστασία των υδατικών πόρων είναι απαραίτητη συνθήκη, που θα λέγαμε «εκ των ων ουκ άνευ» για την ύπαρξη της ζωής και των οικοσυστημάτων, με το νερό ταυτόχρονα να είναι «η πρώτη ύλη» για όλους τους τομείς της οικονομίας, όπως η ύδρευση, η γεωργία, ο τουρισμός, η βιομηχανία και η μεταποίηση. Με το όρο «ασφάλεια νερού» (water security) εννοούμε την εξασφάλιση της ποσότητας και ποιότητας υδατικών πόρων που είναι απαραίτητη για την επιβίωση του ανθρώπου, των οικοσυστημάτων, του περιβάλλοντος και των οικονομικών δραστηριοτήτων κάτω από οποιεσδήποτε υδρολογικές συνθήκες.
Υπό συνθήκες κλιματικής κρίσης, η διασφάλιση του νερού αποτελεί την πιο σημαντική πρόκληση που η ανθρωπότητα καλείται να αντιμετωπίσει τον 210 αιώνα που διανύουμε. Απαραίτητη προϋπόθεση γι’αυτό είναι η υιοθέτηση της «βιώσιμης υδρο-διακυβέρνησης» σε επίπεδο διασυνοριακό, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό.
Η υδρο-διακυβέρνηση ξεπερνά τη συνήθη «διαχείριση των υδατικών πόρων» εντάσσοντάς την μαζί με το «θεσμικό-κανονιστικό πλαίσιο» στον τρόπο άσκησης της πολιτικής εξουσίας. Η υδρο-διακυβέρνηση καθορίζει τους στόχους και τη λειτουργία της υδρο-διαχείρισης, προσδιορίζοντας ταυτόχρονα και το νομικό-κανονιστικό περιβάλλον στο οποίο εντάσσεται. Η υδρο-διακυβέρνηση για να είναι βιώσιμη πρέπει να στηρίζεται στις αρχές της διαφάνειας, της δικαιότητας, της αποτελεσματικότητας, της συμμετοχικότητας, της πρόβλεψης και της προφυλακτικότητας.
Οι αρχές αυτές διασφαλίζονται γενικά μέσω της ενωσιακής νομοθεσίας, όπως η εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Οδηγίας Πλαίσιο 60/2000 για την ολοκληρωμένη διαχείριση των υδάτων. Όμως το εθνικό νομικο-κανονιστικό μας πλαίσιο χρειάζεται σοβαρές βελτιώσεις κυρίως σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.
Ο συντονισμός και η συνεργασία μεταξύ συναρμόδιων φορέων σε περιφερειακό επίπεδο εξαρτάται από το θεσμικό πλαίσιο που διαμορφώνει η εκάστοτε πολιτική βούληση (αυταρχικό, φιλελεύθερο, δημοκρατικό, συμμετοχικό). Η ολοκληρωμένη και συμμετοχική λήψη αποφάσεων που αποτελεί προϋπόθεση βιωσιμότητας, είναι συχνά χρονοβόρα και περίπλοκη αλλά έχει αποδειχθεί ότι είναι αυτή που προωθεί με επιτυχία την αποδοχή και την κοινωνική συνοχή.
Στη χώρα μας απαιτούνται διαδοχικές θεσμικές ρυθμίσεις για να πετύχουμε ένα ολοκληρωμένο, ενιαίο και αποκεντρωμένο σύστημα υδρο-διακυβέρνησης σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Συντονιστικά μέτρα μένει να θεσμοθετηθούν ιδιαίτερα σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο, όπου υπάρχει σοβαρό έλλειμμα συντονισμού στη λήψη αποφάσεων με κατακερματισμό των αρμοδιοτήτων για τη λήψη μέτρων και την εκτέλεση των αναγκαίων έργων, όπως και έλλειψη διασύνδεσης των δράσεων με το εθνικό επίπεδο.
* O Ιάκωβος Γκανούλης είναι ομότιμος καθηγητής της Πολυτεχνικής Σχολής, στο τμήμα Πολιτικών Μηχανικών του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Δ/ντής της έδρας UNESCO για τη διαχείριση υδάτων στο ΑΠΘ και πρώην Ειδικός Γραμματέας Υδάτων στο υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (σ.σ. 2015-2019). Είναι Διδάκτωρ Φυσικών Επιστημών (Doctorat d’Etat) του Παν/ου Paul Sabatier της Τουλούζης (σ.σ. Γαλλία) με πολυετή εμπειρία σε θέματα Υδρο-διακυβέρνησης, διαχείρισης των διασυνοριακών υδάτων και της κλιματικής αλλαγής.
