Αυτό που συνέβη είναι ο εξορθολογισμός του νόμου και ο ορισμός της ποινής βάσει της απαξίας κι όχι της συγκυρίας
Λίγα 24ωρα απομένουν μέχρι να τεθεί σε ισχύ ο νέος Ποινικός Κώδικας και κάποιοι έχουν ήδη σπεύσει να καλλιεργήσουν κλίμα πανικού, αναταραχής. Στο διαδίκτυο, στις κουβέντες τις πραγματικές μπορεί κανείς να ακούσει κόσμο να λέει πως είτε οι δικηγόροι δεν δικάζουν τώρα αλλά αναμένουν τις νέες ευνοϊκότερες ρυθμίσεις που θα ξεκινήσουν από την 1η Ιουλίου ή διαβάζουν πως θα απελευθερωθούν βαρυποινίτες από τις φυλακές και θα γίνουν οι πόλεις μας Φαρ Ουέστ. Τι θα γίνει, ωστόσο, στην πραγματικότητα;
Για να μπουν τα δεδομένα στη θέση τους καλό θα ήταν να απευθυνθεί κανείς στους ειδικούς, σε εκείνους που με τη γνώση τους και λόγω αυτής συμμετείχαν στις προπαρασκευαστικές επιτροπές σχεδιασμού των νόμων, σε εκείνους που διδάσκουν δίκαιο, σε εκείνους που γνωρίζουν. Μια εξ αυτών, η Ελισάβετ Συμεωνίδου - Καστανίδου, η καθηγήτρια Ποινικού Δικαίου και Κοσμήτορας της Νομικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης μίλησε στην εκπομπή “Ξυπνάμε Μαζί Ξεκινάμε Μαζί” της ΔΙΟΝ Τηλεόρασης και εξήγησε τους λόγους για τους οποίους ήταν επιβεβλημένη η τροποποίηση του Ποινικού Κώδικα καθώς και τι θα ισχύσει από την ερχόμενη Δευτέρα.
Η κ. Συμεωνίδου Καστανίδου αναφέρθηκε αρχικά στους λόγους για τους οποίους ήταν επιβεβλημένη η αλλαγή του Ποινικού Κώδικα, μια διαδικασία που ξεκίνησε πριν είκοσι χρόνια. Λέει συγκεκριμένα πως “ο Ποινικός Κώδικας έπρεπε να αλλάξει διότι οι ποινές που προέβλεπε ήταν δυσανάλογα μεγάλες για πάρα πολλά αδικήματα συγκριτικά με τις ποινές που απειλούνται σε όλη την υπόλοιπη Ευρώπη, όχι μόνο την ΕΕ αλλά σε όλη την ήπειρο. Είχαμε τις πιο αυστηρές ποινές και είχαμε φτάσει σε ένα σημείο που οι ποινές ήταν τόσο μεγάλες ώστε ακόμη κι αν γεμίζαμε με φυλακές όλη την Ελλάδα δεν θα αρκούσαν εάν έπρεπε να εκτίονται όλες αυτές οι ποινές. Είπαμε λοιπόν να δίνονται ποινές μέχρι και 5 χρόνια, ένα μεγάλο όριο για όλη την Ευρώπη. Η κ. Καστανίδου έφερε στο σημείο αυτό το παράδειγμα των δημάρχων της Ηλείας το 2007 οι οποίοι είχαν τιμωρηθεί με ποινές μέχρι και δέκα ετών οι οποίες είχαν μετατραπεί σε χρηματική ποινή. Συνέχισε δε λέγοντας πως “επειδή μετατρέπονταν όλα τα εγκλήματα σε κακουργήματα γέμιζαν οι φυλακές και κατόπιν έβγαιναν νόμοι για να αδειάσουν οι φυλακές. Κι ακόμη και σήμερα υπάρχουν περιπτώσεις που αν κάποιος καταδικαστεί σε ισόβια κάθειρξη μπορεί να μην εκτίσει ούτε μια μέρα της επιβληθείσας ποινής. Όλοι στο σημείο αυτό είχαν συμφωνήσει πως το σύστημα δεν ήταν λειτουργικό και θα έπρεπε να αλλάξει. Δηλαδή να εξορθολογιστεί το σύστημα.
Κι αυτό το οποίο αποφάσισαν να κάνουν όσοι συμμετείχαν στις νομοπαρασκευαστικές επιτροπές δεν ήταν “να ανακαλύψουν την πυρίτιδα”, όπως χαρακτηριστικά είπε η κ. Καστανίδου, αλλά κοίταξαν κι ακολούθησαν τι συμβαίνει σε όλο τον υπόλοιπο πολιτισμένο κόσμο. Δηλαδή “να προσδιορίσουμε τις ποινές ανάλογα με τη βαρύτητα κάθε εγκλήματος” συμπλήρωσε η κοσμήτορας της Νομικής Σχολής του ΑΠΘ. Για παράδειγμα η παρακολούθηση και καταγραφή μιας συνομιλίας σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο είναι πλημμέλημα και τιμωρείται με ποινή φυλάκισης, όπως και στη χώρα μας. Κάποια στιγμή υπήρξε ένα επεισόδιο με ένα γενικό γραμματέα, κι αποκαλύφθηκε πράξη εκβίασης από μια γραμματέα του και μια απόπειρα αυτοκτονίας και μέσα σε ένα βράδυ αυτό το αδίκημα μετατράπηκε σε κακούργημα! Πώς δικαιολογείται; Δεν άλλαξε το αδίκημα σε όλη την Ευρώπη… άλλαξε σε εμάς. Κι ο λόγος που υπήρχε αυτός ο ανορθολογισμός στις ποινές ήταν αυτός: “κάθε φορά που συνέβαινε κάτι και δεν μπορούσαμε να το δεχτούμε, αυξάναμε την ποινή για να δείξουμε στον κόσμο ότι κάτι κάναμε…”, είπε χαρακτηριστικά.
Τι συμβαίνει τώρα;
1. Δεν υπάρχει καμιά αλλαγή μετά την 1η Ιουλίου σε όλους όσοι έχουν καταδικαστεί αμετάκλητα.
2. Για όσους τεκμαίρεται ότι είναι αθώοι, δεν έχουν καταδικαστεί αμετάκλητα, για κάποιους όντως αλλάζουν μερικές συνθήκες όταν οι πράξεις τους μετατρέπονται από κακουργήματα σε πλημμελήματα. Π.χ. μια πράξη κατ’ επάγγελμα κλοπής από κακούργημα με τον παλιό νόμο σήμερα πλέον γίνεται πλημμέλημα άρα απειλείται με ποινή φυλάκισης 3-5 χρόνια. Ποια είναι η διαφορά; “Πως αυτά τα 3-5 χρόνια που είναι η ίδια ποινή σε όλη την Ευρώπη, εκτίονται” και ο σκοπός είναι η δικοπροληπτική λειτουργία της ποινής και της φυλάκισης να λειτουργήσει επιτέλους”. Επίσης καταργήθηκε ο θεσμός της μετατροπής της ποινής. Η κ. Συμεωνίδου -Καστανίδου ανέφερε συγκεκριμένα αδικήματα που σχετίζονται με το περιβάλλον. Με καταδικασμένους οι οποίοι είχαν καταδικαστεί επανειλλημένα αλλά έπαιρναν μια μετατρέψιμη ποινή, μια χρηματική ποινή κατά πολύ λιγότερη από το όφελος που είχαν συνεχίζοντας να βλάπτουν το περιβάλλον. Η λογική “ο ρυπαίνων πληρώνει και ξαναρυπαίνει”, αυτό ίσχυε για το περιβάλλον. Αυτό πλέον δεν ισχύει. Και η ποινή των τριών ετών φυλάκισης θα εκτιθεί για να νοιώσει ο ένοχος και τη σημασία της ποινής.
Η κ. Συμεωνίδου -Καστανίδου ανέφερε επίσης πως σε ό,τι αφορά τις εγκληματικές οργανώσεις δεν ισχύουν όσα ακούγονται. Η εγκληματική οργάνωση και στον καινούριο Ποινικό Κώδικα είναι κακούργημα. Οι τρομοκρατικές οργανώσεις, το ίδιο. Δεν θα βγουν εκτός αφενός διότι υπάρχουν αμετάκλητες καταδίκες αλλά και αφετέρου διότι για όσους δεν έχουν αμετάκλητες αποφάσεις η εγκληματική οργάνωση παραμένει κακούργημα. Για σοβαρά εγκλήματα δεν μειώθηκαν οι ποινές. Γι αυτούς τους ανθρώπους των εγκληματικών και των τρομοκρατικών οργανώσεων “τίποτα δεν πρόκειται να αλλάξει”.
Η αλλαγή ήταν επιβεβλημένη και σίγουρα η απάντηση που έπρεπε να δοθεί δεν ήταν εκείνη της αυστηροποίησης της ποινής, καθώς ήταν ούτως η άλλως η πιο αυστηρή στη χώρα μας. Αυτό το οποίο συνέβη ήταν να προσπαθήσουμε να δούμε τη βαρύτητα των εγκλημάτων απαλλαγμένη από μια συγκυρία. Όχι να βλέπουμε πόσο έχει απασχολήσει μια πράξη σήμερα τον κόσμο αλλά να ορίσουμε την ποινή με βάση την απαξία της πράξης διαχρονικά, όπως γίνεται σε όλον τον κόσμο”.
Η ταχύτητα απονομής δικαιοσύνης
Η κ. Συμεωνίδου Καστανίδου ρωτήθηκε και αν με τις συγκεκριμένες αλλαγές θα βελτιωθεί και η ταχύτητα απονομής της δικαιοσύνης. “Ναι, διότι έχει μειωθεί ο αριθμός των κακουργημάτων κάτι το οποίο ουσιαστικά οδηγεί σε παραπομπή στα Πλημμελειοδικεία κι εκεί η διαδικασία είναι πιο γρήγορη συγκριτικά με τα δικαστήρια που δικάζουν κακουργήματα και υπό αυτή την έννοια εκτιμούμε πως η διαδικασία θα επιταχυνθεί. Παράλληλα, υπολογίζουμε πως και οι φυλακές θα ελαφρυνθούν καθώς οι ποινές θα είναι μικρότερες, άρα και ο χρόνος που θα μένει κάποιος σε αυτές θα είναι λιγότερος και θα μένουν τελικά στη φυλακή τόσο όσο πρέπει όσοι κάνουν βαριά εγκλήματα”.
Τέλος, αναφέρεται πως η διαδικασία αλλαγής του Ποινικού Κώδικα ξεκίνησε το 2010 και τότε μπήκε η βάση του νέου Ποινικού Κώδικα στην οποία συμμετείχε και ο αείμνηστος καθηγητής Ιωάννης Μανωλεδάκης. Χρειάστηκε τη σύσταση τριών νομοπαρασκευαστικών επιτροπών το δε αποτέλεσμά του, το οποίο ψηφίστηκε στη Βουλή πρόσφατα, είναι βασισμένο σε εκείνες ακριβώς τις αρχές. Επί δέκα χρόνια συζητήσεων, διαλόγου κατέληξαν σε ένα αποτέλεσμα που συμπεριέλαβε τις παρατηρήσεις αυτές, απαλλαγμένο από τις υπερβολές ή τα ψέμματα του δημόσιου διαλόγου. Η κ. Συμεωνίδου- Καστανίδου εξήγησε τέλος και την παρανόηση σχετικά με τις μολότοφ. “Ότι αν ρίξει κάποιος μολότοφ και κάψει έναν άνθρωπο θα πάει για πλημμέλημα. Αυτό δεν υπήρχε σε κανένα από τα σχέδια του νέου Ποινικού Κώδικα. Πάντα η χρήση εκρηκτικών τιμωρείται ως κακούργημα. Η κατοχή ήταν πλημμέλημα με ποινή 3-5 χρόνια, κάτι που σημαίνει ότι πλέον θα εκτίεται. Μέχρι σήμερα το ότι υπήρχε μια βόμβα μολότοφ σε ένα σπίτι και το γεγονός ότι την έριχνε κάποιος τιμωρούνταν το ίδιο. Αλλά δεν έχουν την ίδια απαξία. Δεν μπορεί κάποιος να καταδικάσει έναν άνθρωπο για κακούργημα επειδή είχε τα υλικά στο σπίτι του ή θα μπορούσε να ετοιμάσει μια μολότοφ. Είναι πλέον ένα πλημμέλημα που τιμωρείται με μια ποινή 3-5 χρόνια κι αν τον πιάσει κάποιος να την ετοιμάζει θα τιμωρηθεί και θα εκτίσει την ποινή. Αυτό μας ενδιαφέρει. Αυτός που τη ρίχνει θα τιμωρηθεί για κακούργημα”, συμπλήρωσε.
Αυτό, τέλος, που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι ότι τα 3-5 χρόνια εκτίονται. “Μειώνονται οι ποινές αλλά εκτίονται. Και μια ειδοποιός διαφορά του Ποινικού Κώδικα που θα ισχύσει από τη Δευτέρα είναι ότι αν το δικαστήριο επιβάλλει ποινή μέχρι ένα χρόνο φυλάκιση δύο ή τρεις φορές μπορεί να πει πως αυτή την ποινή θα την εκτίσει έστω και για ένα μήνα για να καταλάβει ότι δεν πρέπει να το ξανακάνει!” υπογράμμισε η κοσμήτορας της Νομικής Σχολής του ΑΠΘ μιλώντας στην εκπομπή “Ξυπνάμε Μαζί Ξεκινάμε Μαζί” της ΔΙΟΝ Τηλεόρασης.