Ζεϊνάβ Ελ Ανάν. Ετών 21. Προσφυγοπούλα από τον Λίβανο. Μια ομορφιά… Την έχω απέναντί μου, με μακριά καστανά μαλλιά μπούκλα φυσική, με μάτια εσωστρεφή, συνεσταλμένα, αλλά φωτιές που σιγοκαίνε δείχνοντας τσαγανό, έξυπνο βλέμμα, παρατηρητικό με μια κάπως αδιόρατη όμως θλίψη. Αφηγείται την ιστορία της. Έφτασαν στην Ελλάδα με τη μητέρα και τον μικρότερο αδελφό της πριν έξι χρόνια. «Δεν είχαμε λεφτά, θέλαμε μία καλύτερη τύχη», λέει στη «ΜτΚ» με σπαστά ελληνικά.
Έτσι, με μία βαλίτσα και μία χειραποσκευή, τρία άτομα, επιβιβάστηκαν στο αεροπλάνο για Τουρκία. Με την άφιξή τους εκεί χάθηκαν τα διαβατήριά τους (πώς και γιατί άραγε;). Μη έχοντας άλλη διέξοδο, μέσα στον πανικό τους, επέλεξαν μια βάρκα που τους πήγε στον Πειραιά και από εκεί ταξίδεψαν στην Ειδομένη.
Η Θεσσαλονίκη ήταν κοντά. Μετά από κάποια καταλύματα στα οποία έμειναν παροδικά στο κέντρο, εγκαταστάθηκαν σε ένα από τα σπίτια της Ύπατης Αρμοστίας στην Καλαμαριά.
Οι μουτζούρες που έγιναν ζωγραφιές
Μιλούσε μόνο αγγλικά, αλλά δεν ήθελε να χάσει τη μόρφωσή της. Έτσι γράφτηκε στο ελληνικό γυμνάσιο. Εκεί δύσκολα κατάφερε να ενσωματωθεί. Μη γνωρίζοντας τη γλώσσα λίγοι ήταν εκείνοι που ασχολήθηκαν μαζί της, της μιλούσαν απλά αγγλικά για να την απασχολούν. Έτσι, έμενε να παρακολουθεί απλά τα μαθήματα δίχως να καταλαβαίνει και να βαριέται. Μοναδική σωτηρία της ήταν κάτι… μουτζούρες που άρχισε να κάνει στο χαρτί για να αποφύγει την αμηχανία. Σιγά-σιγά αυτές οι μουτζούρες έγιναν… μικρές ζωγραφιές που της έδιναν τη δύναμη να συνεχίζει, ξένη μέσα σε ξένους, χωρίς πολλά πολλά.
Ώσπου… ήρθε η ώρα να πάει στο Λύκειο και η καλή της τύχη την οδήγησε στο 4ο ΓΕΛ Καλαμαριάς. Εκεί τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Η φιλόλογός της Άννα Κατσαρού δεν κράτησε την ίδια στάση. «Ήρθε ένα παιδί που δεν είχε μάθει ούτε μια λέξη ελληνικά στο γυμνάσιο για να τη διδάξω αρχαία ελληνικά. Στεναχωριόμουν που την έβλεπα έτσι. Ήθελα να ενταχθεί, να αρχίσει να μιλάει ελληνικά, να μπορεί να παρακολουθεί τα μαθήματα. Της ζήτησα να μου κάνει το πορτρέτο και ανέθεσα σε τρία παιδιά να της μιλούν αγγλικά και να της μεταφράζουν για να μάθει σιγά - σιγά τα βασικά». Έτσι, την πήρε υπό την προστασία της, έγινε για εκείνη μια δεύτερη μάνα. Την ενέταξε στην ομάδα ζωγραφικής μαζί με την διδάσκουσα εικαστικό Αννίτα Στυλοπούλου, όπου ξεδίπλωσε το ταλέντο της. Παράλληλα, τα μαθήματά της, τα τεστ και οι εξετάσεις για το απολυτήριο προσαρμόστηκαν ως εναλλακτικός τρόπος βαθμολόγησης στο σχέδιο που είχε έμφυτο και ήταν η δική της διάλεκτος. «Δεν το διδάχτηκα ποτέ, το ξεκίνησα απλά για να μην νιώθω μόνη, δεν είχα πάρει μαθήματα ούτε στην πατρίδα μου, ούτε και εδώ όταν φτάσαμε».
Έτσι η Ζεϊνάβ, από ένα κορίτσι που μαράζωνε άλλοτε στην απομόνωσή του, ήρθε και πέταξε μπουμπούκια και λουλούδιασε… Μετά από πολλές περιπέτειες αφού εκείνη και τα άλλα δύο μέλη της οικογένειάς τους αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το σπίτι στην Καλαμαριά τον περασμένο Ιούνιο γιατί έκαναν αίτηση για ασυλία και απορρίφθηκε, οπότε και τους έδιωξαν, βρήκε καταφύγιο σε ένα σπίτι στο κέντρο μέσω της οργάνωσης «Άλμπατρος».
Όταν έβγαλε τη μαντήλα
Στην πορεία η ίδια η Άννα Κατσαρού την προέτρεψε να βγάλει τη μαντήλα, να απελευθερωθεί από τη μουσουλμανική αυτή δέσμευση όλων των γυναικών της καταγωγής της. «Η μαμά θύμωσε, μου έδωσε σκαμπίλι, δεν μου μιλάει», λέει. Δυσκολεύεται ακόμη με τα ελληνικά. Έτσι την προτρέπω να κάνουμε τη συζήτηση στα αγγλικά, να αισθανθεί άνετα. Τότε η γλώσσα της πάει ροδάνι! Μου αφηγείται όλη την ιστορία, το παράπονο που έχει απ’ τη μαμά της -έτσι δεν συμβαίνει συχνά με τις οικογένειες;- που τώρα κι εκείνη για να επιβιώσει δουλεύει ως εργάτρια σε γεωργικές δουλειές στην Σκύδρα, όπου πια κατοικεί.
Η ίδια η φιλόλογός της ήταν κι εκείνη που την έσπρωξε να δώσει εξετάσεις για τη Σχολή Καλών Τεχνών Θεσσαλονίκης. Έπρεπε όμως να κάνει μαθήματα σχεδίου και αυτό ήταν δύσκολο, αφού λεφτά δεν υπήρχαν. Με την παρέμβαση της καθηγήτριας των εικαστικών Αννίτας Στυλοπούλου έδειξαν όμως την ευαισθησία τους διάφορες σχολές σχεδίου με τελικό προορισμό τις «Αθηναίες» στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, που αμέσως μόλις έμαθαν την ιστορία της δέχτηκαν τη Ζεϊνάβ χωρίς δίδακτρα.
Έτσι, άρχισε η πορεία ενός… «success story», αν μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε έτσι. Η Ζεϊνάβ έδωσε τις εξετάσεις της και πέρασε με τη μία! Δεν χρειάστηκε δεύτερη φορά, αφού το ταλέντο της είναι ξεχωριστό, όπως διαπιστώνει κανείς βλέποντας τα έργα της.
«Δουλεύω όλο το βράδυ για να τα βγάλω πέρα»
Όλα αυτά στην Ελλάδα της προσφυγιάς και της συμπόνιας. Στη χώρα που μπορεί μέχρι πρότινος να είχε υψηλά ποσοστά σε ακροδεξιά και μισαλλόδοξα μορφώματα, δεν χάνει όμως ποτέ, τελικά, την παράδοσή της ως η χώρα του Ξένιου Διός. «Θα επέστρεφες ποτέ στην πατρίδα σου;», τη ρωτάω και απαντά αρνητικά. «Θέλω να μείνω εδώ, να γίνω ελληνίδα», λέει.
Μιλάει αγουροξυπνημένα, ίσως κουρασμένα, και είναι τέσσερις το απόγευμα. «Δουλεύω όλο το βράδυ σε ένα μπαρ για να τα βγάλω πέρα. Όχι στη μάρκα, αλλά στο σέρβις. Όλη την υπόλοιπη μέρα κοιμάμαι. Όλοι νομίζουν ότι βγάζω καλά λεφτά, κυρίως η μαμά μου, αλλά εγώ αναγκάζομαι να πηγαίνω σ’ αυτό το κατάλυμα στην Καμάρα μόνο για να κοιμάμαι, δεν μπορώ να μένω πολλές ώρες εκεί μέσα».
Είμαι σίγουρη πως θα τη βρει την άκρη της, όπως της βρήκαν και άλλοι πρόσφυγες που ήρθαν στη χώρα μας. Το βλέπω στο βλέμμα της, στη στάση του σώματός της που δείχνει ότι είναι έτοιμη να πιάσει τη ζωή απ’ τα μαλλιά. Και ίσως, όταν τελικά τη βρει, να πάρει τη ρεβάνς και για τους υπόλοιπους συμπάσχοντές της, αυτούς που, δυστυχώς, δεν κατάφεραν να έχουν διέξοδο…
*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 17 Οκτωβρίου 2021