Οι μολυσματικές ασθένειες έχουν προκαλέσει όλεθρο στις ανθρώπινες κοινότητες από την αρχαιότητα. Από τα σπασμένα πιατικά στην αρχαία Συρία έως τις επιθέσεις σε γιατρούς στη Βρετανία του 1830, υπάρχουν πολλά τεκμηριωμένα παραδείγματα της απελπισίας και του χάους που βιώνουν εκείνοι που έζησαν πανδημίες.
Και μπορεί οι ασθένειες που έχουν ανά τους αιώνες αποδεκατίσει τις κοινωνίες να αλλάζουν, όμως, τελικά από την εποχή του Ιουστινιανού μέχρι σήμερα, στον τρόπο αντιμετώπισης δεν αλλάζουν πολλά.
Ο Guardian έκανε ένα ταξίδι στις αιώνες εξετάζοντας την εξάπλωση της νόσου σε τρεις διαφορετικές περιπτώσεις για να φτάσουμε στο σήμερα και πώς βλέπουμε την πανδημία σε σχέση με τους προγόνους μας.
541 - μέσα του 8ου αιώνα
Η πανούκλα του Ιουστινιανού
Η Ιουστινιανή πανούκλα ξεκίνησε το 541 και επέστρεφε περιοδικά μέχρι τα μέσα του 8ου αιώνα. Εκτιμάται ότι έχει εξαφανίσει έως και δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους, αν και λόγω των περιορισμένων στοιχείων, είναι δύσκολο να γνωρίζουμε την πραγματική κλίμακα.
Η ασθένεια προκλήθηκε από ένα βακτήριο που ονομάζεται Yersinia pestis, το οποίο μεταδίδεται από ψύλλους και τρωκτικά, ενώ εξαπλώθηκε σε όλη την Κεντρική Ασία, την Ευρώπη και τη Μεσόγειο. Πρόσφατη γενετική έρευνα για διαφορετικά στελέχη του βακτηρίου που προκάλεσε την πανούκλα έχει αποκαλύψει νέα στοιχεία σε τοποθεσίες σε ολόκληρη τη Βρετανία, τη Γερμανία, τη Γαλλία και την Ισπανία.
Οι πληθυσμοί εκείνη την εποχή σε μεγάλο βαθμό πίστευαν ότι η πανούκλα ήταν πράξη του Θεού. Μάλιστα, μία από τις καταγεγραμμένες προσπάθειες... ίασης αφορά σε εκτεταμένη θραύση κεραμικών στη Συρία τον έβδομο αιώνα, η οποία σύμφωνα με τους ιστορικούς έγινε σκόπιμα ώστε οι άνθρωποι να ενωθούν σε μια φωνή, να προκαλέσουν φασαρία για να διαταράξουν κι έτσι να καθαρίσουν την ατμόσφαιρα.
Μέσα του 14ου αιώνα
Ο μαύρος θάνατος
Ο Μαύρος Θάνατος, η γνωστή Πανούκλα εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και τη βόρεια Αφρική στα μέσα του 14ου αιώνα, εξαφανίζοντας κάπου μεταξύ του ενός τρίτου έως του μισού του πληθυσμού. Η πανδημία προκλήθηκε από το ίδιο θανατηφόρο βακτήριο που προκάλεσε την Ιουστινιανή πανούκλα.
Κατάφερε να εξαπλωθεί σε εμπορικές οδούς, φτάνοντας στην Ευρώπη μέσω της Ιταλίας το 1347. Οι πρόσφατες εξελίξεις στην έρευνα του DNA έχουν συνδέσει τον Μαύρο Θάνατο με άλλα στελέχη πανούκλας που κυκλοφόρησαν την Ευρασία εκείνη την εποχή.
Οι σύγχρονες αντιλήψεις για τον Μαύρο Θάνατο βασίστηκαν σε ιδέες περί αμαρτίας και Αποκάλυψης, πράξεις του Θεού δηλαδή κι έτσι τότε αναπτύχθηκε για πρώτη φορά το επάγγελμα του ιερέα, καθώς υπήρχε μεγάλη ζήτηση από τους ετοιμοθάνατους, ενώ και οι ίδιοι οι ιερείς πέθαιναν κατά χιλιάδες επομένως έπρεπε να αντικατασταθούν.
Υπάρχουν επίσης ιστορικές ενδείξεις ότι οι άνθρωποι προσπάθησαν να αποδώσουν την καταστροφή σ’ ένα αποδιοπομπαίο τράγο και για τον ρόλο αυτό επέλεξαν τον ξένο. Στην Αγγλία υπήρξαν βίαιες επιθέσεις εναντίον Φλαμανδών εμπόρων και υφαντών, ενώ λίγο αργότερα η εξέγερση των αγροτών είχε τον ίδιο στόχο, τους διαφορετικούς δηλαδή ανθρώπους από τους ντόπιους.
Αρχές του 19ου αιώνα
Η δεύτερη πανδημία χολέρας
Υπήρξαν έξι πανδημίες χολέρας τον 19ο αιώνα. Η ασθένεια έφτασε για πρώτη φορά στην Ευρώπη το 1831 από την Ινδία μέσω των δρόμων του εμπορίου, ενώ μόνο στη Βρετανία σε ένα χρόνο σκότωσε 32.000 ανθρώπους. Ακόμη και σήμερα η χολέρα παραμένει διαδεδομένη και θανατηφόρα ασθένεια σε μέρη όπου οι άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε επαρκή αποχέτευση και καθαρό νερό.
Η θνησιμότητα από τη χολέρα ήταν υψηλή και οι άνθρωποι πέθαναν αμέσως μετά τη μόλυνση. Στις μεγάλες πόλεις στήθηκαν πρόχειρα νοσοκομεία, όμως οι πληθυσμοί αντέδρασαν καθώς ξέσπασαν ταραχές με θύματα της βιαιότητας του όχλου τους γιατρούς. Κι αυτό καθώς τους υποπτεύονταν πως ήθελαν να χρησιμοποιούσαν τα πτώματα για έρευνες, ενώ σημαντικό ρόλο έπαιξε και η ανέχεια του πληθυσμού.
Η Δρ Katrina Navickas, ειδική στην ιστορία του 19ου αιώνα λέει ότι οι ιστορίες τρόμου που σχετίζονται με πτώματα επιβάρυναν το ήδη υπάρχων κλίμα φόβου. «Οι άνθρωποι δεν εμπιστεύονταν τους γιατρούς, δεν εμπιστεύονταν την κυβέρνηση και πλημμύρισαν ο Τύπος πλημμύρισε από ιστορίες αρπαγής πτωμάτων. Επιπλέον, το Frankenstein της Mary Shelley ήταν ένα δημοφιλές μυθιστόρημα εκείνη την εποχή, οπότε υπήρχαν πολλές γοτθικές εικόνες γύρω από σώματα και πτώματα. "
Η έλλειψη γνώσεων για την ασθένεια επιδείνωσε την εκρηκτική ατμόσφαιρα, καθώς ακόμη και τα χρόνια που ακολούθησαν δεν αποδείχτηκε πως η χολέρα εξαπλώθηκε μέσω του νερού και όχι του αέρα, και ως εκ τούτου τη... νύφη πλήρωσαν εκείνοι που όφειλαν να δώσουν τις εξηγήσεις (τις οποίες δεν είχαν), οι γιατροί και οι κυβερνώντες.
Μπορεί η ιστορία να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε το παρόν;
Γιατροί και ιστορικοί υποστηρίζουν πως η μελέτη των παλαιότερων πανδημιών μπορεί να ενισχύσει την αντίληψή μας για το πλαίσιο γύρω από τις μολυσματικές ασθένειες τον 21ο αιώνα.
Η Monica H Green, καθηγήτρια ιατρικής ιστορίας, επιμένει ότι η ιστορική ανάλυση ακόμη και της πρώτης πανδημικής πανώλης μπορεί να βοηθήσει την κατανόησή μας για το πώς κινείται η ασθένεια σήμερα. «Οι βακτηριακές πανδημίες διαφέρουν από τις ιογενείς πανδημίες, αλλά εξακολουθούν να διασπείρονται σε ανθρώπινους πληθυσμούς. Όσον αφορά την ανθρώπινη δραστηριότητα και τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι ανταποκρίνονται σε απειλές και αλλαγές, η μελέτη των αρχαίων πληγών μπορεί να εμπλουτίσει την κατανόησή μας. "
1918 - 1919
Ισπανική γρίπη
Μεταξύ 20 εκατομμυρίων και 50 εκατομμυρίων ανθρώπων πέθαναν κατά τη διάρκεια της ισπανικής γρίπης, την πιο καταστροφική πανδημία γρίπης του περασμένου αιώνα. Όμως ήταν και η πρώτη περίπτωση πανδημίας που αντιμετωπίστηκε από τα συστήματα δημόσιας υγείας. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας της ισπανικής γρίπης εφαρμόστηκε καραντίνα, δημιουργήθηκαν νοσοκομεία έκτακτης ανάγκης, υπήρξαν πειστικά επιχειρήματα για τη χρήση μάσκας. Μάλιστα, όπως λένε οι ειδικοί, από τότε μέχρι σήμερα η επιστήμη προφανώς προχωρά, όμως η ανταπόκριση του πλανήτη απέναντι σε θέματα δημόσιας υγείας είναι αμετάβλητη.
1981 - σήμερα
HIV / AIDS
Η πανδημία HIV / AIDS ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1980 και μέχρι στιγμής είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο περισσότερων από 32 εκατομμυρίων ανθρώπων. Σύμφωνα με τον δρ Caitjan Gainty, ιστορικό στο King's College του Λονδίνου, η περίπτωση δείχνει «πόσο πολιτικός μπορεί να είναι ο χαρακτηρισμός μιας πανδημίας». Σύμφωνα με τον δρ. Gainty «το AIDS δεν είναι πραγματικά μια πανδημία, αλλά ο χαρακτηρισμός της ως τέτοια μας βοηθά να αντιμετωπίσουμε τις δικές μας μεροληπτικές αντιλήψεις για την υγεία, κάτι που νέος κοροναϊός μπορεί επίσης να έχει ως αντικείμενο μελέτης»
2009 - 2010
Γρίπη των χοίρων
Υπήρχαν περισσότεροι από 18.500 καταγεγραμμένοι θάνατοι από γρίπη των χοίρων κατά τη διάρκεια της πανδημίας, αλλά η στατιστική μοντελοποίηση δείχνει ότι η πραγματική έκταση των θανάτων μπορεί να έφτασε τις 570.000.
Η ρητορική που αναπτύχθηκε προέτασσε την εθνική ασφάλεια σε βάρος της υγειονομικής περίθαλψης.
«Η ρητορική της ετοιμότητας και της εθνικής ασφάλειας η οποία αποθεώθηκε στη διάρκεια του ψυχρού πολέμου ήρθε και... κούμπωσε και στις μολυσματικές ασθένειες, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ όπου μετά την 11η Σεπτεμβρίου τα πάντα κινούνται γύρω από την επίθεση όλων στην εθνική ασφάλεια της χώρας. Η γρίπη των χοίρων, όπως ο κοροναϊός σήμερα, δεν ήταν απλώς απειλή για την εθνική ασφάλεια. Ήταν επίσημος αντίπαλος» τονίζει ο δρ. Gainty.
2020
Κορονοϊός
Έχουν καταγραφεί 217 χιλιάδες θάνατοι και περισσότερα από 3 εκατομμύρια επιβεβαιωμένα κρούσματα κορονοϊού από τον Ιανουάριο. Ο Gainty λέει ότι σε σύγκριση με τις ιστορικές πανδημίες, ένα από τα πιο εντυπωσιακά πράγματα που προέκυψαν μέχρι στιγμής είναι πόσο άργησαν να προετοιμαστούν τα περισσότερα κράτη, παρότι είχαν μεγάλη πληροφόρηση για ό,τι γινόταν επί δύο μήνες στην Κίνα.
«Στο παρελθόν δεν υπήρχε ούτε σε ποσότητα ούτε σε ταχύτητα πληροφόρηση για το πώς κινείται η ασθένεια. Προφανώς το 1918 τα νέα ταξίδευαν πιο αργά, επομένως και οι αντιδράσεις ήταν αργοπορημένες. Όμως σήμερα δύσκολα μπορεί να συγχωρεθεί η κωλυσιεργία» επιμένει ο δρ. Gainty.
Πηγή: Guardian
* Δημοσιεύτηκε στη "Μακεδονία της Κυριακής" στις 3/5/2020.