ΑΠΟΨΕΙΣ

Σε σειρά προηγούμενων άρθρων επιχειρήσαμε να προσεγγίσουμε θέματα που σχετίζονται με την απόκτηση ίδιων μετοχών από την ΑΕ. Διαπιστώσαμε, εκεί, την αδυναμία της πρωτότυπης κτήσης τους και το, υπό προϋποθέσεις, ανεκτό της παράγωγης. Ασχοληθήκαμε επίσης με το, καταρχήν, μη επιτρεπτό της παροχής πιστώσεως σε τρίτους από την ΑΕ για την απόκτηση ίδιων μετοχών. Τι συμβαίνει όμως όταν επιχειρείται η, μέσω τρίτων, καταστρατήγηση της συγκεκριμένης απαγόρευσης απόκτησης ίδιων μετοχών;

Περιεχόμενο

Η απόκτηση ίδιων μετοχών από την ΑΕ μέσω τρίτων είναι, κατ’ αρχήν, απαγορευμένη. Απαγορεύεται, στο πλαίσιο αυτό, (α) η σύσταση ενεχύρου για εξασφάλιση απαιτήσεων υπέρ της ΑΕ επί μετοχών της ή μητρικής της εταιρείας και (β) η έμμεση απόκτηση ίδιων μετοχών μίας ΑΕ μέσω θυγατρικής της εταιρείας.

Η Απαγόρευση Σύστασης Ενεχύρου

Πεδίο Εφαρμογής

Απαγορεύεται στην ΑΕ, στο αμέσως ανωτέρω πλαίσιο, να λαμβάνει δικές της μετοχές καθώς και μετοχές μητρικής της εταιρείας (όχι όμως μετοχές άλλων συνδεδεμένων εταιρειών) ως (συμβατικό) ενέχυρο για την εξασφάλιση δανείων που χορηγούνται από αυτήν ή άλλων απαιτήσεών της. Η εξασφαλιζόμενη απαίτηση μπορεί να απορρέει και από κάθε σύμβαση πιστωτικού περιεχομένου.

Η απαγόρευση εφαρμόζεται, αναλογικά, και στην περίπτωση σύστασης επικαρπίας επί των ίδιων μετοχών της ΑΕ, αλλά και επί καταπιστευτικής μεταβίβασης της κυριότητάς τους. Στην τελευταία, μάλιστα, περίπτωση εφαρμόζεται το σύνολο των διατάξεων περί ενεχύρου.

Σκοπός

Η σύσταση ενεχύρου, χωρίς αντάλλαγμα, δε συνεπάγεται, κατ’ αρχάς, αυτή καθ’ αυτή, τη μείωση του ενεργητικού της ΑΕ.

Kίνδυνος ανακύπτει, στην πραγματικότητα, για τα συμφέροντα των εταιρικών δανειστών και των υφιστάμενων μετόχων σε περίπτωση μη είσπραξης της εξασφαλισμένης απαίτησης. Στον πλειστηριασμό που θα ακολουθήσει η ΑΕ δεν θα είναι δυνατό να πλειοδοτήσει (καθόσον δεν θα μπορεί να αποκτήσει δικές της μετοχές). Πιθανότατα, όμως, και τρίτος να μην ενδιαφερθεί να αποκτήσει έναν ελάχιστο, μειοψηφικό, αριθμό μετοχών. Κι όλα τούτα προς βλάβη, προφανώς, της ΑΕ. Δεδομένης, όμως, της διοικητικής εξάρτησης της θυγατρικής από τη μητρική εταιρεία, αποτρέπονται δυνητικά ζημιογόνες συνέπειες σε βάρος της πρώτης.

Εξαιρέσεις

Από την ανωτέρω απαγόρευση εξαιρείται η σύσταση ενεχύρου για την εξασφάλιση δανειακών απαιτήσεων εκ μέρους πιστωτικών και χρηματοδοτικών ιδρυμάτων.

Εξαιρετικά επιτρέπεται, επίσης, η ενεχύραση μετοχών της μητρικής εταιρείας εκ μέρους της θυγατρικής της όταν, κατ’ εξαίρεση και υπό προϋποθέσεις, επιτρέπεται η απόκτηση ίδιων μετοχών.

Έννομες Συνέπειες

Μη Νόμιμη Σύσταση & Ευθύνη Μελών ΔΣ

Η σύσταση ενεχύρου κατά παράβαση της ανωτέρω απαγόρευσης είναι απόλυτα άκυρη. Η ακυρότητα αυτή δεν καταλαμβάνει, καταρχήν, την ασφαλιζόμενη απαίτηση (λ.χ. σύμβαση δανείου).

Για κάθε απαγορευμένη, κατά τα άνω, σύσταση ενεχύρου τα μέλη του ΔΣ ενέχονται προσωπικά, υπό προϋποθέσεις, για κάθε πράξη ή παράλειψη. Η ευθύνη τους είναι, συγκεκριμένα, ποινική αλλά και αστική-εφόσον η παράβαση προξένησε ζημία στην ΑΕ.

Κατ’ Εξαίρεση Νόμιμη Σύσταση

Στην περίπτωση της, κατ’ εξαίρεση, νόμιμης σύστασης ενεχύρου αναστέλλεται το δικαίωμα παράστασης στη ΓΣ των ενεχυρασμένων μετοχών. Αναστέλλεται, επίσης, και το δικαίωμα ψήφου των μετοχών αυτών κατά τον χρόνο διατήρησής τους-εφόσον προηγουμένως συμβατικά ορίστηκε αυτό να ασκείται από την ενεχυρούχο δανείστρια. Οι μετοχές, τέλος, δεν συνυπολογίζονται, στην περίπτωση αυτή, στον σχηματισμό απαρτίας.

Η Κτήση Μετοχών Από Ελεγχόμενη Εταιρεία

Η ανάληψη, απόκτηση ή κατοχή μετοχών ΑΕ από (άμεσα ή έμμεσα), ελεγχόμενη εταιρεία, έστω και δια έμμεσου αντιπροσώπου, θεωρείται πως έγινε από την εκδότρια των μετοχών ΑΕ. Ως εκ τούτου, η κτήση των κατά τα άνω μετοχών, καταρχήν, απαγορεύεται.

Υποκειμενικό Πεδίο Εφαρμογής

Κριτήριο αποτελεί, πέρα από την κατοχή της πλειοψηφίας των δικαιωμάτων ψήφου, και η άσκηση εκ μέρους της ΑΕ «κυριαρχικής επιρροής» επί των ελεγχόμενων εταιρειών. Εμπίπτουν, επομένως, καταρχάς, στο πεδίο εφαρμογής της διάταξης οι εταιρείες με σχέση μητρικής-θυγατρικής και οι «εγγονές» εταιρείες (:θυγατρικές θυγατρικής) της ΑΕ.

Η ελεγχόμενη εταιρεία πρέπει να είναι κεφαλαιουχική (: ΑΕ, ΕΠΕ, ΙΚΕ, ΕΕ κατά μετοχές) ή αντίστοιχης μορφής όταν η καταστατική της έδρα βρίσκεται σε χώρα εκτός ΕΕ.

Στο πεδίο εφαρμογής της εν λόγω διάταξης θα πρέπει να υπαχθεί, επιπρόσθετα, και ο τυχόν έμμεσος αντιπρόσωπος της ελεγχόμενης εταιρείας.

Αντικειμενικό Πεδίο Εφαρμογής

Η εξομοίωση, κατά πλάσμα δικαίου, της κτήσης από την εξαρτημένη/ελεγχόμενη εταιρεία με την κτήση μετοχών από την ίδια την ΑΕ αφορά, ειδικότερα, στην ανάληψη με πρωτότυπη κτήση ή παράγωγο τρόπο μετοχών της κυρίαρχης/μητρικής εταιρείας καθώς και στην κατοχή/άμεση εξουσίαση των μετοχών της κυρίαρχης/μητρικής στο πλαίσιο λ.χ. επικαρπίας ή πληρεξουσιότητας για άσκηση των μετοχικών δικαιωμάτων της τελευταίας.

Σκοπός

Η αμέσως ανωτέρω εξομοίωση αποσκοπεί, κατ’ εξοχήν, στην προστασία της εταιρικής περιουσίας της μητρικής εταιρείας. Πρόκειται, πρακτικά, για διάθεση των οικονομικών πόρων της ελεγχόμενης για απόκτηση μετοχών της μητρικής. Αναλώνεται, δηλ., επενδυμένο στη θυγατρική κεφάλαιο της μητρικής/κυρίαρχης για απόκτηση δικών της μετοχών.

Συμβαίνει, έτσι, το εξής παράδοξο: η μητρική καταβάλει το δικό της κεφάλαιο-όπερ άτοπο. Θίγεται, με τον τρόπο αυτό, η αρχή της σταθερότητας του μετοχικού κεφαλαίου˙ καταστρατηγούνται οι διατάξεις για την απόκτηση ίδιων μετοχών.

Εξαιρέσεις

Η ως άνω απαγόρευση δεν είναι ανεξαίρετη. Να σημειωθεί εδώ πως οι κτήσεις μετοχών μητρικής από ελεγχόμενή της εταιρεία είναι επιτρεπτές, στις περιπτώσεις που επιτρέπεται η απόκτηση ιδίων μετοχών από την ΑΕ. Η κτήση μετοχών από ελεγχόμενη της μητρικής ΑΕ εταιρεία είναι, κατά βάση, επιτρεπτή, όταν: (α) Η ελεγχόμενη εταιρεία προβαίνει σε κτήση μετοχών, ως έμμεσος αντιπρόσωπος, για λογαριασμό τρίτου, άσχετου, προσώπου. (β) Η κτήση των μετοχών γίνεται από άλλη εταιρεία που διενεργεί κατ’ επάγγελμα πράξεις επί τίτλων. (γ) Η κτήση επήλθε ενόσω δεν υφίστατο μεταξύ των εμπλεκομένων εταιρειών σχέση εξάρτησης/ελέγχου.

Έννομες Συνέπειες

Απόκτηση κατά παράβαση των ανωτέρω ισοδυναμεί με απόκτηση ιδίων μετοχών από την ίδια την ΑΕ -ανάλογα με τη φύση της ως πρωτότυπη ή παράγωγη. Επέρχονται, επομένως, οι αντίστοιχες συνέπειες, όπως τις έχουμε, ήδη σε προηγούμενα άρθρα μας, αναπτύξει. Συνοπτικά: επέρχεται αναστολή των δικαιωμάτων παράστασης και ψήφου στη ΓΣ, καθ’ όλη τη διάρκεια διατήρησης των αποκτηθεισών μετοχών. Οι εν λόγω μετοχές δεν συνυπολογίζονται, επιπλέον, στο σχηματισμό απαρτίας.

Αντίθετα, οι νομίμως αποκτηθείσες από τη θυγατρική μετοχές συνυπολογίζονται στο (ισχύον για τις αποκτηθείσες από την ΑΕ ίδιες μετοχές της) όριο του 1/10 επί του καταβεβλημένου μετοχικού κεφαλαίου της μητρικής.

Τα ζητήματα ευθύνης των μελών του ΔΣ ρυθμίζονται κατ’ αντιστοιχία με όσα ανωτέρω αναφέρθηκαν σχετικά με τη σύσταση ενεχύρου.

Η απόκτηση ιδίων μετοχών είναι, κατ’ αρχάς-όπως ήδη διαπιστώσαμε, απαγορευμένη για την ΑΕ. Προσπάθεια ενδεχόμενης καταστρατήγησης της συγκεκριμένης απαγόρευσης, μέσω τρίτων ή μέσω ενεχύρασης, θα αποβεί ατελέσφορη-εκτός κι αν κάποιος κινηθεί στα όρια του νόμου (ή εκτός αυτών). Εξαιρέσεις, πάντως, συναντούμε και στον συγκεκριμένο (απαγορευτικό) κανόνα˙ εξαιρέσεις λογικές και, εν πολλοίς, χρηστικές.

Οι μετοχές, όμως, παραμένουν, συχνά, ένα σημαντικό περιουσιακό στοιχείο. Και ως τέτοιο μας απασχολούν, ενίοτε, θέματα/προβλήματα οικεία σε αντίστοιχα περιουσιακά στοιχεία: συγκυριότητα, επικαρπία, ενέχυρο. Περί αυτών, αλλά και περί της διαχείρισής τους, σε επόμενη αρθρογραφία μας.