Μια διαδρομή στο πιο ενδιαφέρον σινεμά τεκμηρίωσης των ημερών μας, σε κάθε γεωγραφικό και κινηματογραφικό πλάτος και μήκος, στα τέσσερα σημεία του ορίζοντας προσφέρει το καθιερωμένο τμήμα του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης «Ανοιχτοί Ορίζοντες», που συναντάμε και στη φετινή 22η διοργάνωση η οποία ανοίγει σήμερα αυλαία ψηφιακά λόγω κορονοϊού.
Το τμήμα περιλαμβάνει φέτος 61 φιλμ τεκμηρίωσης που προσδιορίζουν τις δικές τους συντεταγμένες και μας περιμένουν να τις ανακαλύψουμε.
Μεταξύ τους και η ταινία «Διόνυσος, η επιστροφή» του Σπύρου Τσιφτσή που αποτελεί μια ελληνο-τουρκική παραγωγή του 2020 διάρκειας 97΄.
Το ντοκιμαντέρ παρακολουθεί τη ζωή και το έργο του σκηνοθέτη Θόδωρου Τερζόπουλου, που τριανταπέντε χρόνια μετά το θρυλικό ανέβασμα των «Βακχών», συγκαταλέγεται στο πάνθεον της διεθνούς θεατρικής πρωτοπορίας.
Ο Τερζόπουλος ήταν το τέταρτο παιδί μιας αγροτικής οικογένειας προσφύγων από τον Πόντο, που ακολούθησε μια συναρπαστική διαδρομή: από τον Μακρύγιαλο της Πιερίας, τόπο καταγωγής του, έφτασε μέχρι το Berliner Ensemble, αλλά και τη Ρωσία, την Κίνα, την Αμερική. Έχοντας πάντα ως βάση του το θέατρο Άττις στο Μεταξουργείο διέγραψε μια λαμπρή καριέρα με αφετηρία αλλά και προορισμό τους Δελφούς.
Ένα παλίμψηστο αφηγήσεων και παραστάσεων
Ο Σπύρος Τσιφτσής μυήθηκε στο έργο του σκηνοθέτη το 1989 –είχε κλείσει τότε μόλις έναν χρόνο δουλειάς στα οπτικοακουστικά- από την αείμνηστη Λουκία Ρικάκη που είχε ήδη γυρίσει ένα ντοκιμαντέρ για την περιοδεία του Τερζόπουλου στον Καύκασο. «Με ρώτησε αν θα ήθελα να τον ακολουθήσω στη νέα περιοδεία του στην Αυστραλία. Υλικό από το ταξίδι περιλαμβάνεται στη ταινία ‘Διόνυσος, η επιστροφή’. Το 2014 ξεκίνησα νέα γυρίσματα με την προοπτική ανανέωσης της θρυλικής σειράς ντοκιμαντέρ ‘Παρασκήνιο’. Δυστυχώς, η ανανέωση δεν ήλθε αλλά αποφάσισα να συνεχίσω τα γυρίσματα. Στη συνέχεια ήλθε η έγκριση από το κέντρο κινηματογράφου που μου έδωσε τη δυνατότητα να ακολουθήσω τον Θόδωρο Τερζόπουλο στη Ταιβάν όπου ανέβασε τη Γέρμα με το εκεί Εθνικό θέατρο αλλά κυρίως στο Μακρύγιαλο όπου μεγάλωσε και ο οποίος ήταν φανερό ότι ήταν ο κεντρικός άξονας της αφήγησης», λέει στο makthes.gr ο δημιουργός.
Αυτή η πολυετής περιπέτεια κατέληξε στη ταινία «Διόνυσος η Επιστροφή». Οι εικόνες του από όλο αυτό το «ταξίδι» είναι πολλές και όμορφες. «Όταν παρακολουθείς παραστάσεις του Τερζόπουλου σε συγκλονίζει η δύναμή τους, αλλά και το πόσο ρηξικέλευθες και ταυτόχρονα στέρεες και απόλυτα δομημένες νιώθουν. Όταν τον γνωρίσεις σε εντυπωσιάζει η σχεδόν ασκητική αφοσίωση στη δουλειά του. Είναι -ή θα έπρεπε να είναι- έμπνευση το ότι αυτό το παιδί από το Μακρύγιαλο Πιερίας, παιδί φτωχών μεταναστών από τον Πόντο συγκαταλέγεται εδώ και πόσα χρόνια ανάμεσα στην παγκόσμια θεατρική ελίτ. Ο Τερζόπουλος είναι ένας απόλυτα διεθνής καλλιτέχνης απόλυτα ριζωμένος στη καταγωγή του. Ήθελα, λοιπόν, η ταινία να είναι ένα παλίμψηστο αφηγήσεων και παραστάσεων, αίτιου και αποτελέσματος, να επιτρέπει κλεφτές ματιές πίσω από τις χαραμάδες, στο λόγο της δημιουργίας της τέχνης του», επισημαίνει.
«Η αποκλειστικά ψηφιακή προβολή είναι εντελώς νέα κατάσταση»
Στην εποχή της πανδημίας και των πολλών δυσκολιών που συνεπάγονται ένα ανύπαρκτο θέατρο λόγω αντικειμενικών προβλημάτων πώς θέλει ο ίδιος να λειτουργήσει η ταινία αυτή; «Θέτρο ανύπαρκτο λόγω της κατάστασης (όπως και σινεμά επ’ ευκαιρία) από τη μία, έντονη προβολή παραστάσεων διαδικτυακά από την άλλη. Νομίζω πως επιβεβαιώθηκε πως το θέατρο για να λειτουργήσει έξω από το φυσικό του χώρο και τη ζωντανή επικοινωνία με το κοινό πρέπει να γίνει σινεμά. Έχοντας υπόψη μου αυτό καθώς και το γεγονός ότι εδώ είχα να καλύψω μια πορεία 35 ετών (διαφορετικά το αντιμετωπίζεις αν μιλάς για μια παράσταση) προσπάθησα να προτείνω ένα τρόπο ώστε το θέατρο στη ταινία να μην είναι ‘θεατρικό’», τονίζει.
Οι προβληματισμοί του όταν πληροφορήθηκε ότι το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ θα γίνει φέτος ψηφιακά ήταν διάφοροι: «Ένα φεστιβάλ κινηματογράφου για τους κινηματογραφιστές είναι η επαφή με το κοινό αλλά και με τους ομότεχνους ανάμεσα σε άλλα πράγματα. Η αποκλειστικά ψηφιακή προβολή είναι εντελώς νέα κατάσταση που υπάρχουν ενδείξεις ότι μπορεί να γίνει και πιο μόνιμη. Γι’ αυτό και το φεστιβάλ, σωστά, προσπαθεί να θέσει κάποιους κανόνες. Από την άλλη στη Θεσσαλονίκη έχω φίλους με τους οποίους θα μοιραζόμουν την προβολή και τη γνώμη τους. Τώρα θα περιμένω τηλέφωνο», σημειώνει.
Οι προσδοκίες του από την προβολή της ταινίας, και υπ’ αυτές τις συνθήκες, δεν αλλάζουν και συνίστανται στην επαφή της δουλειάς των δημιουργών με το κοινό. «Ο κινηματογράφος είναι ακριβό σπορ ακόμη κι όταν γίνεται με ελάχιστα χρήματα. Είναι επίσης πολύχρονη απασχόληση, δε μπορεί να γίνεται και να μην προβάλλεται, να μην επικοινωνείται», υπογραμμίζει.
Όσο για τη δική του καθημερινότητα στη σημερινή συνθήκη που ζούμε; «Παραδόξως, υπάρχει ελάχιστος ελεύθερος χρόνος. Πέρα από την προσπάθεια να κάνουμε όλα εκείνα που το καθημερινό τρέξιμο δεν επιτρέπει, έχω ήδη αρχίσει να μοντάρω την επόμενη ταινία της οποίας έχω γυρίσει το 85-90% περίπου, έχω αρχίσει να γράφω το σενάριο της επόμενης, συν διάφορα άλλα περισσότερο διαδικαστικά και λιγότερο συναρπαστικά», απαντά ο Σπύρος Τσιφτσής καταλήγοντας.