«Όπως έχει καταντήσει, αυτό το υποτονικό πανηγύρι είναι τελειωμένο». Η ομόφωνη άποψη ντόπιων και επισκεπτών μετά τις πρώτες τους εντυπώσεις από την 88η Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης ήταν πως επιβάλλεται απολύτως μια επανεκκίνηση του θεσμού, μπας και περισωθεί το αλλοτινό κύρος του.
Φέτος, το κράτος με διάφορες μορφές καταλάμβανε ίσως τη μεγαλύτερη αναλογικά επιφάνεια όλων των εποχών, το περίπτερο της τιμώμενης Γερμανίας απεδείχθη εντελώς ανάξιο της βιομηχανίας και της τεχνολογίας της, οι ελληνικοί ερευνητικοί φορείς παρουσίασαν προϊόντα που μόνο διεθνώς ανταγωνιστικά δεν θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν, οι εγκαταστάσεις του εκθεσιακού κέντρου (κυρίως ο κλιματισμός) βρίσκονταν στα πρόθυρα κατάρρευσης, η ουσιαστική επιχειρηματική δραστηριότητα ήταν σχεδόν ανύπαρκτη, και μόνο οι βραδινές συναυλίες είχαν επιτυχία. Τόσο ανύπαρκτη, ώστε φέτος να σπάνιζε η καθιερωμένη όσμωση μεταξύ Σαλονικιών και Αθηναίων, τουλάχιστον σε βαθμό ικανό να παράγει χειροπιαστά αποτελέσματα. Βάσει αυτής της -κοινής- διαπίστωσης, θα μπορούσε να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι οι οικοδεσπότες πλέον θεωρούν μάταια τα λογιών λογιών τραπεζώματα, τουλάχιστον από την πλευρά του οικονομικού ή κομματικού συμφέροντος, και κατά συνέπεια επέλεξαν να περάσουν το τριήμερο με τις… κανονικές παρέες τους. Κι οι εξ Αθηνών φυσικά πέρασαν ωραιότατα στα άφθονα καταστήματα εστίασης της πόλης, όμως η παρατηρηθείσα αποστασιοποίηση γεννά προβληματισμό ως προς την αναπτυξιακή της διάσταση. Ήταν μια ακόμη μικρή υπενθύμιση του χάσματος μεταξύ των δύο μεγαλύτερων πόλεων της χώρας.
Η σύγκλιση
Το εν λόγω χάσμα υποτίθεται ότι θα καλυφθεί μέσω της σύγκλισης, όπως μετ’ επιτάσεως ανέφερε ο πρωθυπουργός στις τελευταίες ομιλίες του στη Θεσσαλονίκη. Η σύγκλιση συνίσταται στη σταδιακή εξίσωση των εισοδημάτων και της ποιότητας ζωής του κέντρου με εκείνων της «επαρχίας», η οποία θα επιτευχθεί με νέα έργα υποδομής, με αποκέντρωση της λήψης πολλών σοβαρών αποφάσεων, και με γεωγραφικά ισόρροπη οικονομική ανάπτυξη. Οι περιφερειακές υποδομές δεν χαρακτηρίζονται κακές, ειδικά συγκρινόμενες με τις αντίστοιχες στην Ανατολική Ευρώπη. Ωστόσο, η στελέχωση των αντίστοιχων υπηρεσιών παραμένει ελλιπής εξαιτίας του κρατικού υδροκεφαλισμού μα και της απροθυμίας των περισσότερων Ελλήνων να φύγουν από τα μεγάλα αστικά κέντρα. Όσο για την οικονομική ανάπτυξη, η αποβιομηχάνιση είχε σαν αποτέλεσμα την παραγωγή αγαθών χαμηλής προστιθέμενης αξίας (αγροδιατροφή, ανεπεξέργαστα μεταλλεύματα, φθηνός τουρισμός κοκ), με επακόλουθο την περαιτέρω αποχώρηση υψηλής ποιότητας ανθρώπινου δυναμικού. Με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη Δυτική Μακεδονία (όπως άλλωστε πιστοποιούν οι μετρήσεις της ΕΛΣΤΑΤ), το μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής περιφέρειας βρίσκεται εγκλωβισμένο σε καθοδικό σπιράλ, από το οποίο θα μπορέσει να βγει μόνο μέσα από πολλές παραγωγικές επενδύσεις.
Δυστυχώς, στη ΔΕΘ ο Κυριάκος Μητσοτάκης είπε ελάχιστα προς αυτή την κατεύθυνση. Από τα 45 ανακοινωθέντα μέτρα, μόνο 10 θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν αμιγώς αναπτυξιακά, χωρίς βέβαια να γνωρίζουμε αρκετές λεπτομέρειες γι αυτά: το πρόγραμμα 600 εκατ. ευρώ για την αύξηση της θερμοκηπιακής καλλιέργειας, το σχέδιο ανταλλαγής και αντιπαροχής αδρανών δημόσιων αγροτικών γαιών (παλιά ιστορία, που έρχεται και επανέρχεται), η διεύρυνση των κινήτρων για καινοτομία και συγχωνεύσεις/εξαγορές επιχειρήσεων (μνημονιακή εκκρεμότητα), ο περιορισμός στις 100.000 ευρώ του ελάχιστου κεφαλαιακού ορίου για εταιρία που προκύπτει από μετασχηματισμό μικρότερων η κατάργηση του Τέλους Χαρτοσήμου σε τόκους επιχειρηματικών δανείων, ασφαλιστικές πράξεις, πιστώσεις για εισαγωγές, προϋπολογισμούς τεχνικών έργων κλπ (είχε συζητηθεί πριν τα μνημόνια), η χορήγηση Golden Visa για κεφάλαια χρηματοδότησης startup εταιρειών με τουλάχιστον 250.000 ευρώ, η ίδρυση νέου Εθνικού Επενδυτικού Ταμείου, με κεφάλαια 300 εκατ. ευρώ για τομείς με υψηλή προστιθέμενη αξία, η σύνταξη 12+1 περιφερειακών σχεδίων ανάπτυξης (προφανώς διαφορετικών από τα υποβληθέντα Επιχειρησιακά Προγράμματα), η κατάργηση 15 χρονοβόρων γραφειοκρατικών διαδικασιών με στόχο την κατά 25% μείωση του διοικητικού βάρους, κυρίως στις εξαγωγικές επιχειρήσεις (υλοποίηση παλαιών ολλανδικών εισηγήσεων). Οι υπόλοιπες εξαγγελίες είχαν μισθολογικό ή επιδοματικό χαρακτήρα, άρα θα είναι θετικά επιδραστικές πάνω στην κατανάλωση και στο ονομαστικό μέγεθος του ΑΕΠ, αλλά όχι πάνω στην διαχρονικά χαμηλή παραγωγικότητα.
Συνεπώς, μπορεί ο Μητσοτάκης να δήλωσε πως οραματίζεται μια Ελλάδα με ποιοτικές δημόσιες υπηρεσίες, πιο χαμηλή ανεργία και μέσο μισθό 1.500 ευρώ, όμως δεν μας εξήγησε πώς θα φτάσουμε σε τούτη την Ελλάδα: με τι είδους επενδύσεις και σε ποιές περιοχές, με ποιό ανθρώπινο κεφάλαιο, με ποιά χρηματοδοτικά εργαλεία πέραν των προδιαγεγραμμένων ΕΣΠΑ και RRF, με ποιο θεσμικό περιβάλλον. Όσοι είχαμε απορίες γύρω από αυτά τα ακανθώδη ζητήματα δεν μπορώ να πω ότι καλυφθήκαμε από την κεντρική ομιλία και τη συνέντευξη Τύπου.
Και τα επιδόματα
Ακούσαμε λοιπόν πολλά για επιδόματα, όταν η βασική επιστημονικά αποδεκτή οδός για την καταπολέμηση της φτώχειας είναι η μείωση της ανεργίας, όπως έχω πολλάκις ξαναγράψει στη στήλη μου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο πρώην χειριστής χωματουργικών μηχανημάτων στα ορυχεία της ΔΕΗ, και νυν επιδοματούχος: μετά το κλείσιμο των μονάδων συντηρείται με χαμηλά μηνιαία βοηθήματα, χαρτζιλίκια μπροστά σε όσα λάμβανε. Οι επαγγελματικές προοπτικές του περιορίζονται σε βοηθητικές αγροτικές εργασίες ή σε χαμηλά αμειβόμενη παροχή υπηρεσιών, όταν πριν λίγα χρόνια χειριζόταν εξοπλισμό αξίας εκατοντάδων χιλιάδων και ένιωθε καμάρι συμμετέχοντας ενεργά σε μια δραστηριότητα εθνικής σημασίας.
Σύμβουλοι επικοινωνίας της κυβέρνησης εισηγούνται έμφαση στην καθημερινότητα κι όχι σε μεγάλα μα αόριστα οράματα. Πιστεύουν ότι ο σημερινός Έλληνας επιζητεί απτές βελτιώσεις, ακόμη κι αν αυτές εξαντλούνται σε ελάχιστες δεκάδες ευρώ το μήνα. Δυστυχώς, με υφιστάμενη τάση φτωχοποίησης αντίστοιχη εκείνης του 2010, η ποιότητα της καθημερινότητας εν πολλοίς εξαρτάται από τον πληθωρισμό (πήγε στο 3% τον Αύγουστο).
Ο Έλληνας χρειάζεται επειγόντως ρεαλιστική προοπτική για το μέλλον επειδή ο τιμάριθμος στα βασικά είδη του έχει προκαλέσει απώλεια διαθέσιμου εισοδήματος παρόμοια εκείνης της μνημονιακής περιόδου. Δεν γνωρίζω αν έχει γίνει κατανοητό στο Μαξίμου ότι μια -θεωρούμενη- μεσοαστική οικογένεια με καθαρά μηνιαία έσοδα 2.000 ευρώ τα φέρνει βόλτα οριακά, εφόσον μάλιστα δεν αντιμετωπίσει κάποιο έκτακτο. Ούτε λόγος για ταξίδια και γλέντια, καθώς προτεραιότητα έχουν οι φόροι, η υγεία και τα φροντιστήρια. Την ίδια στιγμή, η επιδότηση φοιτητικής στέγης αυξάνει τα ενοίκια, τα στεγαστικά προγράμματα για νέα ζευγάρια ανεβάζουν τις τιμές των κατοικιών, οι υψηλότεροι μισθοί πιέζουν ανοδικά τον πληθωρισμό · πολλά μέτρα που ελήφθησαν με σκοπό να ανακουφίσουν τους πολίτες άθελά τους καταλήγουν να υπονομεύουν το διαθέσιμο εισόδημα των πιο αδύναμων. Σε πάμπολλες περιπτώσεις δεν μπορούμε να μιλάμε καν για απληστία των μικρών ιδιοκτητών και επιχειρηματιών, δεδομένου ότι και οι ίδιοι δυσκολεύονται να ανταπεξέλθουν στις δικές τους ανελαστικές οικογενειακές δαπάνες.
Οι πολίτες ζορίζονται και πια δυσκολεύονται να απολαύσουν ακόμη κι αυτό που ανέκαθεν θεωρούσαν ελληνικό προνόμιο: το καλοκαίρι. Η οικονομική τους κατάσταση δεν πρόκειται να βελτιωθεί εάν δεν ενισχυθεί η αγοραστική τους δύναμη, και για να συμβεί αυτό θα πρέπει τα εισοδήματά τους να υπερβούν τις αυξημένες τιμές των καταναλωτικών ειδών (τυχόν εκμηδένιση του πληθωρισμού προφανώς δεν συνεπάγεται μείωση τιμών, ενώ επανάκαμψη του μνημονιακού αποπληθωρισμού δεν είναι επιθυμητή). Οι αυξήσεις μισθών του ‘80 (πχ η διαβόητη ΑΤΑ) μόνο περισσότερη ακρίβεια προκάλεσαν στην εσωστρεφή εθνική οικονομία, άρα το ίδιο θα συμβεί και τώρα αν δεν γίνει εξωστρεφέστερο το παραγωγικό μοντέλο. Παρά την τρέχουσα βελτιωμένη τάση του δημόσιου χρέους, μακροπρόθεσμα δεν μπορούμε να συντηρήσουμε κοινωνικό κράτος δίχως ανάπτυξη, δεν γίνεται να επιτύχουμε ανάπτυξη δίχως εξωστρέφεια, δεν υπάρχει εξωστρέφεια δίχως αυξημένη ανταγωνιστικότητα, δεν θα είμαστε ανταγωνιστικοί δίχως περισσότερη παραγωγικότητα, και είναι ανέφικτη οποιαδήποτε αύξηση της παραγωγικότητας δίχως επενδύσεις σε πάγια στοιχεία, σε R&D και σε ποιοτικούς εργαζομένους.
Εν κατακλείδι, αν το οικονομικό επιτελείο καταφέρει να συνδυάσει υψηλή παραγωγικότητα με καλές υποδομές και γενναία επιδόματα, χωρίς μαζικές παραγωγικές επενδύσεις σίγουρα θα δικαιούται Νόμπελ. Θα έχει δημιουργήσει το αεικίνητο.
*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 14-15.09.2024