Μετά από μια μακρά οδύσσεια και πολλές περιπέτειες, ένα από τα σπανιότερα χειρόγραφα ευαγγέλια, γραμμένο στο τέλος του 10ου αρχές του 11ου αιώνα που είχε κλαπεί κατά την περίοδο της Βουλγαρικής κατοχής από την ιστορική ιερά μονή Παναγίας της Εικοσιφοίνισσας στο Παγγαίο, επέστρεψε και πάλι «σπίτι» του.
Το χειρόγραφο, με αριθμό ταξινόμησης 220, αφορά σε ένα περγαμηνό ευαγγέλιο που είχε εξαφανιστεί για πάρα πολλά χρόνια καθώς δεν βρίσκονταν στα κλεμμένα κειμήλια που φυλάσσονται στο ιστορικό μουσείο της Σόφιας. Το Ευαγγελιστάριο εκλάπη, μεταξύ άλλων χειρόγραφων και κειμηλίων, από την ιερά μονή Εικοσιφοίνισσας τον Μάρτιο του 1917, και επέστρεψε στο μοναστήρι όπου ανήκει με οικειοθελή απόφαση του Μουσείου της Βίβλου της Ουάσιγκτον, στην κατοχή του οποίου βρισκόταν από το 2014 μετά από δημοπρασία του οίκου Christie's από όπου και το αγόρασε.
Η τοπική εκκλησία της ιεράς μητρόπολης Δράμας στην οποία υπάγεται διοικητικά η ιερά πατριαρχική και σταυροπηγιακή μονή Παναγίας Εικοσιφοίνισσας, θέλοντας να καταδείξει τη σπουδαιότητα της πρωτοβουλία του Μουσείου της Βίβλου (ΜτΒ) και του ιδρυτή της κ. Steve Green να επιστρέψει το κλεμμένο χειρόγραφο, διοργάνωσε στον περίβολο της μονής μια ιδιαίτερα λαμπρή αλλά και πολύωρη εκδήλωση αντάξια της σημασίας του χειρογράφου και λαμπρότερη αυτής του 2016 όταν είχε επιστρέψει στη μονή το χειρόγραφο του 9ου αιώνα, ανεκτίμητης ιστορικής αξίας, γνωστό ως Κώδικας 1424, που είχε στην κατοχή της η Λουθηρανική Θεολογική Σχολή του Σικάγο.
Στη διάρκεια της εκδήλωσης για τον επαναπατρισμό του χειρόγραφου 220, που ήταν αφιερωμένη στη μνήμη του μακαριστού μητροπολίτη Δράμας Παύλου, ο οποίος όλα αυτά τα χρόνια έδωσε αγώνα για την επιστροφή των κλεμμένων κειμηλίων της μονής, όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς εξήραν την απόφαση του πρόεδρου του διοικητικού συμβουλίου του Μουσείου της Βίβλου Steve Green να επιστρέψει το κλεμμένο χειρόγραφο όταν διαπίστωσε την προέλευσή του.
Σύμφωνα με τον «Πρωινό Τύπο», χτες το απόγευμα στην Μονή Εικοσιφοίνισσας, και στην τελετή παράδοσης παραλαβής, παραβρέθηκε ο πρόεδρος του Μουσείου της Βίβλου από τις ΗΠΑ, καθώς και ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής κ. Ελπιδοφόρος. Επίσης, στην εκδήλωση παραβρέθηκε, οι βουλευτές Δράμας, κ. Μπλούχος και κα. Κεφαλίδου, ο περιφερειάρχης ΑΜΘ κ. Μέτιος, ο αντιπεριφερειάρχης Δράμας κ. Παπαεμμανουήλ, ο δήμαρχος Δράμας κ. Μαμσάκος, ο πρ. βουλευτής Δράμας κ. Κυριαζίδης, άλλοι αντιπεριφερειάρχες και δήμαρχοι της περιοχής και πλήθος κόσμου.
Βράβευση του προέδρου του Μουσείου της Βίβλου
Μάλιστα, ο τοποτηρητής της ιεράς μητρόπολης Δράμας, μητροπολίτης Ξάνθης κ. Παντελεήμονας τίμησε τον κ. Steve Green με την ανώτερη διάκριση της τοπικής εκκλησίας, μετά το τέλος της πανηγυρικής Δοξολογίας που εψάλη στο καθολικό της μονή προεξέχοντας του αρχιεπισκόπου Αμερικής κ. Ελπιδοφόρου που εκπροσωπούσε τον Οικουμενικό Πατριάρχη.
Στην αντιφώνησή του ο κ. Steve Green εξέφρασε την ευγνωμοσύνη του για τη μέχρι σήμερα συνεργασία που έχει το μουσείο με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, τονίζοντας ότι ο «ο λόγος του Θεού διαρκεί για πάντα, μπορεί το γρασίδι να ξεραίνεται και τα λουλούδια να μαραίνονται αλλά το μήνυμα του Χριστού μένει για πάντα ζωντανό».
Η ηγουμένη της ιεράς Αντωνίνη προσφώνησε και καλωσόρισε θερμά στη μονή τον πρόεδρο και τα στελέχη του Μουσείου της Βίβλου και όλες τις τοπικές αρχές της Δράμας, των Σερρών και της Καβάλας. Υπογράμμισε ότι μετά από μια πραγματική οδύσσεια 105 ετών σε όλη την Ευρώπη και την Αμερική το περγαμηνό χειρόγραφο ευαγγελιστράριο επέστρεψε σπίτι του. Ευχαρίστησε τον αρχαιοφύλακα του Οικουμενικού Πατριαρχείου, αρχιμανδρίτη Αγαθάγγελο Σίσκο για τη συμβολή του στην επιστροφή του χειρόγραφου, τον Οικουμενικό Πατριάρχη για τη διαρκή προσπάθεια που καταβάλει για την επιστροφή των κλεμμένων κειμηλίων όπως και τον πρόεδρος του ΜτΒ συμπληρώνοντας «ελπίζουμε να σας έχουμε πάντα στο πλευρό μας στον αγώνα περί των δικαίων της ιεράς μονής».
Αγώνες και προσπάθειες για την επιστροφή των κειμηλίων
Χαιρετισμό απηύθυναν ακόμα η καθηγήτρια Δρ. Ελισάβετ Προδρόμου, μέλος του Γνωμοδοτικού Συμβουλίου του ΜτΒ η οποία αναφέρθηκε μεταξύ άλλων στο πρωτόκολλο συνεργασία που έχει υπογραφεί με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, και ο Δρ. Jeffrey Kloha, επικεφαλής επιμελητής του ΜτΒ ο οποίος μεταξύ άλλων αναφέρθηκε στους σκοπούς και τους στόχους του μουσείο, ενώ τόνισε χαρακτηριστικά «μέχρι σήμερα το χειρόγραφο αυτό διηγούνταν ιστορίες βίας και λεηλασίας, από σήμερα θα διηγείται και μια ιστορία επιστροφής και επανένωσης με τη μοναστική κοινότητα από την οποία προέρχεται».
Στην ιδιαίτερα λαμπρή εκδήλωση που συγκέντρωσε πλήθος προσκυνητών μίλησαν επίσης ο Δρ. Brian Hyland, αναπληρωτής επιμελητής μεσαιωνικών χειρόγραφων του ΜτΒ και ο Δρ. Γεώργιος Παπάζογλου, καθηγητής του τμήματος ιστορίας και Εθνολογίας του ΔΠΘ. Ο κ. Brian Hyland αναφέρθηκε στο ιστορικό της έρευνας του μουσείου προκειμένου να διαπιστωθεί η ακριβής προέλευση του χειρόγραφου το οποίο γράφτηκε στη νότια Ιταλία στα τέλη του 10ου αρχές του 11ου αιώνα, από διαφορετικούς γραφείς. Οι σελίδες του είναι από επεξεργασμένο δέρμα ζώου, οι ζωγραφικές του παραστάσεις είναι υψηλής καλλιτεχνικής αξίας και στην μονή της Εικοσιφοίνισσας φαίνεται να έφτασε κάπου στο 1880 μέχρι την κλοπή του το 1917.
Με ιδιαίτερα γλαφυρό και δυναμικό λόγο και εμφανώς συγκινημένος ο καθηγητής Γιώργος Παπάζογλου περιέγραψε τη μεγάλη προσπάθεια του μακαριστού μητροπολίτη Δράμας που αιφνίδια έφυγε από τη ζωή το 2021 να επιστραφούν όλα τα κλεμμένα κειμήλια. Μάλιστα, ανέφερε για την ανάθεση που έγινε από την ιερά μητρόπολη σε δικηγορικό γραφείο στης Νέα Υόρκη προκειμένου να διερευνηθούν τα κειμήλια και χειρόγραφα που βρίσκονται παράνομα σε διάφορα ιδρύματα των ΗΠΑ και οι σημερινοί κάτοχοι αρνούνται να επιστρέψουν.
Η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με ομιλία του αρχιεπισκόπου Αμερικής Ελπιδοφόρου ο οποίος όπως το 2016 ο προκάτοχός του, αρχιεπίσκοπος Δημήτριος, έτσι και τώρα ο ίδιος παρέδωσε επίσημα το σπάνιο χειρόγραφο εκπροσωπώντας τον Οικουμενικό Πατριάρχη. Ακολούθησε η υπογραφή του πρωτοκόλλου παράδοσης και παραλαβής.
Στην τελετή επιστροφής τον αρχιεπίσκοπο Αθηνών και τη ΔΙΣ εκπροσώπησε ο μητροπολίτης Ζιχνών και Νευροκοπίου κ. Ιερόθεος, ενώ παρών ήταν ο αρχαιοφύλακας του Οικουμενικού Πατριαρχείου, αρχιμανδρίτης Αγαθάγγελος Σίσκος και ο επιστήθιος φίλος του μακαριστού ποιμενάρχη της Δράμας, ο μητροπολίτης Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως Βαρνάβας, ο οποίος και μερίμνησε για τα τεχνικά θέματα της μεταφοράς του χειρόγραφου από τις ΗΠΑ στην Ελλάδα και την ιερά μονή στους πρόποδες του Παγγαίου.
Το κειμήλιο, εκλάπη τη Μεγάλη Δευτέρα το 1917 από τη Μονή Εικοσιφοινίσσης, όταν μια ομάδα Βούλγαρων κομιτατζήδων με επικεφαλής τον οπλαρχηγό Μπανίτσα και τους άντρες του και συνοδευόμενοι από έναν Αυστριακό Βούλγαρο υπήκοο και δημοσιολόγο – δημοσιογράφο ονόματι Βλαδίμηρο Σις, αφαίρεσα από τη μονή εκατοντάδες βιβλία, ευαγγέλια και ιερά αντικείμενα.
Συνολικά έκλεψαν 430 χειρόγραφα και 470 κειμήλια, λειψανοθήκες και εικόνες και τα μετέφεραν στη Βουλγαρία. Ο Βλαδίμηρος Σις μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο με τη σύζυγό του πούλησαν μερικά απ’ αυτά τα κειμήλια. Ένα χειρόγραφο αριθμημένο με κώδικα 220, ευαγγελιστάριο, χρονολογείται στα τέλη του 10ουι και αρχές του 11ου αιώνες. Με δημοπρασίες για 100 ολόκληρα χρόνια, πωλούνταν στις χώρες της Ευρώπης, για να καταλήξει το 2014 στην Ουάσιγκτον.
Από εκεί το κειμήλιο αγοράστηκε σε δημοπρασία από το Μουσείο της Βίβλου, χωρίς να γνωρίζουμε πάντως το ποσό. Το Μουσείο της Βίβλου έχει συνεργασία με το Πατριαρχείο και μετά από έρευνες διαπιστώθηκε η καταγωγή του και τελικά, τον Ιούνιο του 2020 ανακοινώνεται στον Οικουμενικό Πατριάρχη ότι το κειμήλιο θα επιστραφεί στο φυσικό του χώρο, στη Μονή της Εικοσιφοίνισσας.
Όπως ανακοίνωσε το Μουσείο, το κειμήλιο αναγνωρίστηκε από τον επιμελητή Μπράιαν Χάιλαντ ότι το συγκεκριμένο χειρόγραφο βρισκόταν μεταξύ των εκατοντάδων ανεκτίμητων αντικειμένων που λεηλατήθηκαν από το Μοναστήρι κατά την εισβολή των βουλγαρικών στρατευμάτων τη Μεγάλη Δευτέρα, 27 Μαρτίου 1917.
Μετά την αναγνώριση του αντικειμένου, το Μουσείο ενημέρωσε τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο για την επιθυμία του να επιστρέψει το κειμήλιο. Με την άδεια του Πατριάρχη, όπως αναφέρει το iefimerida.gr το χειρόγραφο παρουσιάστηκε από τον Οκτώβριο του 2021, ενώ ο κ. Βαρθολομαίος δάνεισε τρία ακόμα χειρόγραφα ως μέρος της συνεργασίας με μόνιμη έκθεση του Μουσείου της Βίβλου και ως μια χειρονομία ευγνωμοσύνης για την επιστροφή του κειμηλίου στη Δράμα.
«Το μουσείο της Βίβλου ελπίζει ότι και άλλες συλλογές στις ΗΠΑ που διαθέτουν επίσης χειρόγραφα από το μοναστήρι θα τα επιστρέψουν οικειοθελώς στο νόμιμο σπίτι τους», αναφέρεται στην ανακοίνωση του μουσείου.
Το χειρόγραφο αγοράστηκε σε δημοπρασία του οίκου Christie’s το 2011 και εντάχθηκε στη συλλογή του μουσείου το 2014. Το συγκεκριμένο περγαμηνό χειρόγραφο ευαγγέλιο του 10ου αιώνα είναι μικρογραφημένο και γραμμένο σε δύο στήλες, με 27 γραμμένες σειρές σε κάθε στήλη και διαστάσεις 18,1 x 14 εκατοστά. Ορισμένες από τις σελίδες του έχουν γίνει πιο σκούρες από τον καπνό των κεριών και άλλες έχουν μουτζουρωθεί με την πάροδο των αιώνων από τους μοναχούς που γύριζαν τα φύλλα. Βρισκόταν σε μια βιβλιοθήκη με πάνω από 400 χειρόγραφα, που μεταφέρθηκαν με μουλάρια από τις βουλγαρικές δυνάμεις, μετά την εισβολή στη Μονή.
Σύμφωνα με το iefimerida.gr η Ελληνορθόδοξη Εκκλησία βρίσκεται τα τελευταία χρόνια σε δικαστική διαμάχη με το Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, προσπαθώντας να ανακτήσει τέσσερα χειρόγραφα που πολλοί μελετητές πιστεύουν ότι έχουν κλαπεί από το ίδιο μοναστήρι. Το διοικητικό συμβούλιο του Πανεπιστημίου όμως αρνείται να τα παραδώσει, υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχουν επαρκείς αποδείξεις για την προέλευσή τους. Το χειρόγραφο ευαγγέλιο του 10ου αιώνα, πάντως, είναι το δεύτερο κειμήλιο που επιστρέφεται στο μοναστήρι από ίδρυμα του εξωτερικού, καθώς είχε προηγηθεί ένα χειρόγραφο του 9ου αιώνα, ο Κώδικας 1424, τον οποίο και είχε στην κατοχή της η Λουθηρανική Θεολογική Σχολή του Σικάγου και επαναπατρίστηκε το 2016.
Με πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ, proinos-typos.gr και iefimerida.gr