Μια έκθεση ντοκουμέντων με επίκαιρο περιεχόμενο, η οποία φέρνει στο προσκήνιο τον καθοριστικό ρόλο του παράνομου Τύπου στην Εθνική Αντίσταση, ιδίως στη Θεσσαλονίκη και τη Βόρεια Ελλάδα, παρουσιάζεται με αφορμή τον εορτασμό της 30ής Οκτωβρίου 1944, δηλαδή της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης από τα ναζιστικά στρατεύματα Κατοχής. Φύλλα από τις παράνομες εφημερίδες της εποχής είναι ο κύριος κορμός της, ενώ το υπόλοιπο αρχειακό υλικό και τα επεξηγηματικά κείμενα εισάγουν τον επισκέπτη στο περιβάλλον και τις σκληρές συνθήκες παρανομίας και συνωμοτικότητας της εποχής, όπου κάθε πράξη αντίστασης τιμωρούνταν με θάνατο. Αυτό που προκύπτει αβίαστα ως συμπέρασμα από την έκθεση είναι ότι ο Τύπος υπήρξε αναπόσπαστο μέρος του αγώνα και της αντίστασης, και διαδραμάτισε έναν σημαντικό ρόλο, ενημερώνοντας, διαφωτίζοντας και εμψυχώνοντας τους πολίτες.
«Φρεσκάρει τη μνήμη και αποδίδει τιμή η έκθεση αυτή στον παράνομο Τύπο της Κατοχής, θυμίζοντάς μας ότι η ελευθερία είναι το υπέρτατο αγαθό για κάθε άνθρωπο, ενώ η ελευθεροτυπία, η ελεύθερη πρόσβαση στην πληροφορία, την ενημέρωση και τη διακίνηση ιδεών είναι από τα θεμελιώδη δικαιώματα στη δημοκρατία», σημειώνει σε κείμενό του για την έκθεση ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Σπύρος Κουζινόπουλος, που είχε την ιστορική επιμέλειά της, ενώ μέρος των εφημερίδων που εκτίθενται προέρχονται από το αρχείο του. Ο ίδιος υπογραμμίζει και το μέγεθος του κινδύνου που έκρυβαν οι εκδόσεις αυτές. «Ο παράνομος μυστικός Τύπος της Εθνικής Αντίστασης (έντυπα, εφημερίδες, ενημερωτικά δελτία, προκηρύξεις με πατριωτικά μηνύματα) τυπωνόταν με κινδύνους και κυκλοφορούσε από χέρι σε χέρι με την απειλή του θανάτου, καθώς όχι μόνο η εκτύπωση αλλά και η κατοχή του σήμαινε εκτελεστικό απόσπασμα», γράφει.
Περισσότερες από 200 μυστικές εφημερίδες στους νομούς Μακεδονίας και Θράκης
Εκατοντάδες εφημερίδες, κεντρικές, περιφερειακές και τοπικές, εκδόθηκαν και κυκλοφόρησαν στα χρόνια της τριπλής γερμανικής, ιταλικής και βουλγαρικής κατοχής από αυτοσχέδιους -τις περισσότερες φορές- αλλά και έμπειρους δημοσιογράφους και αυτοδίδακτους τυπογράφους με επαγγελματική ευσυνειδησία που στοιχειοθετούσαν και εκτύπωναν τον αντιστασιακό Τύπο σε σκοτεινά υπόγεια. Χαρακτηριστικό είναι ότι στους νομούς Μακεδονίας και Θράκης καταγράφηκαν περισσότερες από 200 μυστικές εφημερίδες, αν και για μερικές από αυτές υπάρχουν ασαφείς πληροφορίες σχετικά με τα στοιχεία έκδοσης, τον τόπο κτλ. Ειδικότερα μάλιστα στην περιοχή της Μακεδονίας θεωρείται ότι κυκλοφόρησαν οι περισσότερες, από οποιοδήποτε άλλο γεωγραφικό διαμέρισμα της χώρας, αντιστασιακές εφημερίδες. «Με δεδομένες τις τεχνικές, οικονομικές και διακινητικές δυσχέρειες της Κατοχής, η κυκλοφορία ενός τόσο μεγάλου αριθμού αντιστασιακών φύλλων στην υπόδουλη στους ξένους κατακτητές Βόρεια Ελλάδα θεωρείται πολύ σημαντική για τα δεδομένα της εποχής. Οι περισσότερες και με μεγαλύτερη κυκλοφορία αντιστασιακές εφημερίδες τυπώνονταν στη Θεσσαλονίκη. Αρκετές επίσης που διανέμονταν τοπικά τυπώνονταν σε μυστικά τυπογραφεία της πόλης», προσθέτει ο Σπύρος Κουζινόπουλος. Τα τυπογραφεία λειτουργούσαν κάτω από συνθήκες εξαιρετικά επικίνδυνες και αντίξοες για τους παράνομους τυπογράφους σε υπόγειους χώρους, οι οποίοι ανασκάφτηκαν για το σκοπό αυτό και, στη Θεσσαλονίκη, στήθηκαν στο Φίλυρο, στον Λαγκαδά, στους Αμπελόκηπους (Ξηροκρήνη) και στην Καλλιθέα (βυζαντινά κάστρα) της Άνω Πόλης.
Την 28η Οκτωβρίου τα εγκαίνια
Τα εγκαίνια της έκθεσης πραγματοποιήθηκαν την Κυριακή 28 Οκτωβρίου 2018, στις 7 μ.μ. στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης (κτίριο Μ1, φουαγιέ πλατείας) και θα διαρκέσει έως τις 30 Νοεμβρίου 2018 (Ωράριο λειτουργίας: Δευτέρα έως Σάββατο 10 π.μ. - 6 μ.μ.). Η είσοδος είναι ελεύθερη. Εκτός από το κοινό, την έκθεση μπορούν να επισκέπτονται σχολεία και να ξεναγούνται από εθελοντές που έχουν εκπαιδευθεί ειδικά για αυτόν το σκοπό. Η επιμελητική υποστήριξη έγινε από την ιστορικό Τέχνης - διευθύντρια του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης & 6ης Μπιενάλε Θεσσαλονίκης Συραγώ Τσιάρα, ο συντονισμός της έκθεσης, των εθελοντών και του εκπαιδευτικού υλικού έγινε από την ιστορικό, διδάσκουσα στο ΑΠΘ Μαρία Καβάλα και την αναπληρώτρια καθηγήτρια ΑΠΘ και κοινοτική σύμβουλο Ελένη Χοντολίδου. Τα κείμενα της έκθεσης είναι του Χρίστου Ζαφείρη, ενώ ο σχεδιασμός του Θανάση Γεωργίου. Η έκθεση αποτελεί συνδιοργάνωση του δήμου Θεσσαλονίκης, της ΕΣΗΕΜ-Θ και του ΟΜΜΘ, και είναι μέρος των εκδηλώσεων που διοργανώνονται για το επετειακό τριήμερο. Οι εφημερίδες που εκτίθενται προέρχονται από το προσωπικό αρχείο του Σπύρου Κουζινόπουλου, καθώς επίσης από τα αρχεία των ΑΣΚΙ, του Μορφωτικού Κέντρου «Χαρίλαος Φλωράκης», του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης και του Μανώλη Κανδυλάκη. H έκθεση βασίζεται σε παλαιότερη έκθεση του Μορφωτικού Ιδρύματος της ΕΣΗΕΜ-Θ (2008).
Κ. ΤΣ.
*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ"