Ένας αναπάντεχος θησαυρός αργυρών ευρωπαϊκών νομισμάτων που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη στα τέλη της δεκαετίας του ’90 και μάλλον σχετίζεται με την καταστροφή της Τερώνης (σημερινής Τορώνης Χαλκιδικής) από τους Βενετούς και τη δράση τους στην περιοχή γύρω τον 17ο αιώνα φωτίζει τα κοινωνικοοικονομικά στοιχεία εκείνης της εποχής και μας θυμίζει μια άλλη οικονομική κρίση της ιστορίας.
Πρόκειται για πολύ αξιόλογα ευρήματα που συνίστανται σε 35 αργυρά νομίσματα τα οποία εντοπίστηκαν στο Κριαρίτσι Συκιάς. Τα νομίσματα προέρχονται από την Ολλανδία, την Ισπανία, το Βενετικό Δουκάτο, την Αυστρία, την Τοσκάνη, το Δουκάτο της Λωρραίνης και το Δουκάτο Φλωρέντ και Αργκών με παλαιότερη κοπή ένα Ολλανδικό τάλληρο (daalder) του 1576 και η νεώτερη 2 Φλορίνια Φερδινάνδου Γ΄ (1637-1657).
ΤΑΛΛΗΡΟ ΤΟΣΚΑΝΗΣ ΔΥΟ ΠΛΕΥΡΕΣ
Τα ισπανικά ανέρχονται σε 19 και χρονολογούνται την εποχή της βασιλείας του Φιλίππου Δ΄ (1621-1665), ενώ ο θησαυρός περιλαμβάνει 5 Φλορίνια των 28 stuivers, εκ των οποίων το 1 χρονολογείται το 1618 την εποχή του Ματτίας Β΄ (1612-1619), 2 χρονολογούνται την εποχή του Φερδινάνδου Β΄ (1619-1637) και τα άλλα 2 χρονολογούνται την εποχή του Φερδινάνδου Γ΄ (1637-1657).
Κυκλικό κτήριο με θεαματικά ευρήματα
Ο κάτοχος του θησαυρού, που βρέθηκε με αφορμή τη δημιουργία μεγάλου παραθεριστικού οικισμού στο Κριαρίτσι, φαίνεται ότι τον απέκρυψε λόγω της βενετικής επιδρομής του Αυγούστου του 1659. Μετά από συστηματικές επιφανειακές έρευνες της ΙΣΤ΄ ΕΠΚΑ στην περιοχή το 1996 εντοπίστηκαν δεκατρείς συνολικά θέσεις με αρχαιότητες. Σε μια από τις θέσεις (αριθ. 3) η ανασκαφική έρευνα αποκάλυψε κυκλικό κτήριο με μέγιστη εξωτερική διάμετρο 8μμ και μέγιστη εσωτερική 6μμ το οποίο είναι κτισμένο με ιδιαίτερη επιμέλεια.
Στο εσωτερικό του κυκλικού κτηρίου κάτω από τη λιγοστή επίχωση αποκαλύφθηκε στρώμα φωτιάς πάχους περίπου 0,70 μ., το οποίο απλωνόταν σ’ όλη την έκτασή του. Μέσα στο στρώμα βρέθηκαν εκτός από πεσμένους δόμους, ένα αργυρό δαχτυλίδι με πολύλοβη σφενδόνη, που φέρει εγχάρακτο σταυρό καθώς και ο θησαυρός 22 αργυρών ευρωπαϊκών νομισμάτων του 16ου και του 17ου αιώνα. Τα υπόλοιπα 13 νομίσματα περισυλλέγησαν αριστερά και δεξιά της νέας οδού, καθώς το χωματουργικό μηχάνημα τα σκόρπισε την στιγμή που κατέστρεφε το νότιο μισό τμήμα του κυκλικού κτηρίου. Τα παραπάνω ευρήματα δηλαδή 35 αργυρά νομίσματα και το ασημένιο δαχτυλίδι παραδόθηκαν στη 10η ΕΒΑ.
ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΣ ΠΥΡΓΟΣ
Τέλος, μεταξύ των ευρημάτων που απέδωσε η αρχαιολογική θέση συγκαταλέγονται και 17 χάλκινα νομίσματα, δύο εκ των οποίων βρέθηκαν στο δάπεδο του κτηρίου και είναι μεταθανάτιες κοπές του Μεγάλου Αλεξάνδρου, (323 π.Χ. και μετέπειτα) ενώ τα υπόλοιπα 15, που βρέθηκαν εξωτερικά και μέσα στο στρώμα καταστροφής, καλύπτουν ένα χρονικό εύρος από το 323-297 π.Χ.
Εικόνα της οικονομικής ιστορίας του ελλαδικού χώρου της εποχής
Η μαρτυρία των ευρωπαϊκών νομισμάτων ανοίγει για τους επιστήμονες ένα παράθυρο στην εποχή της μεγάλης οικονομικής κρίσης του 1580-1690 της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο κάτοχος φαίνεται πως απέκρυψε τον θησαυρό στα ερείπια του κυκλικού ελληνιστικού κτηρίου που είχε τον χαρακτήρα οχυρής αγροτικής εγκατάστασης.
Από τη σύνθεση του θησαυρού διαπιστώνεται η παντελής έλλειψη οθωμανικών νομισμάτων, καθώς ως χρονολογία απόκρυψής του θεωρείται ο Αύγουστος του 1659, εποχή στη διάρκεια της οποίας η Οθωμανική Αυτοκρατορία κυριαρχούσε στην περιοχή. Άρα τί μαρτυρεί η ανυπαρξία σύγχρονων οθωμανικών νομισμάτων; «Τα δεδομένα δίνουν μια πειστική εικόνα της νομισματικής κυκλοφορίας και της οικονομικής ιστορίας του ελλαδικού χώρου από το τέλος του 16ου έως και το τέλος του 17ου αι», λέει στο makthes.gr ο αρχαιολόγος Κλεάνθης Δούκας.
Επακόλουθο της οθωμανικής επικράτησης υπήρξε ότι κυρίαρχο μέσο συναλλαγών για τα Βαλκάνια και τη Μικρά Ασία στα χρόνια αυτά αναδεικνύεται το οθωμανικό νόμισμα (το άσπρο). Κατά τον 16ο αι. η κατάσταση στη Μεσόγειο αλλάζει κατά τρόπο εντυπωσιακό. Η πληθυσμιακή και οικονομική γεωγραφία του χώρου έχει πάρει οριστική μορφή και κυρίως λειτουργούν τα δύο κέντρα: Η Κωνσταντινούπολη και η Βενετία. Με το τέλος του Γ΄ Τουρκοβενετικού πολέμου (1537-1540) ο συσχετισμός των δυνάμεων ανάμεσα σε Τούρκους και Βενετούς αποβαίνει σε όφελος των πρώτων. «Τότε όμως εισέρχεται στον χώρο μας ένα γεγονός που με τον καιρό θα βαρύνει ιδιαίτερα. Οι Γάλλοι συνάπτουν στα 1535 συνθήκη με τους Τούρκους και οι διομολογήσεις ανοίγουν τον δρόμο στους Δυτικοευρωπαίους. Η Βενετία έχει ακόμη τον έλεγχο του χώρου, αλλά αργά η γρήγορα, πάντως σταθερά, η κατάσταση θα αλλάξει, ενώ νέες ευρωπαϊκές δυνάμεις εισέρχονται στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι Γάλλοι, οι Άγγλοι, οι Ραγουζαίοι, ως και οι Ολλανδοί», επισημαίνει ο κ. Δούκας.
Το άνοιγμα της ψαλίδας, σαν σήμερα
Το οθωμανικό αργυρό άσπρο, αρχικού βάρους 1,15 γρ., που εκδίδεται σε τεράστιες ποσότητες από 70 περίπου, μέχρι το 1640, διαφορετικά νομισματοκοπεία διάσπαρτα σε ολόκληρη την αυτοκρατορία (ανάμεσα στα οποία και τα ελλαδικά των Σερρών, των Σιδηροκαυσίων, της Θεσσαλονίκης, της Λάρισας και της Χίου), είναι το νόμισμα στο οποίο το κράτος πραγματοποιεί τις εσωτερικές πληρωμές του και κυκλοφορεί σχεδόν χωρίς ανταγωνιστές μέχρι τα τέλη του 16ου αιώνα. Το νόμισμα αυτό θα γνωρίσει ιδίως μετά το 1585 πολλές υποτιμήσεις. «Η οθωμανική αυτοκρατορία αντιμετώπισε πράγματι σοβαρά προβλήματα από το τέλος του 16ου αιώνα, καθώς εξακολουθεί να διατηρεί τις μεσαιωνικές οικονομικές και κοινωνικές δομές και αδυνατεί να παρακολουθήσει τις νέες τάσεις, όπως αλλαγές στην τεχνολογία του πολέμου, εκβιομηχάνιση της Ευρώπης, ανάπτυξη νέων οικονομικών δομών και θεσμών, όπως τράπεζες, χρηματιστήρια, ίδρυση μετοχικών και ασφαλιστικών εταιρειών, επέκταση της πίστης, που εμφανίστηκαν και διαμόρφωσαν τα χαρακτηριστικά του σύγχρονου κόσμου», τονίζει ο αρχαιολόγος.
Έτσι διαγράφεται λογικά η οικονομική κυριαρχία της Ευρώπης επί του κόσμου και έναντι της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ο συμβολισμός της Ευρωπαϊκής οικονομικής υπεροχής σηματοδοτείται από την έκδοση των ταλήρων, αργυρών νομισμάτων μεγάλου μεγέθους και βάρους 25-30 γρ., λόγω της αφθονίας αμερικανικού αργύρου και εξ’ αιτίας της καλύτερης εκμετάλλευσης των κεντροευρωπαϊκών αργυρορυχείων, καθώς βελτιώνονται οι τεχνικές εκμετάλλευσής τους. Παράλληλα, ανοίγει η ψαλίδα του κοινωνικού ιστού της περιοχής, ο οποίος διακρίνεται από πάρα πολύ πλούτο αλλά και μεγάλη φτώχια, «κάτι ακριβώς που συμβαίνει και στις μέρες μας», όπως υπογραμμίζει ο κ. Δούκας κάνοντας έναν παραλληλισμό εκείνης με τη σημερινή εποχή.
«Η Χαλκιδική στους βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους»
Η εισήγηση γίνεται με αφορμή τη διημερίδα που διοργανώνει διαδικτυακά η Εφορεία Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής σε συνεργασία με το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ για δεύτερη μέρα σήμερα προς τιμήν του Δρος αρχαιολόγου Ιωακείμ Παπάγγελου. Η εκδήλωση έχει θέμα: «Η Χαλκιδική στους βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους».
Μπορείτε να την παρακολουθήσετε μέσω της πλατφόρμας ΖΟΟΜ στον σύνδεσμο:
https://authgr.zoom.us/j/96828823854?pwd=RmtsWm5KcUg4dC80Y0R6VFBvak0wdz09