Το 2024 φέρνει μια σημαντική καινοτομία στη διεξαγωγή των εκλογικών διαδικασιών στην Ελλάδα: τη θεσμοθέτηση της επιστολικής ψήφου και την παρθενική εφαρμογή της στις ευρωεκλογές του Ιουνίου, ακριβώς 50 χρόνια μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας.
Το σχετικό σχέδιο νόμου του υπουργείου Εσωτερικών τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση για σχολιασμό και προτάσεις έως τις 10 Ιανουαρίου 2024 και ακολούθως θα κατατεθεί προς ψήφιση στη Βουλή.
Η εισαγωγή της επιστολικής ψήφου εκτιμάται ότι θα αποτελέσει αντίβαρο στην αποχή, καθώς δίνει κίνητρο για συμμετοχή, ιδίως όσον αφορά ειδικές κατηγορίες ψηφοφόρων που δυσκολεύονται να προσέλθουν στο εκλογικό τμήμα (ηλικιωμένοι, ΑμεΑ, εποχικοί εργαζόμενοι, φοιτητές κ.α.).
Το μέτρο προβλέπεται να εφαρμοστεί στις ευρωεκλογές και τα εθνικά δημοψηφίσματα. Ο εκλογέας εντός επικράτειας δύναται να επιλέξει αν θα ασκήσει το εκλογικό του δικαίωμα με επιστολική ψήφο αντί για προσέλευση στο εκλογικό του τμήμα. Για τους
εκλογείς που βρίσκονται στο εξωτερικό, η επιστολική ψήφος αποτελεί τον μοναδικό τρόπο άσκησης του εκλογικού δικαιώματος, καθώς δεν θα δημιουργηθούν εκλογικά τμήματα στο εξωτερικό, όπως συνέβη στις διπλές βουλευτικές εκλογές Μαΐου - Ιουνίου.
Η επιστολική ψήφος δεν θα εφαρμόζεται σε περίπτωση διενέργειας την ίδια ημέρα βουλευτικών εκλογών και ευρωεκλογών ή βουλευτικών εκλογών και εθνικού δημοψηφίσματος.
Οι εκλογείς που επιθυμούν να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα με επιστολική ψήφο, εγγράφονται με δική τους μέριμνα στους ειδικούς εκλογικούς καταλόγους εκλογέων επιστολικής ψήφου. Η εγγραφή γίνεται μέσω ηλεκτρονικής εφαρμογής που θα δημιουργήσει το υπουργείο Εσωτερικών μετά την ψήφιση του νομοσχεδίου και θα είναι προσβάσιμη μέσω της Ενιαίας Ψηφιακής Πύλης της Δημόσιας Διοίκησης (gov.gr). Η ταυτοποίηση του εκλογέα γίνεται με τη χρήση των κωδικών taxisnet και εναλλακτικά με τη χρήση συνδυασμού των στοιχείων του διαβατηρίου του και του δελτίου αστυνομικής ταυτότητας. Οι αιτήσεις μπορούν να υποβληθούν και μέσω των Κέντρων Εξυπηρέτησης Πολιτών (ΚΕΠ), καθώς και των ελληνικών διπλωματικών αρχών στο εξωτερικό.
Η προθεσμία για την υποβολή των αιτήσεων λήγει 40 ημέρες πριν από τη διενέργεια των εκλογών. Αυτό σημαίνει ότι για τις ευρωεκλογές της 9ης Ιουνίου 2024, που το μέτρο θα κάνει πρεμιέρα, οι αιτήσεις θα πρέπει να υποβληθούν το αργότερο έως τις 28 Απριλίου. Μέχρι εκείνη την ημερομηνία ο εκλογέας μπορεί να τροποποιήσει τη διεύθυνση παραλαβής ή οποιοδήποτε άλλο στοιχείο, καθώς και να ακυρώσει την αίτησή του.
Αμέσως μετά την οριστικοποίηση των εκλογικών καταλόγων, συστήνονται τα εκλογικά τμήματα διαλογής ψηφοδελτίων επιστολικής ψήφου και κατανέμονται σε αυτά οι εγγεγραμμένοι στους ειδικούς εκλογικούς καταλόγους. Τα εκλογικά τμήματα, καθώς και οι επιτροπές συλλογής επιστολικής ψήφου, στεγάζονται σε κατάλληλους δημόσιους ή ιδιωτικούς χώρους, οι οποίοι θα φυλάσσονται από την Αστυνομία και θα παρακολουθούνται από κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης.
Σε κάθε ένα από αυτά τα εκλογικά τμήματα μπορούν να κατανεμηθούν από 100 έως 1.000 εκλογείς.
Ο εκλογέας παραλαμβάνει ο ίδιος ή εξουσιοδοτημένο πρόσωπο με συστημένη κατεπείγουσα επιστολή στη δηλωθείσα διεύθυνση τον ειδικό εκλογικό φάκελο. Σε περίπτωση που ο φάκελος δοθεί σε μη εξουσιοδοτημένο πρόσωπο προβλέπεται στην εταιρεία κούριερ ποινική ρήτρα 10.000 ευρώ.
Ο ειδικός φάκελος ψηφοφορίας περιέχει τον φάκελο επιστροφής της επιστολικής ψήφου, τον φάκελο της ψηφοφορίας, το ψηφοδέλτιο, ένα έντυπο με οδηγίες και με κατάλογο των υποψηφίων και ένα έντυπο υπεύθυνης δήλωσης. Όλοι οι φάκελοι θα έχουν εξωτερικά ανάγλυφο γνώρισμα ώστε να μην μπορούν να πλαστογραφηθούν.
Το ψηφοδέλτιο στη μία πλευρά έχει όλα τα κόμματα που θα συμμετάσχουν στις εκλογές και η επιλογή θα γίνεται με σταυρό στο κουτάκι που βρίσκεται δίπλα από το όνομα και το έμβλημα του κόμματος. Οι υποψήφιοι ευρωβουλευτές επιλέγονται στην πίσω πλευρά όπου υπάρχουν 42 αριθμημένα τετράγωνα (από το 1 έως το 42) που αντιστοιχούν στο σύνολο των υποψηφίων του κάθε κόμματος. Αντί για σταυρό, ο εκλογέας κυκλώνει τον αριθμό που αντιστοιχεί σε κάθε υποψήφιο που επιθυμεί (έως τέσσερις επιλογές) που θα βρει στο έντυπο οδηγιών.
Απαγορεύεται η διακίνηση του ειδικού φακέλου ψηφοφορίας από τρίτους, ακόμα και από τα ίδια τα κόμματα, ενώ προβλέπονται αυστηρές ποινές για τη διακίνηση έντυπων υλικών των κομμάτων ή άλλων φορέων μέσω του ειδικού φακέλου ψηφοφορίας, την αλλοίωση, πλαστογράφηση ή παραγωγή φακέλων με παρόμοια μορφή με αυτή του ειδικού εκλογικού φακέλου ή του φακέλου ψηφοφορίας, καθώς και το άνοιγμα του φακέλου ψηφοφορίας και του φακέλου επιστροφής επιστολικής ψήφου από μη εξουσιοδοτημένα πρόσωπα.
Η διαδικασία βήμα – βήμα
Η διαδικασία άσκησης από τον εκλογέα του εκλογικού δικαιώματος δι' επιστολής είναι η εξής:
Βήμα 1: Συμπληρώνει το έντυπο - υπεύθυνη δήλωση για άσκηση του εκλογικού του δικαιώματος με επιστολική ψήφο και την τοποθετεί στον φάκελο επιστροφής, εκτός αν επιλέξει να τη συμπληρώσει ηλεκτρονικά. Με την υπεύθυνη δήλωση ο εκλογέας δηλώνει μεταξύ άλλων ότι έχει εγγραφεί στους ειδικούς εκλογικούς καταλόγους της επιστολικής ψήφου και δεν θα ψηφίσει με φυσική παρουσία στις επικείμενες εκλογές, καθώς και ότι η συμπλήρωση του ψηφοδελτίου έγινε αποκλειστικά από τον ίδιο δίχως την επιρροή άλλου προσώπου.
Βήμα 2: Μέσα στον φάκελο επιστροφής, τοποθετεί τον σφραγισμένο φάκελο ψηφοφορίας, ο οποίος περιέχει το ψηφοδέλτιο, συμπληρώνει ηλεκτρονικά την υπεύθυνη δήλωση και επιβεβαιώνει την αποστολή του φακέλου, κάνοντας χρήση των κωδικών ταυτοποίησης στο κινητό τηλέφωνο και στη διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που έχει δηλωθεί.
Εναλλακτικά, αντί της χρήσης της ειδικής εφαρμογής του ο εκλογέας έχει τη δυνατότητα να τοποθετήσει στον σφραγισμένο φάκελο ψηφοφορίας, εκτός του ψηφοδελτίου, και α) την υπογεγραμμένη αίτηση - υπεύθυνη δήλωση επιστολικής ψήφου, και β) φωτοτυπία των της αστυνομικής του ταυτότητας. Τα παραπάνω απαιτούνται για να επιβεβαιωθεί η ταυτότητα του εκλογέα και να αποτραπεί περίπτωση κακόβουλης άσκησης του εκλογικού δικαιώματος από τρίτο πρόσωπο. Συμπληρώνει, επίσης, τα στοιχεία του ως αποστολέα και απαραιτήτως τον ειδικό εκλογικό του αριθμό.
Βήμα 3: Επιλέγει τον συνδυασμό που επιθυμεί, τοποθετώντας σταυρό προτίμησης στο ειδικό τετράγωνο.
Βήμα 4: Επιλέγει τους υποψηφίους ευρωβουλευτές στους οποίους θέλει να εκφράσει την προτίμησή του. Για τον σκοπό αυτό ανατρέχει στο φυλλάδιο των οδηγιών, όπου αμέσως μετά τις οδηγίες υπάρχει πλήρης κατάλογος των συνδυασμών που μετέχουν στις εκλογές και των υποψηφίων αυτών. Εκεί εντοπίζει τον αύξοντα αριθμό του υποψηφίου και κυκλώνει ή σημειώνει τον αντίστοιχο αριθμό στο τμήμα αυτού του ψηφοδελτίου. Όταν ολοκληρώσει τις επιλογές του, κλείνει μέσα στον φάκελο ψηφοφορίας το ψηφοδέλτιο.
Βήμα 5: Τέλος αποστέλλει τον φάκελο μέσω ταχυδρομικών ή ταχυμεταφορικών εταιρειών, σύμφωνα με τις οδηγίες που έχουν παρασχεθεί.
Οι φάκελοι πρέπει να φτάσουν στο σημείο συλλογής επιστολικών ψήφων έως τις 5 το απόγευμα της παραμονής των εκλογών και παραλαμβάνεται από ειδική τριμελή επιτροπή.
Όσοι δήλωσαν ότι θα ψηφίσουν με επιστολική ψήφο αλλά δεν το έπραξαν ή απέστειλαν τον φάκελο εκπρόθεσμα μπορούν να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα, την ημέρα της διενέργειας των εκλογών, μετά τις 10 το πρωί στο εκλογικό τμήμα που είναι εγγεγραμμένοι.
Για τη συνολική εποπτεία της όλης διαδικασίας, ο Πρόεδρος του Αρείου Πάγου ορίζει έναν από τους Αντιπροέδρους ή από τα μέλη του Δικαστηρίου ως Γενικό Έφορο.
Η τριμελής Επιτροπή Συλλογής Επιστολικής Ψήφου που συστήνεται με πρόσωπα κύρους αναλαμβάνει την παραλαβή των φακέλων ψηφοφορίας και την κατανομή τους ανά εκλογικό τμήμα όπου ανήκει ο εκλογέας που απέστειλε επιστολική ψήφο. Οι φάκελοι επιστολικής ψήφου φυλάσσονται σε ειδικές κάλπες, οι οποίες σφραγίζονται καθημερινά, παρουσία και των εκπροσώπων των κομμάτων.
Οι κάλπες αυτές παραδίδονται στις 7 το πρωί της ημέρας διενέργειας των εκλογών σε κάθε μια ειδική εφορευτική επιτροπή, προκειμένου να προχωρήσει εγκαίρως η αποσφράγιση των φακέλων και η τοποθέτηση των ψηφοδελτίων στην κάλπη. Μετά την ολοκλήρωση της εκλογικής διαδικασίας αρχίζει η διαλογή των ψηφοδελτίων, ενώ μόλις συγκεντρωθούν τα αποτελέσματα όλων των ειδικών εκλογικών τμημάτων, ο Γενικός Έφορος συντάσσει τον πίνακα αποτελεσμάτων τον οποίο αποστέλλει άμεσα σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή στο υπουργείο Εσωτερικών.