Η Εύα Νάθενα είναι μια καταξιωμένη εικαστικός, γνωστή εδώ και χρόνια στους καλλιτεχνικούς κύκλους της χώρας για τη δουλειά της ως σκηνογράφος και ενδυματολόγος σε σημαντικές παραγωγές. Πρόσφατα έγινε γνωστή και στο ευρύ κοινό, το οποίο τη γνώρισε ως σκηνοθέτιδα της ταινίας «Η Φόνισσα», η οποία έκανε πρεμιέρα στη Θεσσαλονίκη το 2023 και συγκλόνισε θεατές και κριτικούς.
Μιλώντας στο makthes.gr, η κ. Νάθενα περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο η ζωγραφική την οδήγησε στην σκηνογραφία και πώς, με τα εικαστικά της «εργαλεία» και ένα μακρύ ταξίδι στα γραπτά του Παπαδιαμάντη, βρέθηκε να σκηνοθετεί μια από τις πιο πετυχημένες ελληνικές ταινίες της σεζόν.
Η Εύα Νάθενα δηλώνει εικαστικός επί της αρχής, αφού όπως παραδέχεται, τα αντιμετωπίζει όλα σαν ζωγράφος, ακόμα και τη σκηνοθεσία.
«Τελείωσα την Καλών Τεχνών με κατεύθυνση τη ζωγραφική. Επειδή ήμουν πολύ εσωστρεφής αποφάσισα να επιλέξω τη δουλειά του σκηνογράφου και του ενδυματολόγου, ακριβώς για να έρχομαι σε επαφή με τον κόσμο, κάτι που με ξεβόλευε πολύ στη σκέψη και τη θεωρία. Το έκανα προκειμένου να ξεπεράσω κάποιες αναστολές του χαρακτήρα μου και τελικά είχα δίκιο, γιατί αυτή η δουλειά με εξέλιξε σαν άνθρωπο. Όμως δεν έπαψα ποτέ να είμαι εικαστικός, αυτή ήταν και θα είναι η Τέχνη μου.
Με ρωτούν αν μου λείπει η ζωγραφική, εγώ τους απαντώ ότι τώρα είναι που ζωγραφίζω. Η σκηνογραφία είναι ζωγραφική, απλά αλλάζει το μέσο. Αν θες να σκέφτεσαι με τους νόμους της ζωγραφικής το κάνεις εξασκώντας οποιαδήποτε δουλειά, πόσω μάλλον αν έχει να κάνει με την όψη και την αισθητική. Και τη «Φόνισσα» με τη ζωγραφική την επεξαργάστηκα, από τα storyboards την ταινίας μέχρι τον σχεδιασμό της παραγωγής.
Το θέμα είναι να φτιάξεις το κάδρο σου και αυτό είναι μια απόφαση σύνθεσης. Η ζωγραφική με βοήθησε να καταλάβω το κινηματογραφικό κάδρο, έχει νόμους κανόνες και αναλογίες. Ανέκαθεν είχα μια φυσική ευκολία να ζωγραφίζω και αυτό που ζωγράφιζα πολλές φορές ήταν πιο σαφές από αυτό που έλεγα. Ήταν πολύ συγκεκριμένος ο δρόμος για μένα και πολύ χρήσιμος ακόμα και για να σκηνοθετήσω την ταινία και νιώθω τυχερή που τον επέλεξα». σημειώνει η κ. Νάθενα.
Το μεγάλο ταξίδι της «Φόνισσας»: Από τον Αλεξάντερ Πέιν στην Εύα Νάθενα
Όπως εξηγεί η κ. Νάθενα, η σκηνοθεσία της «Φόνισσας» ήταν κάτι που προέκυψε και δεν ήταν προγραμματισμένο. Ήδη από το 2009 μελετούσε το έργο του Παπαδιαμάντη, και το κατέγραφε μεθοδικά με σκοπό να το αντιληφθεί καλύτερα η ίδια. «Επέστρεφα ξανά και ξανά στο κείμενο και αυτό με βοηθούσε κάθε φορά να καταλαβαίνω περισσότερα, για τον εαυτό μου πρώτα από όλα, και μετά για τον ίδιο τον Παπαδιαμάντη και τις επιδιώξεις του. Στη συνέχεια άρχισα να το οπτικοποιώ αφού το είχα επεξεργαστεί ηχητικά τοπία της λόγιας και της ομιλούσας γλώσσας του Παπαδιαμάντη. Τα ηχητικά τοπία δεν άργησαν να γίνουν ιδεατά εικαστικά τοπία».
Η κ. Νάθενα στη συνέχεια αφηγείται μια ανέκδοτη ιστορία από το 2013, όταν στάθηκε μπροστά στον Αλεξάντερ Πέιν και του είπε πως πρέπει να έρθει στην Ελλάδα για να κάνει μια ταινία. «Ευχαρίστως αν υπάρχει το κατάλληλο σενάριο» της απάντησε ο Ελληνοκαναδός σκηνοθέτης και η κ. Νάθενα τότε του υπέδειξε την «Φόνισσα», «με το θράσος και το θάρρος που υποδεικνύουμε σε σπουδαίους ανθρώπους να κάνουν αυτό που δεν μπορούμε εμείς» λέει χαρακτηριστικά η κ. Νάθενα. Ο Αλεξάντερ Πέιν της απάντησε πως θα το διαβάσει μέχρι την επόμενη χρονιά, και μάλιστα στα ελληνικά. «Τελικά δεν το έκανε και είπα μέσα μου δε πειράζει, κάποιος άλλος θα την κάνει την ταινία» συνεχίζει. Εντέλει αυτή η ιστορία έμελλε να γίνει το δικό της εισιτήριο στη σκηνοθεσία, σχεδόν μια δεκαετία αργότερα.
«Πριν από τρία χρόνια διηγήθηκα την ιστορία με τον Αλεξάντερ Πέιν σε μια παρέα και τότε κάποιος προσφέρθηκε να την κάνει. Και κάπως έτσι, επειδή ήταν η Καρυοφυλλιά εκεί, ήταν η συγκυρία τέτοια αλλά και η ελπίδα να προλάβουμε να κάνουμε κάτι εν μέσω κορονοϊού -σε μια περίοδο που δεν διαφαίνονταν ότι θα κάναμε όντως κάτι- μίλησα με την Κατερίνα Μπέη (σ.σ σεναριογράφος της ταινίας) και της είπα να ξεκινήσει να γράφει το σενάριο.
Την διαβεβαίωσα πως το έχω μελετήσει και μπορώ να βοηθήσω σε πολλά πράγματα. Έτσι ξεκίνησε το ταξίδι της προετοιμασίας της ταινίας. Αφού είχε περάσει και από τα χέρια μου το σενάριο, λύθηκε η συνεργασία με το σκηνοθετικό σχήμα και ψάχναμε σκηνοθέτη. Εγώ είχα την επιθυμία να αναλάβει ο Παντελής Βούλγαρης γιατί είναι ο αγαπημένος μου σκηνοθέτης. Τότε μου πρότειναν να την κάνω εγώ, γιατί είχα ασχοληθεί βαθιά με το έργο και πολυεπίπεδα με την παραγωγή της ταινίας.
Ο παραγωγός Διονύσης Σαμιώτης είχε δει την ταινία μικρού μήκους που έκανα στις φυλακές του Αυλώνα (Αντιγόνη, 2022) και μου είπε ότι παίρνει το ρίσκο, γεγονός που λειτούργησε προτρεπτικά για μένα. Συμβουλεύτηκα την Καρυοφυλλιά και όλους τους βασικούς συντελεστές και είπα το “ναι” με άγνοια του ρίσκου, μερικές μέρες πριν ξεκινήσουν τα γυρίσματα, τέλη Αυγούστου του 2022. Ο σχεδιασμός της παραγωγής είχε ολοκληρωθεί και έμελλε πια να συντεθεί με το υποκριτικό κομμάτι. Χρησιμοποιώντας τη μουσική μου παιδεία, κάλεσα μια φίλη και συνεργάτιδα, την Άννα Παγκάλου, που έχει μια υπέροχη μέθοδο για να “κουρδίζει” τους ανθρώπους. Έτσι επιχειρήσαμε αυτόν τον υποκριτικό δρόμο και ευτυχίσαμε να το δούμε να λειτουργεί υπέρ της ταινίας» υπογραμμίζει η κ. Νάθενα.
Η «Φόνισσα» έκανε πρεμιέρα στο 64ο ΦΚΘ τον περασμένο Νοέμβρη όπου θριάμβευσε αποσπώντας συνολικά έξι βραβεία, ενώ λίγες εβδομάδες αργότερα η ταινία κυκλοφόρησε στις κινηματογραφικές αίθουσες. Μέχρι στιγμής έχει «κόψει» περίπου 430.000 εισιτηρια στην Ελλάδα και 12.000 στην Κύπρο ενώ το ταξίδι της συνεχίζεται σε κινηματογραφικά φεστιβάλ ανά τον κόσμο.
Τα βραβεία
«Δε τις περίμενα καθόλου τις βραβεύσεις» λέει η κ. Νάθενα στο makthes.gr. «Σαφώς είμαι ευγνώμων και είναι σημαντικά γιατί δίνουν κουράγιο να συνεχίσουν οι καλλιτέχνες και ειδικά αυτοί που παίρνουν μεγάλα ρίσκα. Όμως χωρίς να θέλω να τα υποτιμήσω ή να φανώ μετριόφρων, εγώ τη δική μου επιβράβευση την είχα πάρει πολύ νωρίτερα, από τα μάτια των ηθοποιών αλλά και από το πώς ωφελήθηκα εγώ από την εμπλοκή μου στην ταινία. Προσπάθησα αποδώσω την βαθύτερη αλήθεια του Παπαδιαμάντη που αφορά στα διαγενεακά τραύματα τα οποία έλαβαν οι γονείς και οι παππούδες μας και δεν τα έλυσαν και δυστυχώς τα μετέδωσαν σε μας. Ο δρόμος λοιπόν του να το καταλάβω όλο αυτό και να το αντιμετωπίσω ήταν ήδη το καλύτερο κομμάτι αυτής της ταινίας. Το να λύνει κανείς τους προσωπικούς του «κόμπους» ή τις δύσκολες καταστάσεις για τις οποίες δεν ευθύνεται και του κληροδοτήθηκαν από τους προγόνους τους, είναι πολύ λυτρωτικό. Συνεπώς το μεγάλο το όφελος το είχα πριν από τα βραβεία. Πιο σημαντικό όμως και από αυτά είναι η αποδοχή του κόσμου, αυτή των νέων. Αυτή η ταινία, πολύ σύντομα, ήδη στη Θεσσαλονίκη, μας έδειξε ότι μιλάει στα νέα παιδιά και μείναμε έκπληκτοι. Αν μιλάει στα νέα παιδιά τότε έχουμε ελπίδα».
Το διαγενεακό τραύμα στη «Φόνισσα»
Όπως τονίζει η κ. Νάθενα, η «Φόνισσα» πραγματεύεται το διαγενεακό τραύμα, το οποίο είναι επίκαιρο πρόβλημα ακόμα και έναν αιώνα μετά την έκδοση του μυθιστορήματος. «Για να λυθεί το όποιο τραύμα πρέπει να το αντιληφθούμε αρχικά ότι υπάρχει και στη συνέχεια να κάνουμε τη δουλειά που μας αναλογεί. Έχει παρέλθει ο καιρός που κάποτε περιμέναμε να τα κάνει όλα ο Θεός και οι Άγιοι. Φυσικά και σαφώς υπάρχει μια ζωοποιός δύναμη η θρησκεία για να εμπνέει και να δυναμώνει τους ανθρώπους. Πρέπει όμως πια να καταλάβουμε πως στην εποχή μας, η οποία μας δίνει κλειδιά και λύσεις για οποιοδήποτε θέμα, οφείλουμε να δουλέψουμε για τους εαυτούς μας. Ζούμε μια δύσκολη εποχή και πρέπει να το καταλάβουμε, να μην αφήνουμε να γλιστράει μέσα από τα δάχτυλά μας η ζωή. Το νόημα περικλείεται σε έναν στίχο του Σαίξπηρ: «Να καταλάβει ο άνθρωπος τη δωρεά του χρόνου που το δόθηκε, να την ξοδέψει για κάτι καλό» εξηγεί.
Είναι τελικά «σκληρή» η Φόνισσα;
Η «Φόνισσα», μεταξύ άλλων, πραγματοποιεί πολλές προβολές σε διάφορα σχολεία της επικράτειας, παρουσία της κ. Νάθενα. «Θέλω να ακούνε τα παιδιά όσα δεν άκουσα εγώ στην ηλικία τους. Αν είχα διαβάσει τον Παπαδιαμάντη όπως έκανα αργότερα μπορεί να είχα απαντήσει σε θέματα της ζωής μου νωρίτερα».
Στο αν η ταινία ίσως θεωρείται «σκληρή» για τα παιδιά, η κ. Νάθενα απαντά: «Δεν είναι σκληρή γιατί λέει την αλήθεια σε σχέση με έναν παρελθόντα χρόνο και καλά θα κάνουν τα παιδιά να βάλουν τον εαυτό τους μέσα σε αυτό και να αναμετρηθούν. Θεωρώ πιο σκληρά τα κόμικς με στυγνή βία για παράδειγμα. Η ταινία δεν προσβάλλει την ανθρώπινη ψυχή. Φυσικά την φτάνει στα όρια της στο να αντιληφθεί τον πόνο του ανθρώπου αλλά γιατί να είναι κακό αυτό; Σκοπός είναι να διανύσουμε το τούνελ της ζωής και να βγούμε στο φως. Αν δεν υπήρχε το τούνελ, δεν θα είχε αξία η διαδρομή. Τα παιδιά συνδέονται με την ταινία όσο μικρά κι αν είναι και μαζί τους έχω κάνει τις ωραιότερες συζητήσεις. Τα παιδιά πάντα ξέρουν, εμείς δεν το καταλαβαίνουμε».
Η κ. Νάθενα συνεχίζει το «ταξίδι» με την «Φόνισσα» ενώ έχει ήδη στα σκαριά την επόμενη δουλειά της. Πρόκειται για μια νέα ταινία που θα συνεχίσει αυτό που ξεκίνησε με την «Αντιγόνη» και τους μαθητές της στις φυλακές του Αυλώνα.