Η αύξηση των ανθρωπογενών πιέσεων στο υδάτινο περιβάλλον μιας περιοχής καθιστά αναγκαία την εφαρμογή βιώσιμων πολιτικών διαχείρισης και αξιοποίησης των υδάτινων πόρων. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω του σχεδιασμού, της υλοποίησης και της βέλτιστης λειτουργίας έργων υποδομής και παρεμβάσεων με στόχο την όσο το δυνατόν καλύτερη και αποδοτικότερη διαχείριση του πολύτιμου αυτού αγαθού.
Η περιφέρεια ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης χάρη σε ένα καινοτόμο ανταγωνιστικό πρόγραμμα, με την ονομασία Eye4water, που υλοποιεί με χρηματοδότηση από εθνικούς και ευρωπαϊκούς πόρους η Πολυτεχνική Σχολή του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης (τμήματα Πολιτικών Μηχανικών και Μηχανικών Περιβάλλοντος) κατάφερε, μετά από συστηματική έρευνα τριάντα μηνών, να παρουσιάσει μια ολοκληρωμένη εικόνα όσον αφορά την παρακολούθηση, την αξιολόγηση της ποιότητας, τη διαχείριση και την αξιοποίηση των υδάτινων πόρων.
Ένα από τα επιτεύγματα του παραπάνω προγράμματος είναι η αγορά και η εγκατάσταση δώδεκα συνολικά τηλεμετρικών σταθμών στις περιοχές έρευνας (εκεί όπου βρίσκονται οι λεκάνες απορροής των ποταμών Λασπία και Λίσσου) οι οποίοι κάνουν μετρήσεις και μεταδίδουν αποτελέσματα σε πραγματικό χρόνο, επιτρέποντας στους ερευνητές να εξάγουν ασφαλή ποιοτικά και ποσοτικά συμπεράσματα για τα υδάτινο περιβάλλον.
Όπως εξηγεί μιλώντας στο ΑΠΕ - ΜΠΕ η υπεύθυνη του προγράμματος Ιφιγένεια Κάγκαλου, καθηγήτρια Προστασίας Υδατικού Περιβάλλοντος και Οικολογίας στο τμήμα Πολιτικών Μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής του ΔΠΘ «στόχος μας ήταν η ανάπτυξη υψηλής εξειδίκευσης υποστηρικτικών δραστηριοτήτων για την συστηματική παρακολούθηση της ποιότητας των φυσικών υδατικών συστημάτων της ΑΜΘ, με την αξιοποίηση νέων εργαλείων ανάλυσης που θα επιτρέψουν την ακριβέστερη υποστήριξη λήψης βέλτιστων αποφάσεων διαχείρισης».
Τα χαρακτηριστικά του Λασπία και του Λίσσου
Για την επίτευξη αυτού του στόχου επιλέχθηκαν περιοχές και υδάτινα συστήματα, όπως για παράδειγμα τα ποτάμια που δέχονται πολλαπλές πιέσεις από ανθρωπογενείς δράσεις εντός και εκτός του αστικού ιστού. Τέτοιες πιέσεις μπορεί να είναι η υπεράντληση λόγω άρδευσης, η ρύπανση από κάθε είδους δραστηριότητες και ασφαλώς τα προηγούμενα επιτείνονται από την κλιματική αλλαγή. Για το λόγο αυτό επιλέχθηκαν ως περιοχές μελέτης δυο λεκάνες απορροής που γειτνιάζουν με αστικές και αγροτικές περιοχές, οι οποίες ταυτόχρονα προσφέρουν σημαντικές υπηρεσίες και αγαθά στους κατοίκους. Η πρώτη, αφορά τον ποταμό Λασπία στην περιαστική περιοχή Ξάνθης και η δεύτερη τον ποταμό Λίσσο που διαρρέει την Ροδόπη. Και τα δυο ποτάμια πηγάζουν από τα βόρεια σύνορα της χώρας μας και εκβάλουν στο Θρακικό πέλαγος.
Το ανάγλυφο του εδάφους του Λασπία είναι πεδινό, με φυσικές εκτάσεις με χαμηλή βλάστηση και χαρακτηρίζεται από έντονη αγροτική δραστηριότητα, υπόκειται σε νιτρορύπανση και είναι αποδέκτης μεγάλου οργανικού φορτίου (χώρος υγειονομικής ταφής απορριμμάτων, μονάδα επεξεργασίας βιοαποβλήτων κ.α.).
Η λεκάνη απορροής του Λίσσου εμφανίζει ιδιαίτερο ερευνητικό ενδιαφέρον, με αυξημένες ανάγκες παρακολούθησης, καθώς ανήκει σε καθεστώς προστασίας, αφού εκβάλει σε κολυμβητικές ακτές και προστατευόμενες παράκτιες ακτές. Πρόκειται για ένα υδάτινο σύστημα με κατακερματισμό ενδιαιτημάτων, δεδομένου ότι οι παλαιότεροι φυσικοί βιότοποι, όπως τα δάση και οι βάλτοι, έχουν σχεδόν εξαφανιστεί προς όφελος των καλλιεργειών αλλάζοντας τελείως τη φυσιογνωμία του ποταμού.
«Ωστόσο και οι δυο αυτές λεκάνες απορροής υδάτων», υπογραμμίζει η κ. Κάγκαλου, «παρουσιάζουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά που συναντώνται, σε πολλές άλλες περιοχές σε ολόκληρη την περιφέρεια ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης αλλά και ευρύτερα στην χώρα. Το γεγονός αυτό λοιπόν μας βοηθάει στο να εξάγουμε ασφαλή και πολύτιμα συμπεράσματα για την ποιότητα των υδάτων αλλά και των μέτρων που πρέπει κάθε φορά να λαμβάνονται».
Απαραίτητη η συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών
Ένα από τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του προγράμματος είναι η άμεση - ενεργή συμμετοχή των κοινωνικών και παραγωγικών φορέων της κάθε περιοχής, σε μια προσπάθεια ευαισθητοποίησης της κοινωνίας και ενθάρρυνσης των πολιτών για την συμμετοχή τους στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων.
«Είναι αλήθεια πως δίνουμε μεγάλη σημασία στις τοπικές κοινωνίες γιατί ακόμα και το καλύτερο διαχειριστικό μοντέλο - εργαλείο κι αν αναπτύξει κανείς για την προστασία των υδάτινων πόρων, αν αυτό δεν γίνει κατανοητό και αποδεκτό από τους πολίτες δύσκολα είναι εφαρμόσιμο. Για το λόγο αυτό θέλουμε να κάνουμε τους πολίτες κοινωνούς των δικών μας προσπαθειών ώστε τα ερευνητικά εργαλεία που θα προκύψουν μέσα από αυτή την πολύμηνη έρευνα να μπορέσουν να εφαρμοστούν και να αποδώσουν. 'Αρα, τo πρόγραμμα Eye4water έδωσε μεγάλη προσοχή στην συμμετοχή των πολιτών μέσω διαδραστικών εργαστηρίων, ενημέρωσης και ζήτησης της γνώμης τους», υπογραμμίζει η καθηγήτρια της Πολυτεχνικής Σχολής του ΔΠΘ.
Πρέπει να τονιστεί πως η ολοκλήρωση (Αύγουστος 2023) του προγράμματος Eye4water συμπίπτει χρονικά με την έναρξη της διαβούλευσης από το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας της αναθεώρησης των προσχεδίων διαχείρισης των λεκανών απορροής των ποταμών της χώρας, σύμφωνα με τις διατάξεις της Κοινοτικής οδηγίας - Πλαίσιο των υδάτων. «Γίνεται αντιληπτό λοιπόν», σημειώνει η κ. Κάγκαλου, «πως το timing είναι ιδανικό καθώς τόσο τα αποτελέσματα της έρευνας όσο και τα αποτελέσματα της ημερίδας που διοργανώθηκε προ ημερών, αποτελούν ένα πολύ καλό εργαλείο λήψης των οριστικών αποφάσεων από τους αρμόδιους φορείς και το κράτος, πάνω στο κομμάτι της διαχείρισης των υδάτινων πόρων στην περιφέρειά μας».
«Για το ΔΠΘ οι τριάντα πέντε υποψήφιοι διδάκτορες, μεταδιδάκτορες και ειδικοί επιστήμονες που στελέχωσαν το ερευνητικό έργο και εργάστηκαν αυτούς τους τριάντα μήνες, ήταν ένα σημαντικό όφελος ενώ για την περιφέρεια ΑΜΘ το μεγαλύτερο κέρδος είναι η ανάπτυξη υποστηρικτικών τεχνολογικών εργαλείων στον τομέα του υδατικού περιβάλλοντός της, με άμεσα οφέλη προς την οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον», καταλήγει η κ. Κάγκαλου.