Είναι σχεδόν δεδομένο ότι κάθε γυναίκα θα αντιμετωπίσει τον σεξισμό και την παρενόχληση, τουλάχιστον σε φραστικό επίπεδο, ενώ πολλές θα έχουν την ατυχία να τη βιώσουν και σε σωματικό. Πιστεύατε ότι ίσως οι δυναμικές γυναίκες δημοσιογράφοι θα αποτελούσαν την εξαίρεση; Ε, κάνατε λάθος! Τα ΜΜΕ είναι ένας εργασιακός χώρος όπου όχι μόνο ενδημεί ο σεξισμός αλλά και αναπαράγεται, διαιωνίζοντας τα λάθος στερεότυπα, που παγιώνουν τις λάθος αντιλήψεις για τα δικαιώματα που έχει ένας άνδρας στη συμπεριφορά του απέναντι σε μία γυναίκα.
Αν ακόμα επιβιώνει η αντίληψη ότι ένας άνδρας δικαιωματικά μπορεί να σχολιάσει την εμφάνιση μιας γυναίκας, να την αντιμετωπίζει ως εν δυνάμει αντικείμενο του πόθου του, να την αγγίξει, να την πιέσει να δεχτεί τις προτάσεις του ή και να τη βιάσει, και αν η κοινωνία ρωτά ακόμη τι φορούσε το θύμα και αν προκάλεσε τον θύτη, αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στα στερεότυπα που αναπαράγουν τα ΜΜΕ.
«Υπάρχει σεξιστικός λόγος και περιεχόμενο στα ΜΜΕ, που αναπαράγεται, και μάλιστα είναι τόσο κλισέ (αυτό είναι το επικίνδυνο) που με τα βίας μπορείς να τον αναγνωρίσεις» λέει ο Θανάσης Μυλωνάς, δημοσιογράφος στο Ράδιο Θεσσαλονίκη, και παρατηρεί ότι στο ξέσπασμα του ελληνικού #MeToo «τα στερεότυπα, φωλιασμένα για δεκαετίες στους κόλπους της ελληνικής κοινωνίας λειτούργησαν αντανακλαστικά και προσπάθησαν να καλύψουν με διάφορους τρόπους τα όσα βίωσαν μια σειρά γυναικών και ανδρών σε διάφορους τομείς της επαγγελματικής τους ζωής, από ανθρώπους που κατείχαν κάποιας μορφής εξουσίας».
«Οι εξουσιαστικές σχέσεις πατριαρχίας που διέπουν την ελληνική κοινωνία, βρίσκουν έκφραση και στους χώρους των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Αρχικά, είναι ξεκάθαρο από το γεγονός ότι ελάχιστες γυναίκες -μετρημένες στα δάχτυλα- κατέχουν θέσεις αρχισυντάκτριας, διευθύντριας ή και υπεύθυνης διαφόρων τομέων. Το «γυάλινο ταβάνι» που κρατάει τις γυναίκες μακριά από την ισότητα, είναι αποτυπωμένο και στα ΜΜΕ καθώς, παρά το γεγονός ότι υπάρχουν πολλές επαγγελματίες που βρίθουν από προσόντα, προτιμώνται άνδρες για τις υψηλόβαθμες και υψηλόμισθες θέσεις οι οποίοι, πολλές φορές μάλιστα, υπολείπονται αντίστοιχων προσόντων» λέει η Νατάσα Καραθάνου, δημοσιογράφος στο Αθηναϊκό και Μακεδονικό Πρακτορείο. «Για μας που υπηρετούμε το λόγο, γραπτό ή προφορικό, είναι καθήκον να μην αναπαράγουμε σεξιστικά στερεότυπα σε εκφράσεις όπως ‘η ζήλια όπλισε το χέρι του’, ‘την σκότωσε γιατί την αγαπούσε’ και ένα σωρό τέτοιου είδους χαρακτηρισμούς που ουσιαστικά δίνουν άλλοθι στους δράστες» προσθέτει.
Ο σεξισμός στην αίθουσα σύνταξης
Πριν φτάσει ο σεξιστικός λόγος στις οθόνες, τους ραδιοφωνικούς δέκτες και τις έντυπες σελίδες, περνά από τις αίθουσες σύνταξης.
«Πολλές φορές οι δημοσιογράφοι λόγω της φύσης της δουλειάς μας και του δημόσιου χαρακτήρα της νομίζουμε ότι εξαιρούμαστε από τις παθογένειες και τα προβλήματα της υπόλοιπης κοινωνίας. Συμβαίνει όμως το ακριβώς αντίθετο» λέει ο Ιάσων Μπάντιος, δημοσιογράφος στο ραδιόφωνο «Στο Κόκκινο 91,4» και στη «ΜτΚ».
«Από τις πρώτες εκφράσεις που ακούει κάποιος/α που μπαίνει στο επάγγελμα είναι ότι ‘θέλει γερό στομάχι’. Για να αντέξει τα του… οίκου του, θα προσθέσω, μετά από είκοσι και πλέον χρόνια στη δουλειά. Κάθε γυναίκα δημοσιογράφος μπορεί να διηγηθεί τουλάχιστον μία ιστορία, από την οποία προκύπτει σεξιστικός λόγος και σεξιστική συμπεριφορά, είτε από συναδέλφους, είτε από διευθυντές, είτε από συνεντευξιαζόμενους. Από το ‘αθώο’, ‘τι όμορφα μάτια έχεις’ -που δε θα το πουν ποτέ σε άνδρες συναδέλφους- και το ‘έλα το βράδυ από το σπίτι μου να σου πω ό,τι χρειάζεσαι για το ρεπορτάζ’, μέχρι ακραίες συμπεριφορές με σωματική και, συχνότερα, λεκτική βία» παρατηρεί η Δήμητρα Κεχαγιά, δημοσιογράφος στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
«Στους χώρους εργασίας, ο σεξισμός βρίσκει τη δική του «ακίνδυνη» δίοδο μέσα από τη μορφή αστεϊσμών όπου προϊστάμενος αποκαλεί τη συναδέλφισσά του «κούκλα», λειτουργώντας σαφώς μειωτικά ή ακόμη, προτάσσοντας την μητρότητα για την μη επαγγελματική ανέλιξη και την επιλογή σε ρεπορτάζ! Η παρενόχληση μπορεί να εκφραστεί λεκτικά, με σχόλια που αφορούν την εμφάνιση του άλλου και να προχωρήσει σε ζητήματα σεξουαλικότητας» προσθέτει η Νατάσα Καραθάνου.
Το «κούκλα μου» δεν είναι και τόσο αθώο
Μία φιλοφρόνηση σε σχέση με την εμφάνιση μπορεί να ακούγεται αθώα, ή να θεωρείται έκφραση ευγένειας, πόσοι όμως έχετε ακούσει για λόγους ευγένειας να αποκαλούν έναν άνδρα επαγγελματία «κούκλε μου»;
«Τα παραδείγματα που έχω συναντήσει προσωπικά είναι πολλά: από το πιο απλό, γυναίκας συναδέλφου ρεπόρτερ που βγαίνει στο δρόμο για ρεπορτάζ και ζητά τη γνώμη ανδρών με τις απαντήσεις να ξεκινούν με τη λέξη ‘κούκλα μου’, μέχρι και τα σεξιστικό χιούμορ ή ‘αθώων’ κομπλιμέντων από ταγούς της εξουσίας στα γνωστά ‘πηγαδάκια’ πριν προχωρήσουν σε δηλώσεις on camera» διαπιστώνει και ο Θανάσης Μυλωνάς.
Οι διάφορες φιλοφρονήσεις δεν γίνονται πάντα για λόγους φλερτ, αλλά και ως υπόμνηση ότι μία γυναίκα πρωτίστως αντιμετωπίζεται ως «όμορφη» και «κούκλα» (ή με οίκτο εάν δεν πληροί τα βασικά κριτήρια του «ρόλου» της), όσο καλή επαγγελματίας και αν είναι. Στην ουσία μία υπόμνηση ότι την αντιμετωπίζουν ως υποδεέστερη.
«Στις αρχές της δημοσιογραφικής εργασίας μου με ενοχλούσε αφάνταστα το ‘κούκλα μου’ που άκουγα είτε από ανώτερό μου είτε από συνάδελφο» λέει η Σοφία Ξανθοπούλου, δημοσιογράφος στο Δημοτικό Ραδιόφωνο FM100. «Ακόμη και πρόσφατα, έχει τύχει συνεντευξιαζόμενος να με αποκαλέσει ‘αγάπη μου’ σαφώς με έναν τόνο απαξιωτικό ή μειωτικό στο πρόσωπό μου»
Παρενόχληση στα ΜΜΕ: Τα όρια γίνονται αντιληπτά αλλά όχι σεβαστά
Το κουτί της Πανδώρας άνοιξε η ολυμπιονίκης Σοφίας Μπεκατώρου και οι αποκαλύψεις συνεχίστηκαν με τη μορφή χιονοστιβάδας.«Φυσικά ο διάλογος δεν θα μπορούσε να μην περιλαμβάνει και τους ανθρώπους που εργάζονται στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, αν και εδώ ακόμη τα στόματα παραμένουν ερμητικά κλειστά» διαπιστώνει ο Θανάσης Μυλωνάς. «Σαφώς και υπάρχουν περιστατικά παρενόχλησης στους χώρους εργασίας των δημοσιογράφων σαφώς και εκδηλώνονται και στο πλαίσιο μιας χαρακτηρισμένης και παγιωμένης «ελευθεριότητας» που μπορεί να δημιουργήσει η εργασιακή τριβή. Προέρχονται είτε από συνάδελφο προς συνάδελφο είτε από τον εργοδότη προς εργαζόμενο δημοσιογράφο. Η αδυναμία για προφανείς λόγους υφισταμένων να θέσουν όρια μπορεί να οδηγήσει και σε παρεκτροπές και σε κακοποιητικές συμπεριφορές με ανυπολόγιστες συνέπειες για τη ψυχική υγεία των θυμάτων» προσθέτει. «Σπανίως ωστόσο καταγγέλλονται τέτοιου είδους παρενοχλήσεις και προσωπικά, θυμάμαι μόλις δύο περιπτώσεις που έφτασαν στα αρμόδια όργανα της ΕΣΗΕΜΘ» συμπληρώνει η Νατάσα Καραθάνου.
Η Σοφία Ξανθοπούλου τολμά να μιλήσει για τις δικές της τραυματικές εμπειρίες. Στη θέση της θα μπορούσαν να είναι πολλές άλλες συναδέλφισσες. «Δεν θα ξεχάσω ένα απαίσιο περιστατικό που έγινε κατά τη διάρκεια της πρακτικής εξάσκησής μου, όπου ένας ‘μεγαλοδημοσιογράφος’, για να μου δείξει ότι είμαι ένα τίποτα μπροστά του, φρόντισε να δημιουργήσει συνθήκες εργασιακού εκφοβισμού με χυδαίο τρόπο. Μου είχε γίνει πρόταση αργότερα να εργαστώ σε εκείνο το ΜΜΕ και αρνήθηκα λόγω της πολύ άσχημης εμπειρίας που υπέστην τότε. Επίσης, έχω υποστεί λεκτική και σεξουαλική παρενόχληση, με επίπτωση στη ψυχική μου υγεία. Εκδηλώνεται με αγγίγματα, προσεγγίσεις και προφορικό λόγο εντελώς ανάρμοστο, χυδαίο και προκλητικό. Πρόκειται για μία εκτός ορίων συμπεριφορά από πλευράς εκείνου που παρενοχλεί, και όσο και αν το ‘θύμα’ θέτει όρια δεν γίνονται σεβαστά. Γίνονται απολύτως αντιληπτά αλλά όχι σεβαστά.
Εκεί αρχίζει μια πολύ δύσκολη κατάσταση για τη γυναίκα σε ψυχοσωματικό επίπεδο, δεν θεωρεί επιτρεπτή αυτή τη συμπεριφορά, νιώθει εγκλωβισμένη χωρίς να μπορεί να βρει μία ουσιαστική λύση. Φοβάται ότι αν μιλήσει ανοιχτά μπορεί να πέσει θύμα κοτσομπολιού και να στοχοποιηθεί από συναδέλφους της, ενώ ακόμη και να απευθυνθεί σε ανώτερα όργανα της εταιρείας δεν μπορεί να βρει ουσιαστική λύση. Γίνεται απλώς μία σύσταση σε εκείνον που παρενοχλεί και ούτε γάτα ούτε ζημιά και ξανά από την αρχή».
Πρωτοπόρα η ΕΣΗΕΜ-Θ, συγκροτεί Επιτροπή Φύλου
Η ΕΣΗΕΜΘ είναι η πρώτη Ένωση Συντακτών στην Ελλάδα που πήρε την πρωτοβουλία να συγκροτήσει μία Επιτροπή Ισότητας των Φύλων, για να δούμε πρώτα τα του οίκου μας. Ακόμα και αυτή η πρωτοπόρος Ένωση, με ιστορία σχεδόν ενός αιώνα, δεν έχει εκλέξει ποτέ γυναίκα πρόεδρο στο διοικητικό της συμβούλιο, δεν έχει απονείμει ποτέ σε γυναίκα δημοσιογράφο την ετήσια διάκριση «Μαρκίδες Πούλιου». «Προφανώς καμία από τις συναδέλφισσες, οι οποίες αποτελούν την πλειονότητα των εγγεγραμμένων μελών της Ένωσης, δεν κόμισε αξιόλογο έργο στο επάγγελμα», διαπιστώνει με κριτική διάθεση η Νατάσα Καραθάνου.
«Εκτιμώ ότι μία Επιτροπή Ισότητας είναι απαραίτητη στο δημοσιογραφικό χώρο, τόσο για να μπορούμε να μιλήσουμε χωρίς φόβο σε ένα προστατευμένο περιβάλλον, όσο και για ευαισθητοποιήσει άνδρες και γυναίκες συναδέλφους ώστε να μην αναπαράγουν στερεότυπα στο δημοσιογραφικό λόγο. Η Επιτροπή μπορεί να οδηγήσει σταδιακά στην αναδιανομή των θέσεων ‘εξουσίας’ στα ΜΜΕ, καθώς είναι αδύνατο να εκδημοκρατιστεί το περιεχόμενο των ΜΜΕ χωρίς να σταματήσει η πατριαρχία σε αυτά» τονίζει η Δήμητρα Κεχαγιά.
«Νομίζω πως η σημασία της δημιουργίας Επιτροπής Ισότητας των Φύλων στην ΕΣΗΕΜ-Θ αναδεικνύεται από το γεγονός ότι αποτελεί μία πρωτοβουλία μελών -από τα κάτω δηλαδή- και έτσι πρέπει να παραμείνει. Για να είναι αποτελεσματική οφείλει να έχει στραμμένο το βλέμμα της στους εργασιακούς μας χώρους, να δέχεται και να καταγράφει καταγγελίες για σεξιστικές και όχι μόνο σωματικές και λεκτικές επιθέσεις και διακρίσεις. Επιθέσεις όχι μόνο σωματικές, αλλά κυρίως λεκτικές. Θα πρέπει επίσης να στρέψει το βλέμμα της στην καταγραφή και την αποδόμηση του σεξιστικού και στερεοτυπικού δημοσιογραφικού λόγου. Υπάρχουν σοβαροί επιστήμονες, ενεργοί πολίτες, ομάδες και φορείς, που έχουν ερευνήσει σε βάθος τα ζητήματα του σεξισμού στον δημόσιο λόγο. Πρέπει να έρθουμε σε επαφή μαζί τους και να μάθουμε από αυτούς και αυτές. Στο τέλος της ημέρας, η ύπαρξη μιας τέτοιας Επιτροπής θα ήθελα να είναι η αιτία που καμία και κανένας συνάδελφος δεν θα δεχθεί την παραμικρή λεκτική ή σωματική επίθεση λόγω του φύλου ή του σεξουαλικού προσανατολισμού της/του. Και αυτό για αρχή μπορεί να γίνει μόνο αν ο υποψήφιος θήτης γνωρίζει ότι απέναντι του θα βρει μια ενεργή Επιτροπή Ισότητας των Φύλων» λέει ο Ιάσων Μπάντιος.
«Η επιτροπή φύλου είναι άκρως απαραίτητη για όλους, γυναίκες και άντρες στο χώρο μας. Για να μπορεί να υπάρχει ένα ασφαλές περιβάλλον στο οποίο θα μπορεί να καταφύγει ο θιγόμενος ή η θιγόμενη, να ξέρει ότι κάποιοι άνθρωποι με ενσυναίσθηση και σοβαρότητα θα ακούσουν το πρόβλημα που έχει προκύψει και χωρίς τάση και διάθεση κουτσομπολιού και χωρίς απαξίωση θα αφουγκραστούν μια τοξική κατάσταση και θα την προωθήσουν στα αρμόδια πειθαρχικά όργανα» λέει από την πλευρά της η Σοφία Ξανθοπούλου.
«Είναι επιβεβλημένο οι συνάδελφοι αφενός να ενημερωθούν για τα δικαιώματά τους και αφετέρου να αποκτήσουν ένα θεσμό στον οποία θα μπορούν άφοβα να προσφύγουν για να καταγγείλουν κακοποιητικές συμπεριφορές και να λάβουν την κατάλληλη υποστήριξη. Αυτό που λείπει από το χώρος μας είναι η εμπιστοσύνη και η αλληλεγγύη και ήρθε ο καιρός μέσα και από τη σύσταση της επιτροπής να τις καλλιεργήσουμε και να τις αναπτύξουμε» συμφωνεί και ο Θανάσης Μυλωνάς.
*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 28 Φεβρουαρίου 2021