Η Παγκόσμια Ημέρα της τηλεόρασης, που τη διανύουμε, μας κατευθύνει σ’ έναν πλαστό κόσμο εικόνων, που εδώ και δεκαετίες κρατάει καθηλωμένους –άρα και χειραγωγημένους- εκατομμύρια θεατές σ’ όλο τον κόσμο. Η τηλεόραση έχει πλέον μετατραπεί σ’ έναν τεράστιο, οικονομικό κολοσσό διανομής ιλιγγιωδών χρηματικών ποσών, αθλητικών αγώνων, σίριαλ, ειδήσεων – που κάποιες είναι κατευθυνόμενες- διαπλοκών αλλά και τηλεπαιχνιδιών, των οποίων η εντιμότητά ελέγχεται.
Η μαζική λειτουργία τους σ’ όλο τον κόσμο αποτελεί έναν μηχανισμό ταυτόχρονα χαλάρωσης, καταστολής και τεχνητής ηρεμίας. Λειτουργεί ως σύντροφος στο πέρασμα του χρόνου, αλλά αλλοιώνει την αισθητική, ανταγωνίζεται τον κινηματογράφο, κρατάει τεράστια τμήματα του πληθυσμού στις οικίες του. Είναι πια στην πατρίδα μας το πιο κατάλληλο άλλοθι για την κρίση (γι’ αυτό αυξήθηκαν κατά πολύ οι χρήστες συνδρομητικών καναλιών) και καλλιεργεί μια τεχνητή αίσθηση επάρκειας. Καλή τηλεόραση είναι μόνον η κλειστή τηλεόραση, κι αυτό το δήλωσε με τον τρόπο του ο αείμνηστος Σαμ Πέκινπα.
ΤΟ ΣΟΟΥ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ
Στην τελευταία ταινία του (Όστερμαν, το 48ωρο των κατασκόπων), σχόλιο για την παραπλανητική λειτουργία των τηλεοπτικών οθονών και των παραχαραγμένων βίντεο, στο τέλος ο βασικός ήρωας, στρεφόμενος προς τους θεατές, εκφέρει με ειρωνεία: Και τώρα μπορείτε να κλείσετε τους δέκτες σας.
Εδώ και μερικά χρόνια γυρίζονται ταινίες που επιτίθενται κατά των ριάλιτι σόουζ με ακραίες μυθοπλασίες. Είχε εντυπωσιάσει τη δεκαετία του `90 ο Πίτερ Γουέιρ με το Truman Show και τον Τζιμ Κάρεϊ στο βασικό ρόλο. Ένας άνθρωπος από τη γέννησή του καταλήγει σ’ ένα τεχνητό ντεκόρ για να μετατραπεί σε θέαμα σ’ ένα ατελείωτο ριάλιτι σόου με θέμα την ψευδή πραγματικότητα της ζωής αλλά και το συνακόλουθο δράμα. Τα Hanger games είναι ταινίες που γνωρίζουν μεγάλη επιτυχία και αναπτύσσονται σ’ ένα σόου επικίνδυνου παιγνιδιού επιβίωσης και ελιγμών.
ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΑΓΡΙΟΙ ΦΟΝΟΙ
Προ ετών είχαμε σοκαριστεί με το Κύκλος 7: Οι διεκδικητές, όπου σ’ ένα ριάλιτι σόου ο νικητής είναι ο τελευταίος και μοναδικός επιζών σ’ ένα παιγνίδι όπου οι παίκτες στρέφονται δολοφονικά ο ένας εναντίον του άλλου. Εντυπωσιακό θέμα διέθετε και η ταινία 15 λεπτά με τον Ρόμπερτ Ντε Νίρο. Δύο αλλοδαποί εγκληματίες βιντεοσκοπούν τις δολοφονικές πράξεις τους, προκειμένου μέσω της εικόνας να κερδίσουν το περιβόητο 15λεπτο διασημότητας.
Η τηλεόραση στις ΗΠΑ λειτουργεί εδώ και αμέτρητες δεκαετίες . Έτσι, είναι λογικό πως από εκεί μας έφθασαν οι πρώτες εξαιρετικές ταινίες καταγγελίας της. Να σημειώσω φυσικά το Μια μορφή μέσα στο πλήθος του Ηλία Καζάν με δραματική εξέλιξη, και ιδίως το οσκαρικό φιλμ του Σίντνεϊ Λουμέτ Το δίκτυο. Οι μηχανισμοί τηλεθέασης οδηγούν στη συντριβή ενός ατόμου, που στο τέλος πυροβολείται σε ζωντανή μετάδοση.
ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ ΨΕΜΑΤΩΝ
Η τηλεόραση, όμως, μπορεί να καταλήξει και στο σχεδιασμό ενός ψέματος, δηλαδή μιας «κατασκευασμένης» αλήθειας. Πασίγνωστη είναι η ταινία του Μπάρι Λέβινσον Ο πρόεδρος, ένα ροζ σκάνδαλο και ένας πόλεμος με Ρόμπερτ Ντε Νίρο, Ντάστιν Χόφμαν. Εδώ σκηνοθετείται ένας πόλεμος στην Αλβανία (που δεν τη γνωρίζουν οι περισσότεροι Αμερικανοί πολίτες) ώστε μέσω των τηλεοπτικών δελτίων ειδήσεων να αποσπασθεί (όπως και γίνεται) η προσοχή της κοινής γνώμης από ένα ερωτικό σκάνδαλο του προέδρου των ΗΠΑ.
Βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα είναι η γνωστή, οσκαρική ταινία του Ρόμπερτ Ρέντφορντ Quiz show, που διαπραγματεύεται την ιστορία ενός στημένου τηλεπαιγνιδιού γνώσεων. Κανένας από τους υπεύθυνους δεν θα διωχθεί ποινικά, μια και μαθαίνουμε πως «έτσι λειτουργεί η τηλεόραση», δηλαδή με απουσία ηθικής.
Βέβαια, κάποιες φορές μπορεί να δράσει και θετικά, όπως παρατηρούμε στην ταινία του Τζορτζ Κλούνεϊ Καληνύχτα και καλή τύχη. Είναι η εκπομπή που γκρέμισε το γερουσιαστή Μακάρθι.
ΠΩΣ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΟΙ ΕΡΕΥΝΕΣ
Στην οσκαρική ταινία του Άλμπερτ Μπρουκς Το κύκλωμα μαθαίνουμε πώς λειτουργεί το τμήμα ειδήσεων των αμερικανικών τηλεοπτικών σταθμών. Το Insider, το υπέροχο φιλμ του Μάικλ Μαν με βασικό ήρωα έναν τηλεοπτικό παραγωγό (Αλ Πατσίνο), ασχολείται με τον τρόπο που οργανώνονται οι συγκλονιστικές κοινωνικές και άλλες έρευνες μέσω ειδικών εκπομπών. Στην προκειμένη περίπτωση το ζητούμενο προς απόδειξη αφορά στα τσιγάρα και στο ότι η νικοτίνη είναι εθιστική ουσία, ενώ για το αντίθετο ορκίστηκαν ψευδώς οι υπεύθυνοι των μεγάλων καπνοβιομηχανιών στις ΗΠΑ.
Πολύ καλή σάτιρα της τηλεόρασης παρατηρούμε και στις παλιές, ιταλικές κωμωδίες και σάτιρες όπως στην σπονδυλωτή Κυρίες και κύριοι καληνύχτα σας.
Επίθεση κατά των ελληνικών σόου με αποκαλύψεις προσωπικών παρασκηνίων επιχειρεί η ελληνική ταινία του Διονύση Χαριτόπουλου Illustration.
Κατά τα άλλα, αμέτρητες τηλεοπτικές σειρές έγιναν ταινίες (πρόσφατα π.χ. είδαμε το Κωδικό όνομα: U.N.C.L.E. του Γκάι Ρίτσι), για να αποδειχθεί πως το σινεμά αποσπά ό,τι μπορεί από τη μικρή οθόνη για να την ανταγωνισθεί όσο γίνεται.