«Φορείς τον ήλιο φόρεμα, σκαμνί σου το φεγγάρι, για να ακουμπάς τα πόδια σου και γύρω στα μαλλιά σου στεφάνι δωδεκάστερο», έγραφε για την Παναγία στο ποίημά του «Η φλογέρα του βασιλιά» ο Κωστής Παλαμάς.
Ο σπουδαίος Έλληνας ποιητής δεν ήταν ο μόνος που εμπνεύστηκε από τη μορφή της μητέρας του Χριστού, η οποία αποτελεί αιώνιο σύμβολο της ανιδιοτελούς προσφοράς, της αγάπης και της μητρότητας.
Ομότεχνοί του ανά τους αιώνες, από τη λογοτεχνία αλλά και ευρύτερα την τέχνη, άντλησαν κατά καιρούς πολλά θέματά τους από τον βίο και την κοίμηση της Μεγαλόχαρης.
Η ζωγραφική και, ασφαλώς, η αγιογραφία ήταν όμως από τις τέχνες που ίσως επηρεάστηκαν περισσότερο. Δεκάδες πίνακες ή αγιογραφίες της Παναγίας φιλοτεχνημένα από μεγάλους ζωγράφους της Ανατολής αλλά και της Δύσης κοσμούν μουσεία, ιδιωτικές συλλογές, καθώς και ιερούς ναούς στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Στο σημείωμα αυτό γίνονται μερικές μόνο αναφορές σε έργα τέχνης σπουδαίων ζωγράφων, τα οποία παρατίθενται ανάλογα με την εποχή και την προέλευση των δημιουργών τους.
Οι Έλληνες
Η Κοίμηση της Θεοτόκου- Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (Ελ Γκρέκο, 1541-1614)
Πρόκειται για έναν διάσημο πίνακα που χρονολογείται στα 1565-1566, όταν ο σημαντικός και διεθνούς φήμης Έλληνας ζωγράφος βρισκόταν στην Κρήτη. Η εικόνα βρίσκεται στον Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Ερμούπολη Σύρου και, όπως λένε, τη μετέφεραν εκεί Ψαριανοί πρόσφυγες.
Η Κοίμηση της Θεοτόκου, λάδι σε μουσαμά- Νικόλαος Δοξαράς (1753-1754)
Παναγία η Βρεφοκρατούσα – Νικηφόρος Λύτρας (1832-1904)
Η Παναγία, Παναγία με βρέφος- Θεόφιλος Χατζημιχαήλ (1870-1934)
Η μορφή της Παναγίας απασχόλησε και τον γνωστό λαϊκό ζωγράφο Θεόφιλο. Εδώ δύο έργα του:
Η Παναγία με τον Χριστό, Παναγία με βιβλίο, Παναγία Μυρτιδιώτισσα- Κωνσταντίνος Παρθένης (1878-1967)Σε ολόκληρη την πορεία του ο Κωνσταντίνος Παρθένης ασχολείται έντονα με τη μορφή της Παναγίας και όσα αυτή συμβολίζει. Από τις αρχές του 1930 έως τις αρχές του 1935 τοποθετείται χρονικά το έργο του «Η Παναγία με το Χριστό». Στην πίσω πλευρά ο ίδιος αφιερώνει το έργο ως δώρο για τα 21α γενέθλια της κόρης του Σοφίας. Ένα ακόμη έργο βαθιάς θρησκευτικότητας του ίδιου ζωγράφου είναι η Παναγία με βιβλίο που βρίσκεται σε ιδιωτική συλλογή. Εντυπωσιακή είναι όμως και η Παναγία Μυρτιδιώτισσα στο ναό του Αγίου Αλεξάνδρου Παλαιού Φαλήρου.
Παναγία Γλυκοφιλούσα, Νίκος Εγγονόπουλος (1907-1985)
Η Παναγία της Νίκης, Γιάννης Τσαρούχης (1910-1989)
Την εικόνα ζωγράφισε ο μεγάλος Έλληνας ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης (μαθητής του Φώτη Κόντογλου) όσο ήταν στρατιώτης τότε του μηχανικού, δίνοντάς της το μοναδικό αυτό προσωνύμιο. Η εικόνα δυστυχώς χάθηκε αλλά υπάρχει μια φωτογραφία που τη διασώζει.
Καλλιτέχνες του εξωτερικού
Η Παναγία με το κεράκι - Κάρλο Κριβέλλι (1430 – 1495)
Ο όχι τόσο γνωστός αυτός πίνακας φιλοτεχνήθηκε το 1488 από τον βενετσιάνο ζωγράφο και αποτελεί μέρος μιας δέσμης έργων με την ίδια θεματική ανήκει στη συλλογή της Πινακοθήκης του Μπρέρα (Μιλάνο).
Η Παναγία με το αδράχτι, Η Παναγία των Βράχων - Λεονάρντο Ντα Βίντσι (1452 – 1519)
Το πρώτο έργο άρχισε να δημιουργείται το 1499, φέρνοντας ξανά στο επίκεντρο τον καλλιτέχνη, που επί πολλά χρόνια ήταν εξαφανισμένος. Αργότερα «Η Παναγία με το αδράχτι» συνάντησε περιπέτειες αφού εκλάπη από την ιδιωτική συλλογή που ανήκε και εντοπίστηκε μετά τέσσερα χρόνια.
Ο δεύτερος τίτλος αποδίδεται σε δύο πίνακες. Ο ένας βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου και ο άλλος στην Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου. Τα δύο έργα που έχουν ελάχιστες διαφορές μεταξύ τους εκτέθηκαν για πρώτη φορά μαζί σε έκθεση της Πινακοθήκης του Λονδίνου (Νοέμβριος 2011- Φεβρουάριος 2012).
Η Παναγία με το φίδι - Μικελάντζελο Καραβάτζιο (1571-1610)
Ο περίφημος πίνακας δημιουργήθηκε μεταξύ 1605 – 1606 και βρίσκεται στην Πινακοθήκη Μποργκέζε της Ρώμης. Η προσέγγισή του χαρακτηρίστηκε αντισυμβατική και ιερόσυλη.
