Της Παναγιώτας Ιωακειμίδου
«..Κι η Παναγιά του Πόντου φλωροκαπνισμένη απ’ το σούρουπο
να σεργιανάει ξυπόλυτη στην αμμουδιά
συγυρίζοντας τα σπίτια των μικρών ψαριών
καρφώνοντας μ’ ένα θαλασσινό σταυρό τη φεγγαρίσια της πλεξούδα..»
(Γιάννης Ρίτσος -Πέτρινος χρόνος-Τα Μακρονησιώτικα)
Η Παναγιά του Πόντου, η Παναγία Σουμελά. Εδώ και αιώνες συνέχει και καθοδηγεί σαν φωτεινός φάρος την μαρτυρική μας ιστορία. Η εικόνα της Μεγαλόχαρης ήρθε στην Ελλάδα και μαζί της ήρθε και ο μαρτυρικός Πόντος. Τα θαμμένα από τους μοναχούς κειμήλια και η εικόνα ήρθαν στην Ελλάδα το 1930 και 22 χρόνια μετά κτίστηκε στο Βέρμιο, σε μια τοποθεσία που θύμιζε την πατρίδα, η νέα Σουμελά, στην Καστανιά Ημαθίας.
Πλήθος κόσμου συνέρρεε από όλο τον Πόντο. Δεν ήταν απλά ένα θρησκευτικό γεγονός, αλλά και το μεγαλύτερο κοινωνικό γεγονός όλων των Ποντίων. Εκεί συσφίγγονταν οι σχέσεις, γίνονταν τα προξενιά, γεννιόνταν μεγάλοι έρωτες.
Η Παναγία Σουμελά συμβολίζει για μας όχι μόνον το θρησκευτικό συναίσθημα, αλλά τις επιτεύξεις, τα τραγούδια, τα βάσανα, τους θρύλους, την ψυχή και την καρδιά ενός ολόκληρου λαού, του ποντιακού. Μέσα σε δυο λέξεις «Παναγία Σουμελά» περικλείεται όλη η ιστορία και η υπόσταση του Πόντου. Όμως αυτή η νοσταλγική μας μνήμη δεν είναι άγονη ούτε αρρωστημένη, έξω από τόπο και χρόνο, αλλά είναι προσήλωση στην ταυτότητα, τα ήθη, τα έθιμα, την πολιτιστική μας κληρονομιά.
Μια μεγάλη κατηγορία των ποντιακών δίστιχων είναι εκείνη, στην οποία ο ερωτευμένος στρέφεται στη Χάρη της και ζητάει τη βοήθειά της.
Σουμέλα λέν’ την Παναγιά, Σουμέλα λέν’ κι’εσέναν,
θα προσκυνώ την Παναγιάν και θα φιλώ κι’ εσέναν.
(Σουμέλα λεν την Παναγιά, Σουμέλα λεν και σένα
θα προσκυνώ την Παναγιά και θα φιλώ εσένα).
Κρωμέτες σκύλ’ υιός είμαι, κανέναν ’κί φοούμαι,
΄ς σή Σουμελά την Παναγιάν, θα πάγω στεφανούμαι.
(Εγώ είμαι από την Κρώμνη, κανέναν δεν φοβάμαι,
στην Παναγία Σουμελά θα πάω να στεφανωθώ)
΄Σ ση Σουμελά την Παναγιάν, θα παίρω κοινωνίαν,
ν’ έρχουμ’ αρνί μ’ ελέπ’ σε με καθαρόν καρδίαν.
(Στην Σουμελά την Παναγιά θα πάω να κοινωνήσω
και θα έρθω αρνάκι μου να σε δω με καθαρή καρδιά).
Σουμέλα λέν την Παναγιάν, και σύ είσ’ η Σουμέλα,
ο άντρας σ’ πάει ΄ς σην Σουμελά, εσύ έλα με τ’ εμέναν.
(Σουμέλα λεν την Παναγιά, Σουμέλα λεν και σένα,
ο άντρας σου ας πάει στην Σουμελά, εσύ έλα σε μένα).
΄Σ ση Σουμελάν εγνώρτσα σε, κ’ εσέβες ΄ς σό καρδόπο μ’,
΄ς σην Κρώμ’ άλλον εγάπεσες και έκαψες το ψόπο μ’.
(Στην Σουμελά σε γνώρισα και μπήκες στην ψυχή μου,
στην Κρώμνη άλλον αγάπησες και έκαψες την ψυχή μου).