Σε μια περίοδο αλλαγής και βίαιης προσαρμογής σε ένα νέο μοντέλο εκπαίδευσης που επιβάλλεται λόγω των συνθηκών που δημιουργεί η πανδημία COVID-19, η «ΜτΚ» συνομιλεί με εκπροσώπους Οργανώσεων και εκπαιδευτικούς, αποτυπώνοντας τον ύψιστο ρόλο της εκπαίδευσης των ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ή αναπηρίες, που αποτελεί και το μονοπάτι για την μετάβαση στην ανεξάρτητη διαβίωσή τους.
«Το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία στην εκπαίδευση, καθώς και το δικαίωμα για ανεξάρτητη διαβίωση έχουν κατοχυρωθεί με αγώνες των ίδιων και των κινημάτων τους», δηλώνει η Μαρία Τσακίρη, Λέκτορας στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου, με 16 χρόνια εμπειρίας στη διδασκαλία και υποστήριξη μαθητών και μαθητριών και παιδιών με αναπηρία σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες. Για την ίδια «η παρεχόμενη εκπαίδευση πρέπει να συμβάλλει και στην ανάπτυξη κοινωνικών, προεπαγγελματικών και επαγγελματικών δεξιοτήτων». Αν και η εκπαίδευση διαδραματίζει σημαντικό ρόλο για τη μετάβαση στην ανεξάρτητη διαβίωση, όπως τονίζει «χρειάζεται ανάπτυξη και άλλων υποστηρικτικών μηχανισμών, χάραξη πολιτικών και διάθεση οικονομικών πόρων», ενώ υπογραμμίζει ότι η εμπλοκή των ατόμων με αναπηρία και των εκπροσώπων τους, σε όλα τα επίπεδα λήψης αποφάσεων και χάραξης πολιτικών είναι αναγκαία για τη διασφάλιση της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Ύψιστης προτεραιότητας και σημασίας
Για τους κωφούς και βαρήκοους μαθητές η πρόσβαση στην εκπαιδευτική διαδικασία είναι ύψιστης προτεραιότητας και σημασίας, όπως δηλώνει στη «ΜτΚ» ο Κωνσταντίνος Σίμψης, Πρόεδρος της Ομοσπονδίας Κωφών Ελλάδος (ΟΜΚΕ). Όπως εξηγεί, «η συντριπτική πλειονότητα των κωφών και βαρηκόων μαθητών (95%) έχουν ακούοντες γονείς και η αμφίδρομη και αποτελεσματική επικοινωνία είναι συνήθως ανύπαρκτη. Αυτό οδηγεί σε γλωσσική αποστέρηση, που με τη σειρά της επηρεάζει καταλυτικά την ανεξάρτητη διαβίωση των αυριανών κωφών ενηλίκων. Η ΟΜΚΕ στηρίζει τις οικογένειες με την εκπαίδευση Κωφών ενηλίκων ως Μοντέλα Ρόλων για την προσβάσιμη επικοινωνιακή στήριξη με το πρόγραμμα «Sign Links»( signlinks.eu) όπως και με την ανάπτυξη προσβάσιμου πολυμεσικού εκπαιδευτικού υλικού (στην Ελληνική Νοηματική Γλώσσα, φυσική φωνή και υπότιτλους) του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (prosvasimo.iep.edu.gr/el/) . Φυσικοί νοηματιστές σε συνεργασία με εξειδικευμένους και πιστοποιημένους διερμηνείς κάνουν προσβάσιμο το εκπαιδευτικό υλικό των γενικών σχολείων. Ο συνδυασμός των παρεμβάσεων στην οικογένεια και στην εκπαίδευση διαδραματίζει ένα ζωτικό ρόλο στο δρόμο της ανεξάρτητης διαβίωσης».
Διπλός αποκλεισμός
Η Λίνα Καλέ, εκπαιδεύτρια κινητικότητας, προσανατολισμού και καθημερινών δεξιοτήτων για τα άτομα με οπτική βλάβη, επισημαίνει τα εμπόδια που υπάρχουν στους μαθητές και μαθήτριες με οπτική αναπηρία στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση, καθώς όπως λέει, δεν υπήρξε σχεδιασμός γι' αυτούς τους μαθητές. «Οι μαθητές αυτοί χωρίς τη δια ζώσης εκπαίδευση και τον εξοπλισμό του σχολείου, αυτή τη στιγμή, λόγω της τηλεκπαίδευσης, είναι διπλά αποκλεισμένοι. Το κράτος δεν μερίμνησε ενώ γνώριζε πως θα υπάρξει το δεύτερο κύμα της πανδημίας». Η ίδια εργάζεται τα τελευταία 20 χρόνια με παιδιά και ενήλικες που έχουν μερική ή ολική απώλεια στην όραση και γνωρίζει πως η διαδικασία παράδοσης εκτυπωτή Braille είναι εξαιρετική αργή και πως αυτή την περίοδο οι γονείς αναζητούν ιδιώτες για να εκτυπώσουν την ύλη με τη μέθοδο αυτή και να μπορέσουν τα παιδιά τους να διδαχθούν τα μαθήματα.
Εκπαίδευση δεξιοτήτων και τέχνης
Η κατάρτιση σε μια τέχνη είναι μέρος της εκπαίδευσης για άτομα με νοητική αναπηρία και συμβάλλει στην τόνωση της αυτοπεποίθησής τους όπως τονίζουν οι εκπαιδευτικοί. «Στο Εκπαιδευτικό Κέντρο Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΕΚΕΚ) οι σπουδαστές και οι σπουδάστριές μας εκπαιδεύονται και καταρτίζονται έτσι ώστε να είναι σε θέση να εξασκήσουν μια τέχνη, ένα επάγγελμα δηλαδή που θα τους δώσει την ευκαιρία να αυτονομηθούν και να ενταχθούν στην κοινωνία με τους όρους που και οι άλλοι συνομήλικοι τους έχουν. Η εκπαιδευτική διαδικασία και τα Κέντρα Προστατευόμενης Εργασίας που λειτουργούν στην σχολή μας είναι προσανατολισμένα στην κατεύθυνση αυτή. Εμείς βλέπουμε το μεράκι και την όρεξη για δουλειά που έχουν οι σπουδαστές μας, αλλά ξέρουμε και το πόσο ικανοί είναι να ανταποκριθούν στις εργασιακές απαιτήσεις», δηλώνει ο Βασίλης Γρηγορίου Διευθυντής ΕΚΕΚ ΑμεΑ Θεσσαλονίκης.
«Πράγματα τα οποία εμείς θεωρούμε δεδομένα και δεν χρειάστηκε κανείς να μας τα δείξει γιατί τα μάθαμε στη ζωή μας μέσα από τη μίμηση, δεν είναι αυτονόητα για τα άτομα με σύνδρομο Down ή για άτομα με κάποιου είδους νοητική αναπηρία» εξηγεί ο Σταύρος, Τσιφλίκης, πρόεδρος Συλλόγου Συνδρόμου Down Ελλάδος. «Εκεί λοιπόν ερχόμαστε με ιδιαίτερη προσοχή και παρέχουμε την εκπαίδευση η οποία θα βελτιώσει την καθημερινότητά τους και θα τους βοηθήσει να σταθούν αργότερα σε μία υποστηριζόμενη διαβίωση. Η εκπαίδευση είναι πιο δύσκολή στα ΑμεΑ αλλά χτίζει την αυτοπεποίθησή τους και την πίστη στον εαυτό τους ότι μπορούν να κάνουν πολλά πράγματα, περισσότερα από όσα και εμείς οι γονείς πιστεύουμε» επισημαίνει ο κ. Τσιφλίκης.
Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που υλοποιεί το Σωματείο «Άλλη Όψη» (www.alli-opsi.gr) στελεχώνεται από εκπαιδευτές με αναπηρία που εκπαιδεύουν άτομα με αναπηρία, σε δεξιότητες της καθημερινής ζωής. Η εκπαίδευση ατόμων με κινητική αναπηρία, όπως εξηγεί η Γεωργία Φύκα, ιδρυτικό μέλος του σωματείου «αποτελεί ένα καινοτόμο για τα ελληνικά δεδομένα εκπαιδευτικό μοντέλο, που στοχεύει στην αυτονομία των ανθρώπων με κινητική βλάβη και το οποίο στηρίζεται στην ομότιμη υποστήριξη».
Πρόσβαση στην Εκπαίδευση για ΑμεΑ
Λευκοθέα Καρτασίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Μακεδονίας
Ο ρόλο του εξατομικευμένου εκπαιδευτικού προγράμματος και «η αντανάκλαση της αναπηρίας στην τέχνη»
Η Ειδική Αγωγή δεν είναι και δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ξεχωριστό κομμάτι της γενικής αγωγής. Οι αρχές που διέπουν μια εκπαιδευτική διαδικασία θα πρέπει να ισχύουν για όλους τους μαθητές. Στους μαθητές με αναπηρία θα πρέπει να δώσουμε λίγο παραπάνω έμφαση στις τροποποιήσεις και στις προσαρμογές του μαθήματος και γι’ αυτό συχνά αναφερόμαστε στο ρόλο του εξατομικευμένου εκπαιδευτικού προγράμματος. Δηλαδή, ένας μαθητής μπορεί να είναι οπτικός, ακουστικός τύπος και να συγκρατεί τις πληροφορίες μέσα από έναν διαδραστικό ή βιωματικό τρόπο, μέσα από διαφάνειες και φωτοτυπίες. Το ίδιο ισχύει και για τους μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ή αναπηρίες. Πρέπει να προσαρμόσουμε το μάθημα στο μαθησιακό του προφίλ. Για παράδειγμα, αν έχουμε έναν μαθητή με αυτισμό θα πρέπει να έχουμε οπτικό υλικό π.χ. για την επικοινωνία. Αν έχουμε έναν μαθητή τυφλό, θα πρέπει να έχουμε τη δυνατότητα εκμάθηση της γραφής Braille. Απαιτείται εξατομίκευση στην εκπαιδευτική τους πρόσβαση, όπου αυτή είναι εφικτή.
Η εκπαίδευση της κοινωνίας στην αποδοχή της διαφορετικότητας είναι μία συνεχής διαδρομή. Οι φοιτητές στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας μέσα από διάφορες δράσεις, όπως είναι το Φεστιβάλ με τίτλο «Η αντανάκλαση της αναπηρίας στην τέχνη» που διοργανώνουμε για τρίτη χρονιά, καλούνται να είναι πιο συνειδητοποιημένοι σε θέματα που σχετίζονται με την πρόσβαση, την ποιότητα ζωής και την χειραφέτηση των αναπήρων. Το φεστιβάλ που τρέχει αυτή την περίοδο έχει και εκπαιδευτικό ρόλο, καθώς περικλείει την τέχνη και την εκπαίδευση, όπου σε μεγάλο βαθμό συνδέονται μεταξύ τους, μέσα από τη μουσική και το θέατρο ως μέσο διδασκαλίας. Παράλληλα, είναι πολύ σημαντικό οι διάφοροι σύλλογοι που έχουν τέτοιες καλλιτεχνικές δράσεις, να έχουν ένα «χώρο» και να μπορούν να παρουσιάσουν αυτές τις επαγγελματικές ή ερασιτεχνικές τους δραστηριότητες.
Δημήτρης Αντωνίου, Συγγραφέας, Ακτιβιστής σε θέματα αναπηρίας
Η πολλαπλή σημασία της μόρφωσης και τα εμπόδια στη διαδικασία
Αυτή την περίοδο φαίνεται να αλλάζουν κάποια πράγματα, τα οποία μας δείχνουν πως για την πραγματοποίησή τους δεν απαιτείται φυσική παρουσία ή χειρωνακτική εργασία. Άνθρωποι με αναπηρία μπορούν να αναπτύξουν ρόλο και συμμετοχή σε πολλές εργασίες, αναθεωρώντας τη λανθασμένη εικόνα που είχε δημιουργηθεί αναφορικά με το τι μπορούν να κάνουν και τι όχι. Σ’ αυτό το πλαίσιο έχει πολλαπλή σημασία η ευκαιρία για μόρφωση στους ανθρώπου με αναπηρία και η πρόσβασή τους στην εκπαιδευτική διαδικασία.
Τα οφέλη και τα πλεονεκτήματα από τις σπουδές είναι εκείνα που δίνουν δύναμη να προχωρήσουμε, να βελτιωθούμε, να διεκδικήσουμε και να ονειρευτούμε ότι μπορούμε να πορευτούμε στο στίβο της ζωής. Από εκεί θα αποκτηθούν τα εφόδια και κατά συνέπεια τα άτομα με αναπηρία θα διεκδικήσουν μία θέση στην αγορά εργασίας και θα έρθουν πιο κοντά στο βήμα της ανεξάρτητης διαβίωσης που αποτελεί έναν μακρινό στόχο, κυρίως λόγω της αδυναμίας της πολιτείας για οικονομική υποστήριξη στην προσπάθεια αυτή, αλλά και στα εμπόδια που ακόμα δεν έχουν αρθεί στη διαδικασία των σπουδών (προσβασιμότητα, συνοδός, μετακίνηση κ.ά.).
*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 6 Δεκεμβρίου 2020