Λες και τον περίμεναν τον πόλεμο στην Ουκρανία για να αρχίσουν να ξεδιπλώνουν τα σχέδιά τους. Οι μεγάλοι παίκτες παίρνουν θέσεις και ο κόσμος αναδιαμορφώνεται. Αρχίζει να αχνοφέγγει η εικόνα της νέα ισορροπίας.
Τα μεγάλα γεγονότα δεν έχουν συναισθηματικές ή ιδεολογικές αιτίες που τα γεννούν. Ακόμη και αν τις επικαλούνται. Είναι, απλώς, αφορμές.
Μετά από το πρώτο μούδιασμα της κατάρρευσης των κομμουνιστικών καθεστώτων, άρχισε η διαδικασία επαναπροσδιορισμού της παγκόσμιας ισορροπίας.
Η υπόθεση της Ουκρανίας δεν είναι ούτε το ανικανοποίητο ρωσικό όνειρο να ενώσει την κοιτίδα των Ρως με το σύγχρονο ρωσικό κράτος, ούτε η αγωνία των Ουκρανών που απέκτησαν κάποια στιγμή συνείδηση της διαφορετικότητάς τους και θέλησαν να ενταχθούν σε δομές ασφαλείας απέναντι στον ρωσικό κίνδυνο. Και τα δύο υπάρχουν αλλά αποτελούν το εποικοδόμημα. Η βάση είναι η διαμάχη για την ηγεμονία μεταξύ ΗΠΑ, Κίνας και Ρωσίας.
Η διαμάχη αυτή βρίσκεται σε εξέλιξη και θα κρατήσει χρόνια. Και ας μην αποκλείσουμε όλους τους συνδυασμούς τριών πραγμάτων ανά δύο. Ανά δύο Κίνα, Ρωσία και ΗΠΑ θα συμμαχούν ή θα συνεργάζονται για να πετύχουν κοινούς στόχους κατά του τρίτου.
Ας αρχίσουμε, λοιπόν, από τις ΗΠΑ. Για τις ΗΠΑ η Ευρώπη παίζει δευτερεύοντα ρόλο στην νέα αρχιτεκτονική ασφαλείας. Νιώθουν να κινδυνεύουν από την διεκδίκηση ηγεμονίας στον Ειρηνικό εκ μέρους της Κίνας και την έξοδο της Ρωσίας στον Ατλαντικό από τον αρκτικό κύκλο, μέσω του Βερίγγειου Πορθμού. Πώς αντιδρούν;
Στην Ευρώπη δίνουν έμφαση στον Βορρά και στα Νοτιοανατολικά. Στον Βορρά για να ενισχύσουν το ΝΑΤΟϊκό αποτύπωμα στον αρκτικό κύκλο, και να μπορούν να ελέγχουν καλύτερα τις κινήσεις της Ρωσίας, πρόσθεσαν την Σουηδία και την Φινλανδία στο ΝΑΤΟ. Γι’ αυτό ήταν αδύνατο να πετύχει στη Μαδρίτη αυτά που ήθελε ο Ερντογάν. Βρισκόμαστε στο σημείο όπου οι ΗΠΑ δεν παίζουν. Υπαγορεύουν. Ο νότος και, κυρίως, η νοτιονατολική περιοχή έχουν ενδιαφέρον διότι αποτελούν την δίοδο που φέρνει σε επαφή την Ευρώπη, μέσω του Σουέζ, με τον Ινδοειρηνικό.
Στον Ινδοειρηνικό, όπου είναι το κρίσιμο αναδυόμενο πεδίο, οι ΗΠΑ έχουν δημιουργήσει την AUKUS (ΗΠΑ, Μ. Βρετανία, Ιαπωνία, Αυστραλία). Στην Ευρώπη έχουν το ΝΑΤΟ. Απομένει κάτι στη Μέση Ανατολή ως ενδιάμεσος χώρος μεταξύ Ευρώπης και Ινδοειρηνικού.
Προωθούν την Τετραμερή Δυτικής Ασίας (Ισραήλ, ΗΑΕ, Ινδία και ΗΠΑ), «West Asia Quad» στην Διάσκεψη Κορυφής της οποίας αυτές τις ημέρες μετέχει και ο Μπάϊντεν μέσω τηλεδιάσκεψης. Ο Μπάιντεν βρίσκεται στη Μέση Ανατολή σε επίσημη επίσκεψη στο Ισραήλ, την Δυτική Όχθη και τη Σαουδική Αραβία.
Αυτές οι κινήσεις των ΗΠΑ στοχεύουν στο να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις ανάσχεσης της Ρωσίας αλλά και της Κίνας η οποία, μέχρι στιγμής, προβάλλει ήπια ισχύ.
Ακόμη και η ήπια ισχύς της Κίνας είναι ενοχλητική. Βασίζεται, στην δημιουργία διαφόρων οδών (χερσαίων, σιδηροδρομικών και θαλάσσιων) για την επικοινωνία και προώθηση των εμπορευμάτων της στη Δύση μέσω Ευρώπης.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία, από την οποία θα διήρχοντο οι οδοί, διέκοψε την κινεζική προσπάθεια. Θα είναι προσωρινή αυτή η διακοπή; Δεν το γνωρίζουμε. Θα εξαρτηθεί από την μορφή της λύσης που θα επιτευχθεί.
Και οι ΗΠΑ και η Ρωσία θα έχουν λόγο στην ολοκλήρωση και την ασφάλεια της κινεζικής προσπάθειας.
Μένει ο θαλάσσιος δρόμος που επέλεξε η Κίνα που καταλήγει μέσω του Σουέζ στον Πειραιά ή προωθείται βορειότερα στην Ευρώπη. Έχει κανείς αμφιβολία ποιος θα ελέγξει τον δρόμο αυτό; Το παζλ δεν έχει ολοκληρωθεί.
Θαλάσσιοι, χερσαίοι ή σιδηροδρομικού οδοί κατασκευάζονται για επικοινωνία και μεταξύ ασιατικών χωρών χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η Ευρώπη.
Είναι ο INSTC International North South Transport Corridor (Διεθνής Διάδρομος Μεταφορών Βορράς Νότος). Ένας διάδρομος που καθιστά την προσπάθεια απομόνωσης της Ρωσίας με τον κλασικό τρόπο.
Ο κόσμος έχει μετακινηθεί
Η Ελλάδα και η Κύπρος βρίσκονται σε προνομιακό σημείο για να διαδραματίσουν σημαντικό γεωπολιτικό ρόλο. Και διότι βρίσκονται πάνω στην επίμαχη διαδρομή Ευρώπης, Ανατολικής Μεσογείου - Σουέζ και διότι η Ελλάδα κείται πάνω στον κάθετο άξονα από τις Βαλτικές χώρες ως την Ανατολική Μεσόγειο (που διέρχεται από την Αλεξανδρούπολη) για να προσδιοριστεί το όριο Ανατολής - Δύσης χωρίς τις ανατολίτικες κουτοπονηριές της Τουρκίας. Γι’ αυτό ο Ερντογάν θυμώνει με την Ελλάδα και τις ΗΠΑ. Η Ελλάδα του χάλασε τη δουλειά με την Αλεξανδρούπολη.
Αυτήν την γεωπολιτική σημασία της πρέπει να αξιοποιήσει η χώρα. Αυτό είναι το κάτι στον χάρτη Μπαχτσελί και την δήλωση που τον συνόδευε που έκανε τούρκους τους Τούρκους. Ο Μπαχτσελί δήλωσε πως η Κρήτη είναι τουρκική, συνεπώς, η αμερικανική παρουσία στο νησί παράνομη.
Η δήλωση είναι γραφική, δεν είναι προκλητική, αλλά αποκαλύπτει τι ενοχλεί βαθύτερα την Άγκυρα. Δύο ακόμη παραδείγματα. Πριν μερικούς μήνες αεροπλάνο της τουρκικής αεροπορίας παραβίασε τον ελληνικό εναέριο χώρο στην Αλεξανδρούπολη. Πάλι ήταν ένα μήνυμα δυσαρέσκειας προς τους Αμερικανούς.
Ο ίδιος ο Ερντογάν έφθασε στο σημείο να κάνει δηλώσεις και να κατηγορεί τους Αμερικανούς ότι με τη βάση τους στην Αλεξανδρούπολη σκοπεύουν την Τουρκία! Κάτι, φυσικά, αδιανόητο.
Η Τουρκία έχει ενοχληθεί από την έκταση και την ένταση της αμερικανικής παρουσίας στην Ελλάδα. Τα δύο κρίσιμα σημεία αυτής της παρουσίας είναι η Κρήτη και η Αλεξανδρούπολη. Γι’ αυτό εστιάζει σε αυτά.
Η γεωπολιτική σημασία της Τουρκίας προκύπτει από το ενδιαφέρον που δείχνουν οι δυνάμεις λόγω της θέσης της. Η αμερικανική παρουσία στην Αλεξανδρούπολη και, φυσικά, στη Σούδα, απομειώνει αυτό το ενδιαφέρον.
Για τους Αμερικανούς η Τουρκία είχε ενδιαφέρον ως συνορεύουσα χώρα με την Ρωσία. Εξαιτίας αυτής της γειτνίασης η Τουρκία θα μπορούσε να δημιουργήσει προβλήματα στην γεωπολιτική ανάπτυξη της Ρωσίας.
Η Τουρκία, όμως, δεν κάνει τίποτε από όσα οι ΗΠΑ ανέμεναν. Και το πρόβλημα ασφαλείας για τις ΗΠΑ οξύνεται (ενόσω ο Μπάϊντεν περιοδεύει στη Μέση Ανατολή οικοδομώντας δυτικές συνεργασίες ο Ερντογάν θα βρίσκεται στην Τεχεράνη για να συναντηθεί με τον Πούτιν και τον Ιρανό ηγέτη).
Οι ΗΠΑ δεν βρίσκονται στην Ευρώπη και στο ΝΑΤΟ για να προστατεύσουν την γηραιά ήπειρο. Βρίσκονται για λόγους δικής τους ασφάλειας.
Και η ασφάλεια αυτή εστιάζει, τώρα, εκτός από το κέντρο της Ευρώπης, στον βορρά (αρκτικός κύκλος) και νοτιοανατολικά (Ανατολική Μεσόγειος), όπως σημειώσαμε παραπάνω.
Στον βορρά η Τουρκία δεν έχει παρουσία και στη ΝΑ Μεσόγειο δημιουργεί προβλήματα.
Η αμερικανική παρουσία στην Αλεξανδρούπολη αποτελεί κόμβο ενός άξονα που αρχίζει από τις βαλτικές χώρες και καταλήγει στο Σουέζ.
Για την παρουσία και τον έλεγχο αυτής της περιοχής ο ρόλος της Τουρκίας έχει υποβαθμιστεί. Άρα και η γεωπολιτική της σημασία.
Οι τουρκικές προκλήσεις με τον χάρτη δείχνουν ακριβώς ποιες περιοχές διεκδικεί ως επιρροή η Τουρκία για να αποκτήσει το χαμένο γεωπολιτικό ενδιαφέρον της.
Η υπέρπτηση πάνω από την Αλεξανδρούπολη και η μη νόμιμη, για την Τουρκία, παρουσία των Αμερικανών στη Σούδα, δείχνουν τι ακριβώς την ενοχλεί.
Υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις οι τουρκικές προκλήσεις να μην είναι θέμα, μόνο, ελληνικό. Κανείς δεν επιθυμεί την επιρροή της Τουρκίας στον επίμαχο χώρο.
Αν η Αλεξανδρούπολη και η Σούδα απορροφούν μέρος της γεωπολιτικής ισχύος της Τουρκίας ο διάδρομος INSTC International North South Transport Corridor (Διεθνής Διάδρομος Μεταφορών Βορράς Νότος) παρακάμπτει εντελώς τα Στενά. Η Τουρκία, βρίσκει κλειστή πόρτα όπου την χτυπά (δεν την δέχεται κανείς σε οργανισμούς) και η γεωπολιτική της σημασία μειώνεται. Ταυτόχρονα, ενώ αναζητά ερείσματα ανατολικά, (που είναι αμφίβολο αν θα τα βρει) στις ΗΠΑ ακούγονται σοβαρές φωνές που ζητούν την προσωρινή αναστολή της συμμετοχής της στο ΝΑΤΟ.
Και ενώ παρατηρείται όλη αυτή η κινητικότητα που διαμορφώνει την Νέα Παγκόσμια Αρχιτεκτονική, ο διακεκριμένος ισραηλινός καθηγητής Εφραίμ Ινμπάρ σε άρθρο του κάνει μία εύστοχη ανάλυση της κατάστασης στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Βόρειο Αφρική, εστιάζοντας στη συνεργασία Ελλάδας-Ισραήλ-Κύπρου. Καταλήγει σε ένα πολύ ενδιαφέρον συμπέρασμα το οποίο η Ελλάδα θα πρέπει να προσέξει: «Κάθε κράτος (σ.σ.απο τα συνεργαζόμενα) πρέπει να επενδύσει στην άμυνα και να ενισχύσει τη στρατιωτική του ισχύ Αυτό σημαίνει ότι τα κράτη που ανήκουν στη σύμπλευση Αθήνας-Ιερουσαλήμ-Λευκωσίας πρέπει να προετοιμάζονται χωρίς ψευδαισθήσεις για πόλεμο. Ενώ οι σχέσεις εντός της σύμπλευσης πρέπει να ενισχυθούν, αξίζει να θυμόμαστε ότι δεν πρόκειται για συμμαχία. Το Ισραήλ πρέπει να γίνει το πρότυπο, και το δόγμα της αυτοδυναμίας του πρέπει να αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση και αποτροπή. Η αδυναμία ‘προσκαλεί’ πάντα την επιθετικότητα».
*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 17.07.2022