Η ηλεκτρονική διακυβέρνηση στις διάφορες μορφές της ήταν η σημαντικότερη μεταρρύθμιση που έχει γίνει μέχρι σήμερα στη χώρα μας, γιατί ενίσχυσε σημαντικά τη διαφάνεια και την λογοδοσία, καθιστώντας το έδαφος λιγότερο γόνιμο για την ανάπτυξη της διαφθοράς, επισημαίνει η πρόεδρος της οργάνωσης Διεθνής Διαφάνεια Ελλάς Δρ. Άννα Δαμάσκου σε συνέντευξή της στη "ΜτΚ".
Στα
χρόνια της κρίσης ο δείκτης αντίληψης διαφθοράς σημείωσε βελτίωση- από
την 94η θέση το 2012 στην 59η το 2017, αλλά υποχώρησε ξανά στην 67η θέση
το 2018. Η ίδρυση της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας και του υπουργείου
Ψηφιακής Διακυβέρνησης με βασική αποστολή τη μείωση της γραφειοκρατίας
είναι προς τη θετική κατεύθυνση και θα συμβάλλουν στη βελτίωση της θέσης
της χώρας μας στην παγκόσμια κατάταξη εκτιμά η κ. Δαμάσκου.
Από το 2012 μέχρι το 2017 η Ελλάδα είχε σημειώσει σημαντική βελτίωση στον Δείκτη Αντίληψης Διαφθοράς. Τι συνέβη;
Η παρατεταμένη οικονομική κρίση που βιώνει η χώρα μας κατέστησε επιτέλους κοινή πεποίθηση ότι δεν πρόκειται να κατακτήσουμε την ανάπτυξη και δεν πρόκειται να ευημερήσουμε, αν δεν παταχθεί πρώτα η διαφθορά, η οποία όχι μόνο αποτελεί εκ των βασικών αιτίων της παρατεταμένης οικονομικής κρίσης της, αλλά, κατ’ επέκταση, σε ένα τέτοιο οικονομικό περιβάλλον πλήττονται ευθέως η δημοκρατία μας και τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα.
Σε αυτό το πλαίσιο, όλες οι κυβερνήσεις κάνουν τα τελευταία αρκετά χρόνια μια συνειδητή προσπάθεια να καταπολεμήσουν την διαφθορά.
Γιατί το 2018 αντιστράφηκε αυτή η πορεία;
Η
ανάλυση του Δείκτη Αντίληψης Διαφθοράς της Διεθνούς Διαφάνειας για το
2018 αναγνώρισε μεν τις μεταρρυθμιστικές πρωτοβουλίες που αναλήφθηκαν τα
τελευταία χρόνια στη χώρα, ωστόσο κατέγραψε και την «ακμάζουσα»
γραφειοκρατία, το εν εξελίξει σκάνδαλο Novartis και την αμφισβητούμενη
ανεξαρτησία της τότε επικεφαλής της Επιτροπής Ανταγωνισμού, παράγοντες
οι οποίοι έριξαν την Ελλάδα κατά 8 θέσεις στον Δείκτη Αντίληψης
Διαφθοράς του 2018.
Έχετε κάποιες εκτιμήσεις για το 2019;
Ευελπιστώ
ότι οι πρωτοβουλίες της νέας Κυβέρνησης, που -μεταξύ άλλων- προέβη και
στην ίδρυση Εθνικής Αρχής Διαφάνειας, μια κίνηση με ιδιαίτερο
συμβολισμό, θα βελτιώσει φέτος την θέση της χώρας μας στον Δείκτη.
Η
ελληνική γραφειοκρατία αποτελεί ιδανικό υπόστρωμα για να αναπτυχθεί η
διαφθορά. Και η σημερινή κυβέρνηση, όπως και όλες οι προηγούμενες, έχει
βάλει ως στόχο την πάταξή της. Βλέπετε να σημειώνεται κάποια πρόοδος;
Η ίδρυση από την σημερινή κυβέρνηση του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης, με βασική αποστολή την μείωση της γραφειοκρατίας μέσω της προώθησης της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και της απλούστευσης των διοικητικών διαδικασιών που προβλέπει η κείμενη νομοθεσία για πολίτες, επιχειρήσεις και δημοσίους υπαλλήλους, αποτελούν αναμφίβολα ενέργειες προς την σωστή κατεύθυνση, οι οποίες αναμένεται να συντελέσουν και στην συνακόλουθη εξοικονόμηση πόρων.
Η ηλεκτρονική διακυβέρνηση στις διάφορες μορφές της είναι εξάλλου η σημαντικότερη μεταρρύθμιση που έχει γίνει μέχρι σήμερα στη χώρα μας. Χρηστές τεχνολογικές πρακτικές, όπως η Διαύγεια, η δημόσια διαβούλευση των νομοσχεδίων, η ηλεκτρονική συνταγογράφηση, οι on-line συναλλαγές του φορολογούμενου με την φορολογική αρχή κλπ έχουν ενισχύσει σημαντικά τη διαφάνεια και την λογοδοσία, καθιστώντας το έδαφος λιγότερο γόνιμο για την ανάπτυξη της διαφθοράς.
Διαφθορά
υπάρχει εκεί όπου υπάρχει δημόσιο χρήμα, όπως στις συμβάσεις του
δημοσίου με τους ιδιώτες. Εκεί η Διεθνής Διαφάνεια προτείνει το «Σύμφωνο
ακεραιότητας». Τι ακριβώς είναι και πώς λειτουργεί;
Όντως, οι δημόσιες συμβάσεις είναι «πεδίο δόξης λαμπρό» για την ευδοκίμηση διαφθοράς. Όλως ενδεικτικώς η διαφθορά στις δημόσιες συμβάσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει υπολογισθεί ότι ανέρχεται σε περίπου 5 δισεκατομμύρια κατ’ έτος! Πρόκειται, δηλαδή, για μια μαύρη τρύπα στην καρδιά της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ενός εκάστου των κρατών-μελών της.
Η λύση που προτείνει η Διεθνής Διαφάνεια στο πρόβλημα των «μη καθαρών» δημοσίων συμβάσεων ονομάζεται «Σύμφωνο Ακεραιότητας».
Το «Σύμφωνο Ακεραιότητας» αποτελεί ένα εργαλείο-χρηστή πρακτική, το οποίο ανέπτυξε η Διεθνής Διαφάνεια ήδη από την δεκαετία του 1990 και το οποίο προτείνει σε κρατικούς φορείς και επιχειρήσεις, προκειμένου να τους συνδράμει στην καταπολέμηση της διαφθοράς στις δημόσιες συμβάσεις, αξιοποιώντας κατά βάση την συμμετοχή της Κοινωνίας των Πολιτών.
Στην χώρα μας, η Διεθνής Διαφάνεια-Ελλάς, από το 2017, υλοποιεί, με χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το «Σύμφωνο Ακεραιότητας» για το έργο «Κατασκευή Δικτύου Ομβρίων σε περιοχές των Δήμων Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη και Ταύρου-Μοσχάτου», με συνολικό προϋπολογισμό 12.200.000 ευρώ και αναθέτουσα αρχή την Περιφέρεια Αττικής. Το έργο εντάσσεται στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Αττική 2014-2020» και συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης.
Απώτερος σκοπός της Διεθνούς Διαφάνειας Ελλάδος στο πλαίσιο του εν λόγω πιλοτικού «Συμφώνου Ακεραιότητας» είναι, εφόσον αποδειχθεί ότι τούτο μπορεί να λειτουργήσει ως ένας προληπτικός, αποτρεπτικός και διορθωτικός μηχανισμός, να προτείνει να καταστεί υποχρεωτικό βάσει νόμου.
Στη
Διεθνή Διαφάνεια δίνετε έμφαση στη σημασία που έχει η προστασία των
whistleblowers για την αποκάλυψη μεγάλων υποθέσεων διαφθοράς. Τι μας
δείχνει η διεθνής εμπειρία; Πως αποτιμάται το πώς λειτούργησε μέχρι
σήμερα ο θεσμός του «μάρτυρα δημοσίου συμφέροντος» στη χώρα μας;
Οι whistleblowers, ή, όπως έχει αποδοθεί ο όρος στην ελληνική, οι «μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος», είναι πολύ σημαντικά πρόσωπα, διότι εκ των βασικών χαρακτηριστικών της –εν ευρεία εννοία- διαφθοράς είναι ότι συχνά συντελείται εν κρυπτώ για μεγάλο χρονικό διάστημα, κατά το οποίο, όμως, μη ποινικά εμπλεκόμενα πρόσωπα –ενίοτε και ευρύς κύκλος τέτοιων προσώπων- τυγχάνει να γνωρίζουν την παρανομία που συντελείται.
Καθίσταται
σαφές, λοιπόν, ότι τόσο ο δημόσιος όσο και ο ιδιωτικός τομέας έχουν
άμεσο συμφέρον να ενθαρρύνουν τους γνωρίζοντες να καταγγείλουν την
παρανομία.
Έχουν ταυτόχρονα, όμως, και υποχρέωση να παράσχουν στους καταγγέλλοντες επαρκή και αποτελεσματική προστασία. Αυτό είναι και το μεγαλύτερο εχέγγυο ότι οι γνωρίζοντες θα καταγγείλουν, δεδομένου ότι οι whistleblowers σώζουν ζωές, περιουσίες και άλλα πολύτιμα αγαθά, χάνοντας ενίοτε, όμως, οι ίδιοι τις δικές τους ζωές, περιουσίες, δουλειές, οικογένειες…
Το σκάνδαλο Novartis αποκάλυψε, ωστόσο, περίτρανα ότι η χώρα μας εμφανίζει ακόμη έλλειμμα κουλτούρας αναφορικά με την σημασία των whistleblowers, καθόσον τα ίδια πολιτικά πρόσωπα που το 2014 ψήφισαν τον ελληνικό νόμο για την προστασία των whistleblowers δεν δίστασαν να αποδομήσουν το νομοθέτημα, όταν ανέκυψαν υπόνοιες για τα πρόσωπά τους, χαρακτηρίζοντας τους whistleblowers ως «κουκουλοφόρους μάρτυρες» και ζητώντας τα ονόματά τους «επί πίνακι».
Με την υιοθέτηση της Ευρωπαϊκής Οδηγίας για την προστασία των whistleblowers, αναμφίβολα μια νέα ημέρα ανατέλλει για την προστασία των whistleblowers και, επομένως, και για την καταπολέμηση της διαφθοράς, όχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά και διεθνώς, καθόσον η Οδηγία αναμένεται να αποτελέσει σημείο αναφοράς σε παγκόσμιο επίπεδο.
Ποιος θα λέγατε ότι είναι ο υπ’ αριθμόν ένα παράγοντας πολλαπλασιασμού της διαφθοράς διεθνώς;
Η διαφθορά είναι αναμφίβολα αποτέλεσμα πολλών παραγόντων. Η ανάλυση της Διεθνούς Διαφάνειας για τον Δείκτη Αντίληψης Διαφθοράς του 2018 εστίασε στην άμεση συσχέτιση που υπάρχει μεταξύ της υγιούς δημοκρατίας και της διαφθοράς. Οι δημοκρατικοί θεσμοί ανά τον κόσμο βρίσκονται υπό απειλή, συχνά από ηγέτες αυταρχικούς ή λαϊκιστές, με αποτέλεσμα οι αδύναμοι θεσμοί να καθίστανται αναποτελεσματικοί στην καταπολέμηση της διαφθοράς.
Τούτο προκαλεί έναν ένα φαύλο κύκλο, όπου η διαρκής αποτυχία των περισσοτέρων χωρών να πατάξουν αποτελεσματικά τη διαφθορά συντελεί στην κρίση της Δημοκρατίας σε παγκόσμιο επίπεδο.
Γενικότερα, οι χώρες με υψηλά επίπεδα διαφθοράς μπορούν να καταστούν επικίνδυνες για τους πολιτικά αντιφρονούντες.
Και για να το θέσω πιο γλαφυρά, όλες οι χώρες στις οποίες πολιτικές δολοφονίες διατάχθηκαν από τις κυβερνήσεις τους έχουν καταταχθεί στις πλέον διεφθαρμένες στον Δείκτη Αντίληψης Διαφθοράς 2018.
Δημοσιεύτηκε στη "ΜτΚ" 29/12/2019