Δεν υπάρχει ενιαίο κριτήριο καθορισμού της εκλογικής συμπεριφοράς των πολιτών. Αλίμονο αν υπήρχε και, κυρίως, αν μπορούσε να προσδιοριστεί. Γιατί θα παρέπεμπε σε μία απελπιστικά ομοιογενή εσωτερικά κοινωνία, που δεν συνάδει με τις σύγχρονες πλουραλιστικές δημοκρατίες. Ακόμα χειρότερα, μία τέτοια κοινωνία θα ήταν ευεπίφορη σε ολοκληρωτικές πρακτικές, βοηθούσης δε της τεχνολογίας, και σε άδηλες μεθοδεύσεις χειραγώγησης του εκλογικού σώματος.
Είναι βέβαια λίγο ή πολύ γνωστά τα ζητήματα που απασχολούν διαχρονικά τους πολίτες και διαμορφώνουν την επιλογή τους στις εκλογές. Η οικονομία παίζει πάντοτε καθοριστικό ρόλο, καθώς σχετίζεται άμεσα με τους όρους διαβίωσης. Άλλα πάλι ζητήματα αποκτούν πολιτική κρισιμότητα στο πλαίσιο μίας ιδιαίτερης συγκυρίας. Στην πραγματικότητα όμως είναι περισσότεροι και εν πολλοίς απροσδιόριστοι οι παράγοντες που καθορίζουν την ψήφο κάθε πολίτη ξεχωριστά. Είτε αυτοί ανάγονται σε ατομικά ή και ιδιοτελή, ακόμα, κίνητρα είτε είναι πιο πολιτικοί, με την έννοια ότι άπτονται του δημοσίου συμφέροντος.
Ένα ερώτημα που τίθεται συχνά την τελευταία περίοδο είναι αν οι παρακολουθήσεις, που απασχολούν έντονα την επικαιρότητα, θα επηρεάσουν και σε ποιο βαθμό το αποτέλεσμα των επικείμενων εκλογών. Σε επιμέρους δημοσκοπήσεις το σχετικό θέμα καταγράφεται χαμηλά ή σχετικά χαμηλά στην ιεράρχηση των πολιτών. Είναι όμως σκόπιμο να γίνουν εδώ ορισμένες διευκρινίσεις.
Πρώτα απ’ όλα, είναι σε εξέλιξη η δικαστική διερεύνηση της υπόθεσης, η οποία θα συμπεριλάβει και τις πρόσφατες δημοσιογραφικές αποκαλύψεις για τη λειτουργία παράνομου λογισμικού παρακολούθησης. Δεν μπορούν από τώρα να προβλεφθούν οι διαστάσεις που ενδέχεται να προσλάβει το θέμα καθ’ οδόν προς τις εκλογές.
Ανεξάρτητα όμως από αυτό, οι παρακολουθήσεις είναι ένα μείζον θεσμικό ζήτημα που αφορά την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων, τις εγγυήσεις του Κράτους Δικαίου και τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Δεν είναι ευθέως και αμέσως συγκρίσιμο με απτά και φλέγοντα προβλήματα της καθημερινότητας των πολιτών, όπως η τιμή της ενέργειας, το κόστος των τροφίμων, η αγοραστική δύναμη γενικότερα. Από την άποψη αυτή, δεν είναι παράδοξο τα τελευταία να κατατάσσονται ψηλότερα στην τρέχουσα κλίμακα του κοινωνικού ενδιαφέροντος. Διότι όλα υποτάσσονται αναπόφευκτα στην ανάγκη να πληρωθεί στην ώρα του ένας λογαριασμός ή να μην διακινδυνεύσει η προμήθεια των βασικών αγαθών.
Ούτως ή άλλως, στο πλαίσιο μίας δημοσκόπησης, που αποτυπώνει τα δεδομένα της στιγμής, τα θεσμικά θέματα δεν μπορούν να αναδειχθούν στις πλήρεις κοινωνικές, πολιτικές και αξιακές τους διαστάσεις. Αυτό δεν μειώνει όμως σε τίποτα τη σπουδαιότητά τους, όπως συμβαίνει επίσης, π.χ., με την κλιματική αλλαγή ή την απειλή χρήσης πυρηνικών όπλων. Η σημασία των «μεγάλων» ζητημάτων κρίνεται με άλλα μέτρα και σταθμά, αξιολογείται σε άλλο επίπεδο.
Είναι προφανές ότι με διαφορετικούς όρους και μέσα από άλλο πρίσμα αντιμετωπίζονται τα θέματα αυτά στο πλαίσιο μίας εκλογικής αναμέτρησης, που λειτουργεί άλλωστε και ως ένας άτυπος μηχανισμός πολιτικού καταλογισμού. Οι εκλογές παρέχουν στους πολίτες την ευκαιρία μίας συνολικής και σταθμισμένης θεώρησης όλων των ζητημάτων, οικονομικών, κοινωνικών, πολιτικών και, ασφαλώς, θεσμικών. Μίας θεώρησης μάλιστα που, καθώς μετουσιώνεται σε συγκεκριμένη ψήφο, αποκτά άμεσο πρακτικό αντίκρισμα και παράγει έννομες συνέπειες. Διαθέτει άρα αυξημένη πολιτική βαρύτητα σε σχέση με την αυθόρμητη απάντηση στα ερωτήματα μίας δημοσκόπησης.
Η τήρηση των κανόνων λειτουργίας του δημοκρατικού πολιτεύματος δεν αποτελεί ήσσονος σημασίας θέμα. Κατέχει πάντοτε, ανεξαρτήτως συγκυρίας, εξέχουσα θέση στη συνείδηση των πολιτών και συνιστά, αυτονόητα, βασικό κριτήριο της εκλογικής επιλογής τους.
*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 04.12.2022