«Μην τον πιστεύετε, θα το ξανακάνει, θα με σκοτώσει». Εννέα λέξεις, μία αλήθεια. Η απόλυτη.
Στη δραματική έκκληση της 26χρονης γυναίκας από το Βόλο που την Τετάρτη είδε τον σύντροφό της (που μία μέρα πριν την απείλησε με κατσαβίδι μπροστά στο ανήλικό παιδί τους πως «θα πάθει όσα και αυτές που δείχνουν στις ειδήσεις») να βγαίνει ελεύθερος από το δικαστικό μέγαρο, συνοψίζεται θαρρείς όλο το πρόβλημα, σε μία αυγουστιάτικη μέρα της... Μαρμότας.
Την ίδια ακριβώς ώρα, ο 20χρονος καθ’ ομολογίαν γυναικοκτόνος της 17χρονης Νικολέτας από το Μακροχώρι της Ημαθίας που βρέθηκε νεκρή στο σπίτι της στο Περιστέρι, προφυλακιζόταν για το έγκλημα που έκλεισε ένα φονικό 48ωρο στις αρχές του μήνα.
Το αίμα της 56χρονης Γεωργίας στην Κρήτη, της 41χρονης Ελεονώρας στη Ζάκυνθο και της μικρής Νικολέτας στην Αθήνα, άνοιξε εκ νέου τον διάλογο για την έμφυλη βία, τις στρεβλώσεις του νόμου και της τάξης, τα κακώς κείμενα της ελληνικής κοινωνίας που ξέρει, βλέπει και σιωπά, αλλά και την ανάγκη για τη νομική καθιέρωση του όρου «γυναικοκτονία».
Κρατάει αιώνες αυτή η μάστιγα
«Οι γυναικοκτονίες αναδεικνύουν με τον πιο τραγικό τρόπο το μέγεθος της έμφυλης ανισότητας καθώς καταστρατηγείται το δικαίωμα στη ζωή, καταδεικνύει την πιο ακραία μορφή έμφυλης βίας που είναι φονική. Οι γυναικοκτονίες δεν είναι σύγχρονο φαινόμενο, διατρέχουν τους αιώνες, είναι μία εξαιρετικά μακραίωνη και διαπολιτισμική συνήθεια, η οποία συχνά τέμνει τις λαϊκές παραδόσεις. Δεν πρόκειται για μεμονωμένα περιστατικά της ιδιωτικής σφαίρας, για ‘εγκλήματα τιμής’ που λέγαμε παλαιότερα, ή για ‘οικογενειακές τραγωδίες’ (όπως να σκοτωθεί μια οικογένεια σε ένα τροχαίο), ή για ‘εγκλήματα ζηλοτυπίας’ (ήταν η κακιά στιγμή, η ζήλεια του όπλισε το χέρι, έχασε τον έλεγχο από ερωτικό αμόκ κ.ά.) ή για ένα ‘ψυχολογικοποιημένο γεγονός’ (ο θύτης αντιμετώπιζε ψυχολογικά προβλήματα, ήταν ψυχικά διαταραγμένος)», τονίζει στη «ΜτΚ» η καθηγήτρια του Τομέα Κοινωνικών και Πολιτισμικών Σπουδών και Ψυχολογίας με έμφαση στο Σχεδιασμό Ψυχοκοινωνικών Παρεμβάσεων του ΑΠΘ, Δήμητρα Κογκίδου (φωτ.).
Όσο για το ποιος είναι ο ένοχος, για την κ. Κογκίδου που είναι εκτός των άλλων και πρόεδρος της Επιτροπής Φύλου και Ισότητας στο Α.Π.Θ., αυτό είναι σαφές και ξεκάθαρο. «Η πατριαρχία γυναικοκτονεί. Η γυναικοκτονία είναι μια ακραία εγκληματική πράξη, αλλά ταυτόχρονα αποτελεί και την κορύφωση της έμφυλης βίας και του συστήματος καταπίεσης και καθυπόταξης των θηλυκοτήτων στο πλαίσιο της πατριαρχίας, δηλαδή την κορυφή του παγόβουνου -από πλευράς ορατότητας. Η χρήση του όρου γυναικοκτονία αναδεικνύει ότι πρόκειται και για ένα έμφυλο έγκλημα. Οι γυναίκες δολοφονούνται κυρίως από άντρες εντός του ενδοοικογενειακού πλαισίου που έχουν χαρακτηριστικά τοξικής αρρενωπότητας και θεωρούν ότι έχουν δικαίωμα ζωής και θανάτου πάνω τους. Δολοφονούνται από εκείνους που ‘έχουν τα κλειδιά του σπιτιού τους’, που αγαπούν και εμπιστεύονται (στο πλαίσιο της σχέσης, του γάμου, κατά την περίοδο του χωρισμού/διαζυγίου, αλλά και μετά). Πρόκειται για φονική έμφυλη βία που συνήθως αποτελεί την κορύφωση μιας διαρκούς κακοποιητικής συμπεριφοράς προς το θύμα» ξεκαθαρίζει μιλώντας στη «ΜτΚ».
Η απαραίτητη καθιέρωση ιδιώνυμου
Η συζήτηση περί καθιέρωσης στο νομικό μας πλαίσιο και στο δίκαιο της γυναικοκτονίας ως ιδιώνυμο αδίκημα, ξεκίνησε με ένταση πέρυσι όταν οι γυναικοκτονίες λάμβαναν, πια, διαστάσεις επιδημίας. Η πίεση τόσο από οργανώσεις και απλούς πολίτες όσο και από φορείς και κόμματα μεγάλη, όμως γρήγορα ατόνησε.
«Η σωστή αποτύπωση και ο σαφής χαρακτηρισμός τους ως γυναικοκτονιών και όχι απλά ανθρωποκτονιών σε νομικό επίπεδο δεν έχει μόνον συμβολική σημασία με την έννοια ότι υπάρχει μηδενική ανοχή στη βία, αλλά είναι αναγκαία για να αναδειχθούν τα κίνητρα, που είναι σεξιστικά και μισογυνικά. Επίσης, να σημειώσω ότι το φεμινιστικό κίνημα δεν ζητά να ενταχθεί η γυναικοκτονία στον ποινικό κώδικα για να υπάρχει βαρύτερη τιμωρία. Αν κατονομάσουμε αυτή την εγκληματική πράξη σε νομικό επίπεδο, τότε μπορεί να δημιουργηθεί σχετικός νομικός μηχανισμός που θα επιτρέψει τη μεγαλύτερη θεσμική προστασία των γυναικών. Αυτό δεν σημαίνει φυσικά ότι το φαινόμενο θα αντιμετωπιστεί, αλλά είναι ένα πρώτο και αναγκαίο βήμα που θα καταδείξει την έμφυλη διάσταση του φαινομένου, αναδεικνύοντας το σεξιστικό κίνητρο της πράξης, θα συμβάλλει σε μια διαδικασία επανεκπαίδευσης όλης της κοινωνίας, στην εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου πλαισίου δράσης τόσο στο πεδίο της πρόληψης, όσο και της στήριξης και αποκατάστασης. Για παράδειγμα, θα βοηθήσει σε μεγάλο βαθμό στην ευαισθητοποίηση της κοινωνίας, στη συλλογή και καταγραφή των δεδομένων, θα συμβάλει στην αποτελεσματικότητα των κρατικών αρχών, αφού θα υπάρχει πλέον ένα ξεκάθαρο πλαίσιο τυποποίησης για το χαρακτηρισμό του εγκλήματος από τις δικαστικές αρχές και θα φέρει στην επιφάνεια τη συνενοχή των κοινωνιών μας.
Η Κύπρος προχώρησε ήδη, η Ελλάδα δεν τόλμησε να τη συμπεριλάβει στον Ποινικό Κώδικα, ως επιβαρυντική ειδική περίσταση διάκρισης λόγω του φύλου του θύματος» επιχειρηματολογεί στη «ΜτΚ» η κ. Κογκίδου.
Την ίδια άποψη καταθέτει και η Ασπασία Θεοφίλου, η ιδρύτρια του «Strong Me», μίας πρωτοβουλίας που στον ενάμισι περίπου χρόνο που έχει ξεκινήσει έχει οργανώσει πλήθος εκδηλώσεων και δράσεων για την ανάδειξη των θεμάτων της έμφυλης βίας, την εκπαίδευση, αλλά και την προστασία των θυμάτων. «Εάν καθιερωθεί νομικά η γυναικοκτονία, ανοίγει ο δρόμος για να γίνουν πάρα πολλά, ενώ είναι και κοινωνικά απαραίτητο, καθώς θα πάψει να υπάρχει ο αέρας ατιμωρησίας που αυτή τη στιγμή κυριαρχεί στην ατμόσφαιρα με ολοένα και περισσότερους να αισθάνονται πως δεν υπάρχει κράτος δικαίου. Δε θα λύσει το ιδιώνυμο άμεσα το πρόβλημα, αλλά θα ανοίξει τους δρόμους για ένα καλύτερο μέλλον», επισημαίνει η κ. Θεοφίλου στη «ΜτΚ». Μάλιστα, ενώ δηλώνει οργισμένη από τις «μικροπολιτικές αντιπαραθέσεις» και ξεκαθαρίζει πως για όλους τους ανθρώπους που στέκονται αλληλέγγυοι και ρίχνουν πολύ κόπο για τα θέματα και τα θύματα της έμφυλης βίας «μας ενδιαφέρει να βοηθήσουμε και όχι τι χρώμα έχει η καρέκλα καθενός υπεύθυνου κάποια στιγμή», δηλώνει απογοητευμένη από την «κάθετη και αδιάλλακτη στάση του υπουργείου Δικαιοσύνης» για το θέμα. «Δε μπορούμε να αντιληφθούμε και να κατανοήσουμε για ποιο λόγο δε μπαίνει καν το θέμα σε συζήτηση, δεν ανοίγει καν ο διάλογος με φορείς. Δε ζητάμε να καθιερωθεί εδώ και τώρα. Άλλωστε είναι θέμα που απαιτεί λεπτούς χειρισμούς και νομικούς και κοινωνικούς. Όμως είναι αδιανόητο να μην υπάρχει καν βούληση για διάλογο» επισημαίνει.
Το «Strong Me» σε κάθε γωνιά της χώρας
Το κίνημα για την πρόληψη και την καταπολέμηση της έμφυλης βίας, το «Strong Me» δηλαδή, ιδρύθηκε στις 16 Απριλίου του 2021, την ημέρα των γενεθλίων της κ. Θεοφίλου. «Ήταν ο δικός μου τρόπος να επουλώσω τα δικά μου τραύματα. Είχα υποστεί κακοποίηση και μάλιστα δύο φορές και η αλήθεια είναι πως όπως και πολλές άλλες γυναίκες δεν το είχα καν συνειδητοποιήσει. Όταν πάτησα στα πόδια μου ένιωσα θυμό. Όχι μόνο για την κακοποίηση αλλά για τη διαιώνιση συμπεριφορών και στερεοτύπων στην ελληνική κοινωνία. Στόχος μου ήταν και είναι ένας φορέας που θα προάγει την εξωστρέφεια. Αυτό πραγματικά λείπει και αυτό θα λύσει μεγάλο μέρος του προβλήματος» τονίζει η κ. Θεοφίλου (φωτ.).
Και αυτό ακριβώς κάνει το «Strong Me» ταξιδεύοντας ακόμα και στις πιο απομονωμένες περιοχές της χώρας, ώστε όσοι αντιμετωπίζουν πρόβλημα να νιώσουν πως κάποιος είναι εκεί και ακούει.
«Η εσωστρέφεια είναι το κλειδί. Και έτσι το πρώτο που κάναμε ήταν να βρούμε και να ορίσουμε ένα σημείο συνάντησης για γυναίκες και παιδιά. Γιατί αυτά τα δύο είναι αλληλένδετα, καθώς ωραία να λέμε πως θα απομακρυνθεί μία κακοποιημένη γυναίκα (ψυχολογικά και σωματικά) από το περιβάλλον, όμως τι γίνεται όταν έχει παιδιά; Και όταν και αυτά υφίστανται τη βία μπροστά στα μάτια τους; Αυτός είναι ο ρόλος του ‘Strong Me’, που εστιάζει στην πρόληψη ώστε να σταματήσουμε να μεγαλώνουμε και θύτες και θύματα», τονίζει στη «ΜτΚ». Μάλιστα, αποκαλύπτει πως υπήρξαν ημερίδες σε απομακρυσμένα μέρη, ειδικά της νησιωτικής χώρας, που καμία γυναίκα δεν τόλμησε να παραστεί. Και όταν η εκδήλωση τελείωσε, άρχισαν τα τηλέφωνα, σ’ ένα πρώτο «ράγισμα» του φόβου. «Σ’ αυτά τα πιο μικρά μέρη φταίει σίγουρα και η κοινωνία. Γνωρίζουμε και δε μιλάμε ή δε θέλουμε να εμπλακούμε. Υπάρχουν ακόμα και γονείς που ενώ ξέρουν πως η κόρη και τα εγγόνια τους ζουν για χρόνια σε συνθήκες λεκτικής ή σωματικής κακοποίησης όχι μόνο δε βάζουν από πάνω την ασφάλεια του παιδιού τους, αλλά συμβουλεύουν να μη μιλήσουν για να μη χαλάσουν το σπίτι τους» επισημαίνει.
Ο ρόλος του ΑΠΘ
Αν οι απλοί πολίτες έχουν μερίδιο ευθύνης αλλά και δυνατότητα συμβολής στη λύση, πόσο μάλλον ένα Ίδρυμα σαν το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο. «Το ΑΠΘ δεν έχει αναλάβει θεσμικά κάποια πρωτοβουλία για τις γυναικοκτονίες έως τώρα, ωστόσο ορισμένα μέλη του διδακτικού προσωπικού συμμετέχουν σε διάφορες πρωτοβουλίες και συλλογικότητες που δραστηριοποιούνται στα θέματα έμφυλης βίας καθώς και σε σεμινάρια ενημέρωσης /ευαισθητοποίησης. Έχουν υπάρξει μεμονωμένες δραστηριότητες, όπως για παράδειγμα, της Επιτροπής Φύλου & Ισότητας της Παιδαγωγικής Σχολής του Α.Π.Θ. που είχε εκφράσει την έντονη ανησυχία της για τον συνεχώς αυξανόμενο αριθμό των γυναικοκτονιών και μεταξύ των μέτρων για την αντιμετώπιση των γυναικοκτονιών που ζητούσε έδινε έμφαση στην εκπαίδευση /επιμόρφωση των εκπαιδευτικών σε θέματα φύλου γενικά και ειδικότερα σε θέματα έμφυλων ταυτοτήτων» τονίζει η κ. Κογκίδου.
«Καθώς η γυναικοκτονία είναι μια ακραία εγκληματική πράξη αλλά ταυτόχρονα αποτελεί και την κορύφωση της έμφυλης βίας, να αναφέρω με την ευκαιρία ότι στα Σχέδια Δράσης για την Ισότητα των Φύλων στα ΑΕΙ (τα περισσότερα έχουν ήδη εγκριθεί) που διαμορφώθηκαν σύμφωνα με τις προδιαγραφές του Horizon Europe, του νέου Πλαισίου για την Έρευνα και την Καινοτομία (2021-2027), ένας από τους 5 θεματικούς άξονες δράσης για την προώθηση της ισότητας των φύλων είναι η καταπολέμηση της έμφυλης βίας, συμπεριλαμβανομένης της σεξουαλικής παρενόχλησης παρενόχλησης. Στόχος αυτού του θεματικού άξονα προτεραιότητας είναι η διασφάλιση ενός ασφαλούς εκπαιδευτικού /εργασιακού περιβάλλοντος, χωρίς διακρίσεις, παρενόχληση και βία με βάση το φύλο, το σεξουαλικό προσανατολισμό, την ταυτότητα / έκφραση φύλου και τα χαρακτηριστικά του φύλου, μέσω της πρόληψης και της αντιμετώπισης ανάλογων περιστατικών.
Ειδικότερα στο ΑΠΘ, το νέο ακαδημαϊκό έτος θα δημοσιοποιήσουμε τα δεδομένα της έρευνας ‘Αντιλήψεις και εμπειρίες του φοιτητικού πληθυσμού του Α.Π.Θ. για τη σεξουαλική βία και παρενόχληση στο πλαίσιο της φοιτητικής ζωής’ και έτσι θα έχουμε μια πρώτη αποτύπωση για την έκταση και τα χαρακτηριστικά του φαινομένου στο φοιτητικό πληθυσμό και θα επιτρέψουν τη μακρόχρονη παρακολούθηση του φαινομένου. Η έρευνα χρηματοδοτήθηκε από το ΕΛΚΕ και είναι σε εξέλιξη (τελεί υπό την αιγίδα της Επιτροπής Ισότητας των Φύλων (Ε.Ι.Φ.) και του Κέντρου Κοινωνικής Έρευνας και Λήψης Αποφάσεων (Α.Κ.Κ.Ε.) του Α.Π.Θ) .
Τέλος, μιας που αναφέρομαι για τα θέματα έμφυλης βίας στα ΑΕΙ να αναφέρω ότι στο Νόμο για τα ΑΕΙ ενσωματώθηκε κατά την διαβούλευση και την συζήτηση στη Βουλή, ένα σημαντικό στοιχεία των αιτημάτων του Δικτύου των Επιτροπών Ισότητας των Φύλων στα ΑΕΙ και της Ελληνικής Εταιρείας Γυναικών Πανεπιστημιακών(ΕΛΕΓΥΠ) που είναι η σεξουαλική παρενόχληση ως διακριτό πειθαρχικό αδίκημα, μόνον όμως για το διδακτικό προσωπικό» ενημερώνει η κ. Κογκίδου.
* Δημοσιεύτηκε στη "ΜτΚ" 13/14.08.2022