Όλα τα δικαιώματα των εργατών, που κατακτήθηκαν εδώ και πολλές δεκαετίες, συντρίβονται πια κάτω από τις νέες συνθήκες της οικονομικής κρίσης: Οι απολύσεις, η τρομερή ανεργία, η κατάργηση συλλογικών συμβάσεων οδηγούν σε μια οπισθοδρόμηση, δίκαια όπως λέγεται σε εργασιακό μεσαίωνα. Οι κινητοποιήσεις, οι απεργίες, οι διαμαρτυρίες δείχνουν πιο αναγκαίες όσο ποτέ, όπως και η τόνωση του συνδικαλιστικού κινήματος. Τα συνδικάτα απαιτείται να είναι ισχυρά και να διαθέτουν τη δυναμική μιας ισχυρής πίεσης. Το θέμα δεν είναι μόνον να υπάρχουν αιτήματα αλλά και να ικανοποιούνται.
Η Πρωτομαγιά του 2019 δεν διαφέρει από τις προηγούμενες! Κείμενα και λογύδρια νομιμοποιούνται μόνον αν δημιουργούν μια γενικευμένη αίσθηση συνειδητοποίησης. Είναι κάποιες φορές όπου η ευμάρεια δημιουργεί μια στατικότητα, ένα είδος άθελου και αυτόματου εφησυχασμού. Τώρα, λοιπόν, όσο ποτέ απαιτείται συλλογική ενότητα και αλληλεγγύη.
ΕΛΛΑΔΑ – ΙΤΑΛΙΑ – ΙΣΠΑΝΙΑ
Και φυσικά το σινεμά, που, θα το επαναλάβω, είναι κατ’ εξοχή ανθρωπιστική και αγωνιστική τέχνη, στάθηκε με ταπεινότητα, αξιοπρέπεια, πάθος και δύναμη απέναντι σε κάθε καταπιεσμένο εργάτη που διεκδικεί το δικαίωμά του για μια καλύτερη ζωή. Πολλές φορές μάλιστα αξιοποιήθηκαν και πραγματικά γεγονότα. Έτσι, να θυμίσω πως ο συμπολίτης σκηνοθέτης Τάσος Ψαρράς γύρισε τον Μάη, που αναφέρεται στα δραματικά γεγονότα του Μάη του `36 στη Θεσσαλονίκη, όταν είχαμε ταραχές και νεκρούς. Φυσικά ο Ρίτσος εμπνεύστηκε τον Επιτάφιο.
Στα πρώτα βήματα του σοσιαλισμού στα τέλη του 19ου αιώνα οι διεκδικητές επεχείρησαν να βάλουν όρους: Λιγότερες ώρες εργασίας, λιγότερο απάνθρωπες συνθήκες, καλύτερα μεροκάματα. Επ’ αυτού ο Μάριο Μονιτσέλι θα γυρίσει την αριστουργηματική, ασπρόμαυρη ταινία του Οι σύντροφοι με τον Μαρτσέλο Μαστρογιάνι. Ο Βισκόντι στο φιλμ Ο Ρόκο και τ’ αδέλφια του θα αναφερθεί στη μεγάλη, εσωτερική μετανάστευση στην Ιταλία για εργασιακούς λόγους. Βέβαια, οι συνθήκες δουλειάς είναι βελτιωμένες, αλλά δημιουργείται ένα ταξικό φράγμα. Ο Βισκόντι νωρίτερα γύρισε ένα συγκλονιστικό, νεορεαλιστικό χρονικό, το Η γη τρέμει, για τους πάμφτωχους ψαράδες μικρών παραθαλάσσιων χωριών στην Ιταλία, που ασχολούνται με τις αλυκές, σε μια έξοχη, δραματική, μινιμαλιστική, εργατική τραγωδία. Με απολυμένους εργάτες από ναυπηγεία ασχολείται η ισπανική, δραματική ταινία με πικρό χιούμορ Δευτέρες με λιακάδα με τον Χαβιέ Μπαρδέμ.
ΓΙΑ 45 … ΤΕΤΡΑΓΩΝΙΚΑ
Βρισκόμαστε στις αρχές του 21ου αιώνα και η ανεργία έχει χτυπήσει την Ισπανία. Το φιλμ με ένα λυρικό στιλ, ψυχραιμία και διεισδυτικότητα καταγράφει τα δεδομένα, το χρόνο που περνάει αργά, βασανιστικά και πώς επηρεάζει τον ψυχισμό των ηρώων.
Ακόμα τα 45 τετραγωνικά του Στράτου Τζίτζη φθάνουν πια στην καρδιά του προβλήματος στη σύγχρονη, οικονομική κρίση στην Ελλάδα και στην αγωνία των νέων να οργανώσουν τη δική τους προσωπική ζωή. Η ηρωίδα δουλεύει σε δυο εργασίες για να συντηρήσει ένα μικρό διαμέρισμα. Το πρωί είναι πωλήτρια τσαντών και το βράδυ σερβιτόρα, αλλά τελικά δεν αντέχει, δεν τα βγάζει πέρα.
Με το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης και το αμερικανικό σινεμά δεν διστάζει να μιλήσει για ανεργία και απολύσεις και είναι αρκετά εύστοχο. Να αναφερθώ στο The company men αλλά και στο Ραντεβού στον αέρα, όπου ο Κλούνεϊ παίζει το ρόλο ενός ειδικού μάνατζερ που ταξιδεύει από πόλη σε πόλη για να αναγγείλει διακριτικά σε υπαλλήλους τις απολύσεις τους.
ΤΟ ΕΚΡΥΒΑΝ ΣΕ .. ΑΠΛΥΤΑ ΡΟΥΧΑ
Και το όμορφο και ενδιαφέρον με το σινεμά των ΗΠΑ είναι πως, παρόλο ότι η χώρα αποτελεί τη Μέκκα του καπιταλισμού, είχαμε μια μεγάλη σειρά αγωνιστικών ταινιών, μερικές εκ των οποίων έγραψαν ιστορία. Το αλάτι της γης (1954) του Χέρμπερτ Μπίμπερμαν, αναφερόμενο σε μια μεγάλη απεργία στο Νέο Μεξικό, είναι ένα φιλμ που υμνήθηκε και κυνηγήθηκε όσο κανένα. Οι μπομπίνες του μεταφέρονταν σε καλάθια άπλυτων ρούχων, ενώ όλοι οι συντελεστές κυνηγήθηκαν αγρίως. Αργότερα τα πράγματα βελτιώθηκαν, ενώ στις ΗΠΑ αναπτύχθηκε ένας ιδιαίτερα ισχυρός συνδικαλισμός , ο λεγόμενος τρεϊντγιουνισμός.
Και φυσικά έτσι προκύπτουν και ταινίες γύρω από τους εργάτες, που μπορεί να θεωρηθούν άκρως συντηρητικές. Στα 1954 Το λιμάνι της αγωνίας σαρώνει τα Όσκαρ, αλλά ο Σαντούλ θα επιτεθεί σφοδρά στον Ηλία Καζάν, πρώην κομμουνιστή που κατέθεσε όμως στην επιτροπή Μακάρθι και συμβιβάστηκε.
ΤΑ ΣΥΝΔΙΚΑΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΕΞΕΓΕΡΜΕΝΟΙ
Ο μέγας Γάλλος ιστορικός του σινεμά θα γράψει πως ο Καζάν έμπλεξε και μπέρδεψε το συνδικαλισμό με τον γκανγκστερισμό. Ο Μάρλον Μπράντο παίζει το ρόλο ενός ωραίου, νέου λιμενεργάτη που δεν δέχεται να υπακούσει στους συνδικαλιστές και έχει προβλήματα. Ακολουθούν σκληρές συγκρούσεις και αναδεικνύεται η κατά μόνας αντιπαράθεση του ήρωα με το σύστημα. Βέβαια το μέγα πρόβλημα είναι πως ο Καζάν δεν μας λέει ποιο είναι το σύστημα και γιατί ακριβώς το επίσημο συνδικάτο των λιμενεργατών είναι κακό. Αν αναφέρεται βέβαια στους αιώνιους εργατοπατέρες έχει το δίκιο του, αλλά το πρόβλημα με αυτή την υπέροχη κατά τα άλλα ταινία είναι πως σε «μπερδεύει», συγχέει τις καταστάσεις.
Η ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΑΜΕΡΙΚΗ
Ο Μάρτιν Ριτ, που κυνηγήθηκε από την επιτροπή Μακάρθι αλλά δεν υπέκυψε, δεν συνθηκολόγησε, μας έδωσε το `80 μια υπέροχη, απλή ταινία, που αφορά και στον τρεϊντγιουνισμό αλλά και στον παθιασμένο αγώνα μιας θαρραλέας συνδικαλίστριας που δούλευε σε μια υφαντουργία: Η Σάλι Φιλντς, λοιπόν, είναι έξοχη ως Νόρμα Ρέι στην ομώνυμη, έγχρωμη ταινία, που αναδεικνύει για μια ακόμη φορά πως στις ΗΠΑ γυρίζονται πολλές προοδευτικές δημιουργίες. Μια απ’ αυτές βέβαια είναι και το Όσκαρ ντοκιμαντέρ από τη σπουδαία σκηνοθέτιδα Μπάρμπαρα Κοπλ. Η Επαρχία Χάρλαν Η.Π.Α., μια εξαιρετική, έγχρωμη ταινία τεκμηρίωσης, που αφορά σε μια πολύ δυναμική απεργία.
ΣΤΟ ΠΛΕΥΡΟ ΤΩΝ ΕΡΓΑΤΩΝ
Στα 1987 ο Τζον Σέιλς θα μας προσφέρει ένα συνταρακτικό ντοκουμέντο, βασισμένο σε πραγματικά γεγονότα, τη Ματωμένη Αμερική, με βίαιες συγκρούσεις.
Φυσικά πολλές χώρες μάς έδωσαν υποδειγματικά φιλμ για τον ταξικό και κοινωνικό αγώνα των εργατών των αποκαλούμενων «της γης οι κολασμένοι». Είδαμε ιστορίες με ανθρακωρύχους και απεργίες για τις άθλιες συνθήκες δουλειάς και παρακολουθήσαμε διακεκριμένους δημιουργούς, συγγραφείς και σκηνοθέτες να τίθενται στο πλευρό των εργατών μέσα από τις μυθοπλασίες τους: Από τον Βίκτορα Ουγκό που μίλησε για τις δύσκολες συνθήκες δουλειάς σε υφαντουργία (Οι άθλιοι, θυμηθείτε στις κινηματογραφικές διασκευές τη Φαντίνα) και τον Εμίλ Ζολά, βέβαια μέχρι τον Αϊζενστάιν που γύρισε την κλασική ταινία Η απεργία. Όλοι στο πλευρό των εργατών, για την εξάλειψη κάθε αδικίας και ανισότητας. Οι διεκδικήσεις του παρελθόντος επικαιροποιούνται πλέον, ενώ αξίζει να θυμηθούμε τον τίτλο της πολύκροτης, ιταλικής ταινίας του Έλιο Πέτρι Η εργατική τάξη πάει στον παράδεισο. Αμήν.