Στις 17 του περασμένου Μαΐου στις ίδιες σελίδες η «Μακεδονία της Κυριακής» με τίτλο «Η μάχη του εμβολίου» έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου για το «πραγματικό» στοίχημα με τα σωτήρια σκευάσματα, τη δίκαιη διανομή. Ηγέτες χωρών, όπως ο Εμανουέλ Μακρόν, θορυβημένοι από το κλίμα που πήγαινε να διαμορφωθεί και συνοψιζόταν στη βασική αρχή της ελεύθερης αγοράς, θα πάρει, δηλαδή, όποιος πληρώσει τα περισσότερα, βγήκαν να υπερασπιστούν τον χαρακτήρα του εμβολίου κατά του κορονοϊού ως δημόσιο αγαθό.
Σχεδόν εννέα μήνες μετά, η ανθρωπότητα έχει τα πολυπόθητα εμβόλια και μάλιστα σε χρόνο ρεκόρ, όμως οι «Κασσάνδρες» που προέβλεπαν πως ο πόλεμος με τον «αόρατο εχθρό» θα έχει και ένα μέτωπο με πολλούς και ορατούς αντιπάλους, όχι μονάχα δεν διαψεύστηκαν αλλά επιβεβαιώθηκαν με τρόπο τραγικό. Γιατί ο απόλυτος εκτροχιασμός του εμβολιασμού στις χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε συνδυασμό με τον πόλεμο ανακοινώσεων της Κομισιόν με την AstraZeneca και μάλιστα σε ύφος που δε συνάδει ούτε με τις αξίες που πρεσβεύει η Ένωση ούτε με το στάτους μιας κορυφαίας εταιρείας, η οποία μάλιστα έχει συνεργαστεί με το πλέον περίβλεπτο πανεπιστήμιο της ηπείρου μας, την Οξφόρδη, μόνο θλίψη και απογοήτευση μπορεί να φέρει στα εκατομμύρια των ανθρώπων που περιμένουν να πάρουν τις ζωές τους πίσω.
Από τους πανηγυρισμούς στην στάση... εμβολιασμών
«Ο δείκτης μεταδοτικότητας του COVID-19 παραμένει πολύ υψηλός και τα εμβόλια λίγα. Πρέπει να είμαστε υπομονετικοί, θα πάρει χρόνο ο εμβολιασμός». Η ξεκάθαρη δήλωση που δεν επιδέχεται ερμηνειών και αμφισβητήσεων ανήκει στον Χανς Κλούγκε, τον επικεφαλής του ευρωπαϊκού τομέα του ΠΟΥ που την Πέμπτη συνεδρίασε έκτακτα για να αποτιμήσει την δραματική κατάσταση στην Ευρώπη.
Πώς, όμως, φτάσαμε ως εδώ, δηλαδή στην πηγή χωρίς να μπορούμε να πιούμε νερό; Η πιο πρόχειρη αλλά πειστική απάντηση είναι αυτό που ανέφερε στο κύριο άρθρο του την Πέμπτη το «Politico»: «Η Ευρωπαϊκή Ένωση εξασφάλισε τις χαμηλότερες τιμές στον κόσμο. Όμως, με ποιο τίμημα;». Δυστυχώς την απάντηση την ξέρουμε όλοι καλά και κυρίως τα μέλη της ευρωπαϊκής οικογένειας που είδαν το πολυπόθητο ραντεβού τους να ακυρώνεται.
Δοξαζόμενη εδώ και μήνες ως η ναυαρχίδα της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η στρατηγική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την από κοινού προμήθεια εμβολίων πλέον βρίσκεται στο στόχαστρο των εθνικών κυβερνήσεων και των πολιτών, ως πρόχειρη, αργή, υπερβολικά γραφειοκρατική και πολύ περιοριστική για τα μέλη της. Συγκεκριμένα, η απόφαση του μπλοκ (από πρωτοβουλία της Άνγκελα Μέρκελ) να προκρίνει την κοινή προμήθεια των εμβολίων, επικρίνεται εδώ και καιρό κυρίως από τους πλούσιους και ισχυρούς, οι οποίοι θεωρούν πως μόνοι τους θα είχαν μεγαλύτερη διαπραγματευτική δύναμη και θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν τις απαιτούμενες δόσεις έναντι υψηλού κόστους, χωρίς να πρέπει να νοιάζονται για τους φτωχότερους του μπλοκ.
Αυτή η άποψη εδράζεται σε δηλώσεις διπλωματών, υπαλλήλων της Κομισιόν, εκπροσώπων των φαρμακευτικών εταιρειών αλλά και στελέχη εθνικών κυβερνήσεων. Ουσιαστικά, όπως αποκαλύπτει το «Politico» όλοι οι αντιδρώντες λένε πως η Κομισιόν πήρε από το χέρι και τις πιο απρόθυμες χώρες και έφτιαξε στα χαρτιά (και τα συμβόλαια που υπέγραψε) ένα οπλοστάσιο εμβολίων, ζηλευτό απ’ όλους, τόσο για την τιμή απόκτησής του όσο και για το γεγονός πως δεν άφηνε κανένα από τα μέλη της παραπονεμένο. Κι αυτό ήταν και πολιτικό θέμα κι όχι μονάχα υγειονομικό, καθώς έχοντας τότε ως αντίπαλο δέος τον περιχαρακωμένο Τραμπ, έκανε επίδειξη ισχύος. Όμως, το σχέδιο αυτό που ήταν το καμάρι όλης της Ευρώπης δεν άργησε να γυρίσει μπούμερανγκ.
Οι χώρες της ΕΕ έμειναν ενωμένες ακόμη και όταν οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο ενέκριναν εμβόλια, αγόραζαν μαζικά κι άρχισαν τους εμβολιασμούς του γενικού πληθυσμού. Το αποτέλεσμα: χαμηλότερες τιμές, με υψηλότερη λογοδοσία για τις εταιρείες και πλάνα για ολόκληρη την ΕΕ - αλλά και καθυστερήσεις στην παράδοση και αυξανόμενες εντάσεις μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ που είναι δυσαρεστημένοι για τις ανταλλαγές.
Τους τελευταίους 10 μήνες της παγκόσμιας κούρσας εμβολίων, η ΕΕ ήταν συχνά ένα ή δύο βήματα πίσω: Η κίνησή της να εξασφαλίσει δόσεις ήρθε μόνο μετά από προειδοποιήσεις ότι οι ΗΠΑ ενδέχεται να μονοπωλήσουν τον εφοδιασμό, ενώ η επιμονή της στην παραδοσιακή διαδικασία έγκρισης ενός εμβολίου, άφησε τους πολίτες της πίσω σε σχέση με τους Αμερικανούς και τους Βρετανούς. Όμως, στα χρόνια του COVID-19 η επιμονή στη γραφειοκρατία και στο σύστημα, ακόμη κι αν ειδικά μια υγειονομική κρίση δε συγχωρεί λάθη βιασύνης, κοστίζει κάθε ώρα ανθρώπινες ζωές.
Το παιχνίδι της ευθύνης που διαδραματίζεται δημόσια πια και πολλές φορές με όρους... καφενείου, είναι ενδεικτικό της αποτυχίας της Ε.Ε. να εμβολιάσει τους πολίτες της. Κι αυτό καθώς αργά ανακάλυψαν οι Βρυξέλλες το αποτέλεσμα της επιλογής τους, πως δηλαδή το να λαμβάνονται υπόψη η αγοραστική δύναμη και η κουλτούρα 27 κυρίαρχων κρατών- με διαφορετικούς προϋπολογισμούς και αντιμετώπιση του κινδύνου- σχετικά με τον κίνδυνο - σημαίνει να κινείται πιο αργά από τον ανταγωνισμό. Για τις πλουσιότερες χώρες του μπλοκ, ειδικά, το ερώτημα είναι αν οι ψηφοφόροι θα αποφασίσουν ότι η αλληλεγγύη αξίζει την καθυστέρηση.
Eκκίνηση με καθυστέρηση
Παρότι ο πόλεμος για τη διάθεση των εμβολίων διεξάγεται σήμερα ενώπιων όλων των Ευρωπαίων, η ιστορία του είναι πολύμηνη και άγνωστη. Όλα ξεκίνησαν στις 2 Μαρτίου 2020 όταν η Ε.Ε. έμαθε πως στον Λευκό Οίκο ήταν σε εξέλιξη συνάντηση μεταξύ του επιτελείου του Ντόναλντ Τραμπ και φαρμακευτικών εταιρειών. Στο Βερολίνο σήμανε συναγερμός, καθώς ο ίδιος ο τότε πλανητάρχης είχε συνάντηση με τον CEO της γερμανικής CureVac, η οποία έχοντας αναπτύξει ήδη ένα πειραματικό εμβόλιο κατά της λύσσας με την τεχνολογία mRNA, φάνταζε ως μεγάλο φαβορί για την γρήγορη ανάπτυξη ενός πειραματικού εμβολίου. Στις 15/3 η «Die Welt» αποκαλύπτει το θέμα και κάνει λόγο για ασύλληπτα ποσά που έριξε στα πόδια της γερμανικής εταιρείας ο Τραμπ για το μονοπώλιο στο εμβόλιο. Την επομένη κιόλας, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΙΒ), Αμπρουάζ Φαγιόλ καλούν σε τηλεδιάσκεψη τη διεύθυνση της CureVac, η οποία τους διαβεβαιώνει πως δεν τίθεται θέμα μονοπωλίου, όμως το θέμα έχει για τα καλά ανοίξει και η Κομισιόν της προσφέρει 80 εκατομμύρια ευρώ για την έρευνα, χωρίς καν να έχει ακόμη συζητηθεί στην EIB. Μάλιστα, με γραπτή ανακοίνωση η πρόεδρος της Κομισιόν αποκαλύπτει την οπτική της Ευρώπης ως προς το θέμα: «Το σπίτι τους είναι εδώ».
Στην πραγματικότητα, η εταιρεία ήταν πολύ πίσω από Αμερικανούς, Βρετανούς και ακόμη και Ευρωπαίους ανταγωνιστές, όπως μια άλλη μεσαίου μεγέθους γερμανική εταιρεία που ονομάζεται BioNTech και η οποία ανακοινώνει πως θα συνεργαστεί με τον αμερικανικό κολοσσό της Pfizer για ένα εμβόλιο με την τεχνολογία του mRNA, όπως κι έγινε και φτάσαμε σ’ αυτό το άκρως αποτελεσματικό σκεύασμα.
Πίσω από την υπερβολική δήλωση της φον ντερ Λάιεν βρίσκεται μια μεγάλη αλήθεια: η Ευρώπη είχε ήδη χάσει τον αγώνα για να εξασφαλίσει ένα εμβόλιο. Ήδη από τα μέσα Φεβρουαρίου, ενώ ο πρόεδρος των ΗΠΑ υποτιμούσε τον ιό, η κυβέρνησή του έκανε συνδέσεις με τις αποκαλούμενες Big Pharma, ενώ η ιστορία με το... πετράδι του γαλλικού στέμματος, τη Sanofi έδειχνε σαφώς τι θα ακολουθήσει, αλλά οδήγησε και σε ένα τραγικό λάθος την Ε.Ε. Η περίφημη γαλλική εταιρεία που πίσω της έχει το Ινστιτούτο Παστέρ συναντήθηκε κρυφά με τους Αμερικανούς και τους έταξε προνομιακή μεταχείριση στα εμβόλια. Η κίνησή της έκανε έξαλλο τον Εμανουέλ Μακρόν που κάλεσε στο Ελιζέ τον CEO απαιτώντας ίση μεταχείριση, όμως αυτή η επιμονή του Παρισιού στο «δικό του παιδί» και με δεδομένο το ψυχροπολεμικό κλίμα με τις ΗΠΑ, έκανε την Ευρώπη να παραγγείλει μια τεράστια ποσότητα για ένα εμβόλιο που τελικά δεν της... βγήκε. Τώρα με μεγάλη καθυστέρηση η Sanofi αναλαμβάνει να βγάλει 100 εκατομμύρια δόσεις από το εμβόλιο της Pfizer, ένα καίριο πλήγμα στο προφίλ της και κάτι που εκτροχιάζει περαιτέρω τον ευρωπαϊκό εμβολιασμό. Μάλιστα, είναι τέτοια η κατάσταση στο Παρίσι που τα γαλλικά μέσα μιλούν για εθνική ταπείνωση.
Η ιστορία στη συνέχεια είναι λίγο ή πολύ γνωστή. Η Ε.Ε. τρέχει πίσω από τις εξελίξεις, η Μέρκελ πατάει πόδι «κρυφά» από τους δικούς της και απαιτεί να προμηθευτεί η Κομισιόν τα εμβόλια για όλο το μπλοκ κι αυτά να μοιραστούν ισομερώς, «ρίχνοντας» την πλούσια χώρα της, αλλά ενισχύοντας τους υπόλοιπους όπως η Ελλάδα και η Ευρώπη κλείνει συμφωνίες με 6 εταιρείες κι αισθάνεται «υπέροχα» που όλοι οι Ευρωπαίοι θα εμβολιαστούν και σε καλή τιμή...
Στα όπλα με την AstraZeneca
Όμως, ο κόσμος μας δεν είναι... αγγελικά πλασμένος και στην περίπτωση της πανδημίας ισχύει για πρώτη φορά κυριολεκτικά το ρητό «ο σώζων εαυτόν σωθήτω». Έτσι, ενώ η επιστροφή στην κανονικότητα περνά ξεκάθαρα από την AstraZeneca που έχει υποσχεθεί να κάνει μαζική διανομή του «παραδοσιακού» εμβολίου που έχουν ετοιμάσει οι επιστήμονες της Οξφόρδης, ξαφνικά το deal αλλάζει, η βρετανική εταιρεία κάνει... νερά και λέει ουσιαστικά στην Κομισιόν «πως θα πάρετε εμβόλια όταν έχουμε», προωθώντας τα πολλά στη Βρετανία, η οποία άλλωστε έχει δώσει προ πολλού έγκριση σε αντίθεση με την Ευρώπη, που μάλωνε με καφενειακούς όρους με την εταιρεία χωρίς να έχει δώσει καν έγκριση στο εμβόλιό της. Κι όλο αυτό, καθώς και η παραγωγή της Pfizer έμεινε πίσω, οπότε ξαφνικά η Ευρώπη βρέθηκε να «παρακαλά» για ένα εμβόλιο με τους Γερμανούς να έχουν ξεσηκωθεί εναντίον της «Ευρωπαίας πρώτα και μετά Γερμανίδας» Μέρκελ. Μάλιστα, τα πράγματα έφτασαν σ’ ένα σημείο που δεν τιμά κανέναν, με τον CEO της AstraZeneca να απευθύνεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση με τρόπο απαξιωτικό, την Κομισιόν να του απαντά πως «δεν διοικεί χασάπικο» και εν συνεχεία να στέλνει τις αρχές να κάνουν έφοδο στο εργοστάσιο της εταιρείας στο Βέλγιο και να απειλούν πως θα μπλοκάρουν τις εξαγωγές σκευασμάτων από τα εργοστάσια που βρίσκονται σε ευρωπαϊκό έδαφος. Το χειρότερο; Η Γερμανία που σηκώνει το βάρος της κόντρας δήλωσε πως δε θα κάνει το εμβόλιο στους κάτω των 65 γιατί δεν το θεωρεί ασφαλές, καθώς δεν έχει αρκετά δεδομένα.
Ο πόλεμος της σύριγγας είναι σε εξέλιξη κι όσα λάθη κι αν έγιναν, απ’ όποια πλευρά κι αν φταίει, η λύση πρέπει να έρθει άμεσα καθώς η ζωή προηγείται και του κέρδους, αλλά και των ψήφων.
Με πληροφορίες από: Politico, New York Times, Guardian, Financial Times
Στην δημοσιότητα το συμβόλαιο της... οργής
Η φαρμακευτική εταιρεία AstraZeneca έδωσε, τελικά, στη δημοσιότητα κατόπιν του αιτήματος της Κομισιόν τη σύμβαση που υπεγράφη μεταξύ των δύο μερών (Κομισιόν- ΑstraZeneca) στις 27 Αυγούστου 2020. Δυστυχώς, πολλά από τα σημεία της συμφωνίας, τα οποία αφορούν εμπιστευτικές πληροφορίες έχουν σβηστεί, με αποτέλεσμα το τοπίο ως προς τους όρους να γίνεται ακόμη πιο θολό και να επιδέχεται πολλών ερμηνειών. Ουσιαστικά, ο καυγάς ως προς τις παραδόσεις συνίσταται στην επιμονή της Κομισιόν πως το συμβόλαιο δεσμεύει την εταιρεία να παραδώσει τις συγκεκριμένες δόσεις και στην άρνηση της AstraZeneca πως αυτό το μέρος είναι δεσμευτικό για την ίδια. Πάντως, η ευρωπαϊκή πλευρά δικαιώνεται σε ένα άλλο σημείο διαφωνίας, πως δηλαδή υπέγραψαν για την παραγωγή που αφορά στο σύνολο των εργοστασίων της (και σε εκείνο της Βρετανίας), ενώ η AstraZeneca υποστήριζε (και στην πράξη) πως όσα εμβόλια βγαίνουν από τις εγκαταστάσεις της Βρετανίας, μένουν εντός της χώρας. Τα σημεία, τέλος, που αφορούν στις ημερομηνίες των παραδόσεων που συμφωνήθηκαν έχουν αφαιρεθεί, οπότε κανείς τρίτος δε μπορεί να κρίνει με σαφήνεια την κατάσταση.
* Δημοσιεύτηκε στη "ΜτΚ" στις 31.01.2021