Το 2010 η Μύρτις, η μικρή Αθηναία κόρη του 430 π.Χ., παρουσιάζεται στο νέο Μουσείο Ακροπόλης, ενώ οκτώ χρόνια αργότερα, στο ίδιο μουσείο, κάνει την εμφάνισή της η Αυγή, η μεσολιθική νεαρή γυναίκα του 7000 π.Χ., από τα Τρίκαλα Καλαμπάκας της Θεσσαλίας.
Στις 20 Οκτωβρίου 2024, και τις δύο κόρες θα υποδεχτεί η Συλλογή Ελληνικών Ενδυμασιών «Βικτωρία Γ. Καρέλια» στην έκθεση με τίτλο «Από την Αυγή στη Μύρτιδα και από τη Μύρτιδα στο σήμερα: τα ρούχα αφηγούνται». Με αφορμή την ξεχωριστή διοργάνωση που εγκαινιάζεται την Κυριακή στην πανέμορφη πόλη της Καλαμάτας, άνθρωποι που εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα με αυτήν, μιλούν στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
«Είναι η πρώτη φορά που η Μύρτις και η Αυγή θα συναντηθούν, ζωντανεύοντας μια περίοδο 9.000 χρόνων ενδυματολογικής ιστορίας, στην πλούσια και μοναδική συλλογή ελληνικών τοπικών ενδυμασιών αυτού του ιδιαίτερου εκθεσιακού χώρου, της Συλλογής Ελληνικών Ενδυμασιών ‘Βικτωρία Γ. Καρέλια’. Για τη Μύρτιδα είναι η δεύτερη φορά που επισκέπτεται τη μεσσηνιακή γη -η πρώτη ήταν στο Συμπόσιο Γλυπτικής το 2022, στο Ρίπεσι, το μικρό πετρόχτιστο χωριό των 30 κατοίκων, με τη φωτογραφική της έκθεση και μέρος της Πινακοθήκης – Γλυπτοθήκης της, ενώ για την Αυγή είναι η πρώτη φορά. Ένα από τα γλυπτά στο τότε Συμπόσιο Γλυπτικής, η Μύρτις του κυρίου Στέλιου Παναγιωτόπουλου, κοσμεί και σήμερα το σχολείο του χωριού», δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Μανώλης Παπαγρηγοράκης, επίκουρος καθηγητής Ορθοδοντικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, που με την επιστημονική του ομάδα «ανέστησε» τις δυο κόρες.
Ποιο, όμως, είναι το σκεπτικό πίσω από την έκθεση της Μύρτιδας και της Αυγής στο μουσείο που περιλαμβάνει μία από τις πληρέστερες συλλογές ελληνικών τοπικών ενδυμασιών στη χώρα; Πώς προέκυψε η συνεργασία αυτή; «Η Συλλογή ‘Βικτωρία Γ. Καρέλια’, από την αρχή της λειτουργίας της, καταβάλλει προσπάθειες για την εξέλιξη της σχέσης του κοινού, και ιδιαίτερα της νέας γενιάς, με τα μουσεία μέσω της καλλιέργειας διαρκούς και ενεργού ενδιαφέροντος προς τις μουσειακές δράσεις. Στα πλαίσια αυτά, εξερευνά νέους τρόπους προσέγγισης του αντικειμένου της, που αναπτύσσουν και διευρύνουν την αντίληψη των επισκεπτών βοηθώντας τους να πλησιάσουν τα εκθέματα της Συλλογής μέσα από διαφορετικές οπτικές, να τα τοποθετήσουν με μεγαλύτερη ακρίβεια επάνω στη χρονογραμμή και να αναγνωρίσουν τα στάδια εξέλιξης και τους ποικίλους ρόλους του ενδύματος, από μέσο επιβίωσης και χρηστικό αντικείμενο σε μέσο έκφρασης εσωτερικών νοημάτων και φορέα σύνθετων κοινωνικών μηνυμάτων», σημειώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Τζίνα Καρέλια, πρόεδρος του «Λυκείου των Ελληνίδων Καλαμάτας» και υπεύθυνη της Συλλογής Ελληνικών Ενδυμασιών «Βικτωρία Γ. Καρέλια».
Και συνεχίζει: «Γνωρίζοντας την επιστημονική εργασία του κ. Παπαγρηγοράκη και των συνεργατών του από προηγούμενες εκθέσεις, κυρίως στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, σκεφτήκαμε ότι η Αυγή, μία γυναίκα του 7000 π.Χ. και η Μύρτις, ένα κορίτσι της Αθήνας του Περικλή, τα ρούχα των οποίων επιμελήθηκαν ο ενδυματολόγος Γιάννης Μετζικώφ και η σχεδιάστρια Σοφία Κοκοσαλάκη αντίστοιχα, αποτελώντας δύο σταθερά σημεία αναφοράς μέσα στον χρόνο, θα μπορούσαν να γίνουν η αφορμή και να υποστηρίξουν μία ενδιαφέρουσα για τα παιδιά συζήτηση γύρω από τον πρωταρχικό ρόλο του ενδύματος κατά τους προϊστορικούς χρόνους και την εξέλιξή του στην ιστορική εποχή, με βάση τις διαθέσιμες πρώτες ύλες, τις παραγωγικές δυνατότητες και τους κοινωνικούς δεσμούς των ανθρώπων, μέσα στις εκάστοτε συνθήκες διαβίωσής τους. Όλες αυτές οι πληροφορίες ενσωματώθηκαν σε δύο εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολικές τάξεις του Δημοτικού και του Γυμνασίου αντίστοιχα, τα οποία θα υλοποιούνται στο χώρο της Συλλογής καθ’ όλη τη διάρκεια της έκθεσης».
Όπως επισημαίνει η Τζίνα Καρέλια στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, «η Αυγή και η Μύρτις αποτελούν μία γέφυρα ανάμεσα στο παρελθόν και το σήμερα, ζωντανεύοντας μπροστά στα μάτια μας εκείνο που γνωρίζουμε από την αρχαιολογική έρευνα. Αν και βαπτίσθηκαν από εμάς τους σύγχρονους, η Αυγή και η Μύρτις είναι πρόσωπα αληθινά, γεγονός που τις καθιστά συνάμα συναρπαστικές και οικείες κατά τον ίδιο τρόπο που οι ενδυμασίες της Συλλογής κινούν το ενδιαφέρον και συγκινούν περισσότερο τον επισκέπτη όταν γνωρίσει κάτι από την ιστορία των ανθρώπων που τις φόρεσαν. Ιδιαίτερα, μάλιστα, η εντεκάχρονη Μύρτις προσφέρεται για εύκολη ταύτιση των παιδιών, γεγονός που διευκολύνει σημαντικά τη γνωστική διαδικασία. Επανερχόμαστε έτσι, ξανά, στη δύναμη των μουσείων ως εκπαιδευτικού μέσου και στο ρόλο που καλούνται να διαδραματίσουν στον 21ο αιώνα ενάντια στη στείρα εκπαίδευση με την οποία τα παιδιά έρχονται συχνά αντιμέτωπα. Δεν είναι τυχαίο, εξάλλου, ότι η έκθεση περιλαμβάνει και ένα εικαστικό κομμάτι, που μας υπενθυμίζει ότι η ιστορία δεν είναι νεκρή αλλά μπορεί να εμπνεύσει ακόμα και σήμερα”, υπογραμμίζει.
Για το έναυσμα της δημιουργίας αυτής της ξεχωριστής διοργάνωσης, ο Μ. Παπαγρηγοράκης επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ: «Σε μια πρόσφατη επίσκεψη στο μουσείο αυτό και κατά τη διάρκεια της ξενάγησής μου, η υπεύθυνη της συλλογής αναφέρθηκε στον κύριο Μετζικώφ, με τον οποίο έχουν συνεργαστεί για την παρουσίαση της Συλλογής Ελληνικών Ενδυμασιών, καθώς επίσης και στην κυρία Ελευθερία Ντεκώ, η οποία έχει επιμεληθεί τον φωτισμό της συλλογής. Αυτό ήταν το έναυσμα για τη δημιουργία της ιδιαίτερης αυτής θεματικής έκθεσης, αφού ο κύριος Γιάννης Μετζικώφ είναι ο δημιουργός του ενδύματος της Αυγής και η κυρία Ελευθερία Ντεκώ έχει φωτίσει τη μαρμάρινη στήλη της Μύρτιδος, έργο του γλύπτη κυρίου Γιώργου Σταματόπουλου, το οποίο επίσης εκτίθεται. Μια αλληλουχία γεγονότων λοιπόν, με κοινό παρονομαστή τη Μύρτιδα και την Αυγή, κατέληξαν στην πρόταση και στη δημιουργία της έκθεσης».
Γυναίκες στην αρχαιότητα
Ο Γιάννης Κολοκοτρώνης, καθηγητής Ιστορίας και Θεωρίας της Δυτικής Τέχνης στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης, έκανε την ανάλυση των έργων τέχνης της έκθεσης και έγραψε τον εικαστικό πρόλογο στον κατάλογο. Τον ρωτήσαμε για τον τρόπο που οι αναπλάσεις της Μύρτιδος και της Αυγής αντικατοπτρίζουν τον κοινωνικό χαρακτήρα των γυναικών στην αρχαιότητα. Πώς, άραγε, συνδέεται η απεικόνισή τους με ευρύτερα ιστορικά και κοινωνικά ζητήματα; «Η Μύρτις, από την κλασική Αθήνα και η Αυγή, από τη μεσολιθική εποχή, δεν είναι μόνο αναπλάσεις ιστορικών προσώπων, αλλά και ενσαρκώσεις των ευρύτερων κοινωνικών ρόλων που κατείχαν οι γυναίκες στις αντίστοιχες περιόδους. Είναι οι εικόνες του κοινωνικού χαρακτήρα των γυναικών της αρχαιότητας. Βέβαια, από πόλη σε πόλη υπήρχαν διαφορές, αν συγκρίνουμε την Αθήνα με την Σπάρτη. Όμως, εστιάζοντας στις δύο αναπλάσεις από τον Μανώλη Παπαγρηγοράκη και την ομάδα του, βλέπουμε ότι, ενώ οι ιστορικές αφηγήσεις για τις γυναίκες αυτών των εποχών είναι λιγοστές, η συγχώνευση της αρχαιολογίας, της επιστήμης και της τέχνης ανοίγει νέους τρόπους για να ασχοληθούμε με την κοινωνική τους παρουσία και να την ερμηνεύσουμε».
Όπως μας εξηγεί ο κ. Κολοκοτρώνης, «αν και είναι γνωστός ο οικιακός ρόλος των γυναικών της Αθήνας, τα περιορισμένα δικαιώματά τους στην πολιτική και η απουσία τους από τις δημόσιες αποφάσεις, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε τον εξέχοντα ρόλο τους ως ιέρειες της θρησκευτικής λατρείας. Αν εστιάσουμε ακόμη περισσότερο στη νεαρή Μύρτιδα, η αθηναϊκή πατριαρχική κοινωνία την προετοίμαζε από μικρό κορίτσι για μητέρα και για τις οικιακές δεξιότητες (ύφανση, μαγείρεμα, διαχείριση οικιακών δούλων) ενώ σπάνια θα μορφωνόταν, θα συμμετείχε ενεργά στις μεγάλες εορτές μεταφέροντας ιερά αντικείμενα λόγω σωματικής και ψυχικής αγνότητας και θα απολάμβανε το παιχνίδι με τις κούκλες, τις κουδουνίστρες και τα καροτσάκια. Όλα αυτά σαν μια διαδικασία προετοιμασίας για την ενηλικίωσή της και τον μελλοντικό ρόλο που θα είχε στην αθηναϊκή κοινωνία. Κάτι παρόμοιο πρέπει να υποθέσουμε για τη μεσολιθική Αυγή, αλλά σε πιο πρώιμο στάδιο μιας κοινωνίας που αρχίζει να διαμορφώνεται. Ενώ, υπάρχει λιγότερο ιστορικό πλαίσιο για την Αυγή, οι καλλιτεχνικές και αρχαιολογικές προσπάθειες για την ανάπλαση της εικόνας της επιτρέπουν τον επαναπροσδιορισμό της προϊστορικής ζωής, χρησιμοποιώντας περισσότερο τη φαντασία για να συλλάβει την πρώιμη γυναικεία φύση. Εν κατακλείδι, οι αναπλάσεις τους αποκαλύπτουν ότι οι γυναίκες της αρχαιότητας -που συχνά παραγκωνίζονται στις ιστορικές αφηγήσεις- μπορούν να βρεθούν στο επίκεντρο των συζητήσεων, όχι μόνο για το παρελθόν, αλλά και για τα σημερινά κοινωνικά και πολιτιστικά ζητήματα», υπογραμμίζει ο ίδιος στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Αυγή και Μύρτιδα «συνομιλούν» με εκθέματα
Επιστρέφοντας στην έκθεση, ρωτήσαμε τον Μ. Παπαγρηγοράκη, με ποιο τρόπο θα συνδιαλέγονται οι δυο «κόρες» του με τα υπόλοιπα εκθέματα; «Το 2011, η έκθεση της Μύρτιδος φιλοξενήθηκε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Η τότε διευθύντρια του Μουσείου ήταν η κυρία Τζένη Βελένη, δραστήρια και χωρίς επιστημονικά ταμπού, θα έλεγα ανατρεπτική, και μια από τις προτάσεις της, που βέβαια με ενθουσίασε, ήταν να κάνουμε έκθεση των έργων τέχνης της Πινακοθήκης – Γλυπτοθήκης της Μύρτιδος, μέσα στο Αρχαιολογικό Μουσείο, κάτι που έγινε και είχε μεγάλη επιτυχία… Τότε γεννήθηκε η ιδέα να λειτουργούν τα μουσεία και ως αίθουσες τέχνης, γιατί να μην συνυπάρχουν οι αρχαιότητες με τη σύγχρονη τέχνη; Πέρασαν 11 χρόνια και αυτή η ιδέα υλοποιήθηκε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αίγινας, με τη Μύρτιδα και μέρος της Πινακοθήκης – Γλυπτοθήκης να βρίσκονται μαζί, αρχαιότητες και σύγχρονη τέχνη, η μία δίπλα στην άλλη. Βεβαίως και εδώ, ήταν η άψογη συνεργασία της διευθύντριας της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων, κυρίας Στέλλας Χρυσουλάκη, και της υπευθύνου του Αρχαιολογικού Μουσείου Αίγινας, κυρίας Σοφίας Μιχαλοπούλου, που επέτρεψαν να δημιουργηθεί ένας καταπληκτικός διάλογος μεταξύ των σύγχρονων έργων τέχνης και των αρχαιολογικών ευρημάτων του Μουσείου, κρίνοντας και συγκρίνοντας, με τα δύο δίπλα δίπλα. Και δεν πέρασαν δύο χρόνια που οι ίδιες, η Μύρτις παρέα με την Αυγή, συνυπάρχουν με 21 έργα τέχνης. Αρκετά από τα οποία δημιουργήθηκαν ειδικά γι’ αυτές, και τη Συλλογή των Ελληνικών Ενδυμασιών με ρούχα του 7000 π.Χ., του 430 π.Χ. και των προηγούμενων αιώνων μέχρι σήμερα -νέο και μοναδικό στοιχείο αυτής της έκθεσης», τονίζει ο Μ. Παπαγρηγοράκης, που μας συστήνει έναν ακόμα συντελεστή της διοργάνωσης: Τον κ. Φίλιππο Περιστέρη, ο οποίος συνέθεσε τη μουσική επένδυση της εν λόγω έκθεσης, λαμβάνοντας υπόψη την Αυγή, τη Μύρτιδα, τη Συλλογή Ελληνικών Ενδυμάτων και τα 21 έργα των Ελλήνων καλλιτεχνών.
Μουσική επένδυση
«Η Μύρτιδα και η Αυγή, αλλά κυρίως η Μύρτιδα, μού ήταν γνωστή, καθώς πρόκειται για μια σπουδαία ανακάλυψη και στη συνέχεια για μια ίσως ακόμη σπουδαιότερη εργασία, εννοώντας την ‘επαναδημιουργία’ της. Η γνωριμία μου με τον κύριο Παπαγρηγοράκη μού έδωσε τη χαρά να ενταχθώ σε αυτόν τον μεγάλο πια, ως αριθμό ατόμων αλλά και ως μέγεθος δημιουργών, κύκλο ανθρώπων που χαίρονται να δημιουργούν και να προσφέρουν στο όλο εγχείρημα. Έχοντας ήδη συνθέσει το ‘θέμα της Μύρτιδας’, τη μουσική για την έκθεση στην Κοζάνη και τη μουσική για μια παράσταση σχετικά με την Μύρτιδα, ήμουν ήδη αρκετά βαθιά σε αυτόν τον όμορφο κόσμο. Έτσι, λίγο πολύ φυσικά, προέκυψε και η σύνθεση της μουσικής που θα συνοδεύσει αυτή την έκθεση, αυτή τη φορά μαζί με την Αυγή», σημειώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Περιστέρης. Και συμπληρώνει: «Στην πάντα πνευματικά ενδιαφέρουσα πόλη της Καλαμάτας, ο χώρος της έκθεσης θα υποδεχθεί τους επισκέπτες, που είμαι σίγουρος ότι θα θαυμάσουν τα ενδύματα του κυρίου Γιάννη Μετζικώφ και της αείμνηστης Σοφίας Κοκοσαλάκη, καθώς και τα έργα των 21 εικαστικών καλλιτεχνών. Η πρόκληση να χρησιμοποιήσω το ήδη υπάρχον θέμα, αναπτυγμένο και προσαρμοσμένο χρονικά και αισθητικά στις ανάγκες μιας τέτοιας εργασίας, ήταν μεγάλη. Το αποτέλεσμα ήταν ένα ενιαίο μουσικό έργο διάρκειας περίπου 12 λεπτών, μέσα από το οποίο παρελαύνουν το θέμα της Μύρτιδας, η εποχή της, η εποχή μας, τα παιχνίδια της και οι ονειροπολήσεις για μια νέα Ελλάδα, που προσπαθεί να σηκώσει το βλέμμα στο μέλλον, με βεβαρυμμένους τους ώμους από μια σπουδαία παγκόσμια κληρονομιά, η οποία μας γεμίζει περηφάνια αλλά και υποχρέωση».
Με επίκεντρο τον άνθρωπο
Η έκθεση τελεί υπό την αιγίδα του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, καθώς και του Περιφερειακού Κέντρου Πληροφόρησης των Ηνωμένων Εθνών, του διεθνούς οργανισμού του οποίου η Μύρτιδα υπήρξε πρέσβειρα. Ποια είναι, αλήθεια, η σχέση της με τον διεθνή οργανισμό; «Η πραγματικά πρωτοποριακή έκθεση που παρουσιάζεται στη Συλλογή Ελληνικών Ενδυμασιών “Βικτώρια Γ. Καρέλια” έχει διαφορετικές και εξίσου εξαιρετικά ενδιαφέρουσες όψεις. Καταρχήν, θα θαυμάσουμε το επιστημονικό έργο του καθηγητή Μανώλη Παπαγρηγοράκη. Τη συγκλονιστική “γνωριμία” μας, δηλαδή, με δύο συνανθρώπους μας που έζησαν 9.000 και 2.500 χρόνια πριν από εμάς! Υπάρχει επίσης η όψη της ενδυμασίας, δηλαδή της ανάγκης προστασίας από τα καιρικά φαινόμενα, της παράδοσης και της αισθητικής του καθενός μας. Το ένδυμα εξασφαλίζει την επιβίωση και συμβάλει στην ευημερία του ανθρώπου”, επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Δημήτρης Φατούρος, υπεύθυνος επικοινωνίας του ΟΗΕ για την Ελλάδα. Και προσθέτει:
«Υπάρχει ακόμη η όψη της τέχνης, με την παράλληλη παρουσίαση των έργων τέχνης που αντλούν έμπνευση από τα αρχαιολογικά ευρήματα της Αυγής και της Μύρτιδας. Στην πραγματικότητα, όμως, το έργο του καθηγητή Παπαγρηγοράκη και των συνοδοιπόρων του, η έκθεση της Καλαμάτας, έχουν ως μοναδικό επίκεντρο τον άνθρωπο και τη διαχρονική του πορεία μέσα στις χιλιετηρίδες που πέρασαν και θα έρθουν. Τον άνθρωπο που καταφέρνει να επιβιώσει και να προοδεύσει παρά τις τεράστιες δυσκολίες που αντιμετωπίζει. Είναι αυτός ο ίδιος άνθρωπος και η ευημερία του που βρίσκονται στο επίκεντρο του έργου των Ηνωμένων Εθνών, του κοινού μας οργανισμού. Άλλωστε, η Μύρτις είχε ήδη ονομαστεί Πρέσβειρα των Στόχων της Χιλιετίας του ΟΗΕ, ‘εκπροσωπώντας’ με τον τρόπο αυτόν τα εκατομμύρια παιδιά που πέθαναν και ακόμα πεθαίνουν από απολύτως σήμερα ιάσιμες και προβλέψιμες ασθένειες, όπως αυτή που σκότωσε και την ίδια. Τα εγκαίνια της έκθεσης γίνονται λίγες μέρες πριν από τον εορτασμό των Ηνωμένων Εθνών στις 24 Οκτωβρίου, δηλαδή της 79ης επετείου από την ίδρυση του κοινού μας οργανισμού, στον οποίο η Ελλάδα συμμετέχει ως ιδρυτικό μέλος από το 1945. Μαζί μας γιορτάζουν η Αυγή και η Μύρτις και μας ζητούν με το μοναδικό τους τρόπο να κάνουμε ό,τι περνάει απ’ το χέρι μας για ειρήνη, ανάπτυξη και δικαιώματα για όλους. Στις μέρες μας, το μήνυμα αυτό είναι σημαντικότερο από ποτέ. Εύχομαι καλή επιτυχία στην έκθεση και θερμά συγχαρητήρια σε όλες και όλους τους συντελεστές της. Τα Ηνωμένα Έθνη θα βρίσκονται πάντα δίπλα σε αυτές τις τόσο σημαντικές, ανθρωποκεντρικές και διεθνούς εμβέλειας δράσεις», τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ Φατούρος.
Στην έκθεση συμμετέχουν οι καλλιτέχνες: Όλγα-Μαρία Αγγελίδη, Πασχάλης Αγγελίδης, Aγγελική Aντωνέα, Στέλιος Γαβαλάς, Κωστής Γεωργίου, Μιχάλης Δουλγερίδης, Νίκος Ζήβας, Ανδρέας Καλακαλλάς, Αμαλία Καρκούλια, Τάκης Κοζόκος, Πένη Μαναβή, Γιάννης Μετζικώφ, Αλέξανδρος Παπακωνσταντίνου, Γιώργος Παπασωτηρίου, Βαγγέλης Ρήνας, Βασιλική Σαρρή, Στέφανος Σουβαντζόγλου, Κώστας Σπυριούνης, Γιώργος Σταματόπουλος, Νίκος Φόρτωμας και η Σοφία Φωτιάδου.