* των Σοφίας Χριστοφορίδου και Βαγγέλη Στολάκη
Για δέκατη χρονιά η Θεσσαλονίκη… περπάτησε στην σιωπηλή πορεία μνήμης για τους 50.000 Θεσσαλονικείς Εβραίους που πριν 80 χρόνια μπήκαν στα βαγόνια του πρώτου τρένου για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στο Άουσβιτς – Μπιρκενάου, έναν δρόμο χωρίς επιστροφή. Από εκείνους επέστρεψαν λιγότεροι από δυο χιλιάδες.
Και φέτος η σιωπηλή πορεία μνήμης, κατά τη διάρκεια της οποίας οι συμμετέχοντες κρατούσαν μπαλόνια λευκά με το μήνυμα «Ποτέ Ξανά» ξεκίνησε από το Μνημείο Ολοκαυτώματος στην πλατεία Ελευθερίας και ολοκληρώθηκε στις εγκαταστάσεις του παλιού Σιδηροδρομικού Σταθμού, όπου ακολούθησε τελετή μνήμης.
Στην φετινή πορεία μνήμης συμμετείχε στην πρώτη γραμμή η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου. «Βρισκόμαστε εδώ, στον απόηχο της τραγωδίας των Τεμπών, την οποία ολόκληρη η ελληνική κοινωνία βιώνει με αισθήματα βαθιάς συντριβής, για να διατηρήσουμε ζωντανή τη μνήμη ενός από τα πλέον επαίσχυντα και οδυνηρά συμβάντα του 20ου αιώνα. Ξεκινώντας από την πλατεία Ελευθερίας, τόπο εξευτελισμού και απάνθρωπης μεταχείρισης των Ελλήνων Εβραίων, πορευθήκαμε σιωπηλοί ως τον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό, από όπου στις 15 Μαρτίου του 1943 αναχώρησε η πρώτη αμαξοστοιχία για το στρατόπεδο εξόντωσης Άουσβιτς-Μπιρκενάου» είπε η κ. Σακελλαρόπουλου.
Και συνέχισε: «Ήταν μόνο μία από τις πολλές αμαξοστοιχίες που μετέφεραν σταδιακά και κάτω από άθλιες συνθήκες, μέσα σε βαγόνια μεταφοράς ζώων, περίπου 46.000 Εβραίους συμπολίτες μας στα ναζιστικά στρατόπεδα της φρίκης. Από αυτούς, στην αγαπημένη «Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων», όπου οι Σεφαραδίτες πρόγονοί τους βρήκαν φιλόξενο καταφύγιο τον 15ο αιώνα, επέστρεψαν λιγότεροι από 2.000. Εκδηλώσεις μνήμης όπως η σημερινή είναι απαραίτητες ώστε να προβάλλονται, έστω με καθυστέρηση, τα πραγματικά γεγονότα της σύλληψης, του εκτοπισμού και τελικά της εξόντωσης των Εβραίων αδελφών μας. Γεγονότα αποτρόπαια που σφράγισαν τη ζωή της πόλης και άλλαξαν βίαια την πλούσια πολυπολιτισμική της ταυτότητα. Και είναι ιδιαίτερα σημαντικό το γεγονός ότι, ιδίως τα τελευταία χρόνια, η Θεσσαλονίκη έχει αναγνωρίσει το μερίδιο της ευθύνης που της αναλογεί και έχει ρητά καταδικάσει τα σφάλματα του παρελθόντος, σε μια προσπάθεια να επουλώσει το ιστορικό τραύμα. Με την «πορεία μνήμης» τιμάμε τα θύματα του ναζισμού, του φασισμού, του αντισημιτισμού, συμμετέχουμε στο πένθος των απογόνων τους, αφουγκραζόμαστε τον αποκαλυπτικό λόγο των ελάχιστων επιζώντων, ενώνουμε τη φωνή μας μαζί με τους χιλιάδες πολίτες που πορεύονται στην ίδια διαδρομή, από τα γκέτο στον σιδηροδρομικό σταθμό, κάνοντας πράξη το πανανθρώπινο σύνθημα ΠΟΤΕ ΞΑΝΑ» κατέληξε η κ. Σακελλαρόπουλου.
Ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Κωνσταντίνος Ζέρβας στην ομιλία του δήλωσε πως η πόλη σήμερα και κάθε μέρα τιμά το Ολοκαύτωμα. Τους 50.000 Εβραίους συμπολίτες μας που αφανίστηκαν. «Αν η Θεσσαλονίκη είναι πόλη πλουραλιστική και ανοιχτή το οφείλουμε και στους Εβραίους συμπολίτες μας» σημείωσε ο κ. Ζέρβας αναφερόμενος στις δράσεις του δήμου προς τιμήν των Εβραίων του Ολοκαυτώματος. Για το Μουσείο Ολοκαυτώματος είπε ότι μπήκαν τα πρώτα μηχανήματα και σε λίγα χρόνια το μουσείο θα είναι γεγονός. Αναφέρθηκε στην πρωτοβουλία της διοίκησης για την μετονομασία δρόμου σε «Λεωφόρο των Εβραίων Μαρτύρων» αλλά και την πλατεία Ελευθερίας για την οποία προανήγγειλε ανακοινώσεις προσεχώς και επανέλαβε την δέσμευση του για δημιουργία πάρκου Μνήμης. «Ποτέ ολοκληρωτισμός, ποτέ θηριωδία, ποτέ ξανά» κατέληξε ο κ. Ζέρβας.
Ο πρόεδρος του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου, Δαυίδ Σαλτιέλ στην τοποθέτηση του σχολίασε πως όσα ήθελε η κοινότητα να γίνουν ακούστηκαν από το στόμα του δημάρχου Θεσσαλονίκης. «50.000 συμπολίτες μας αγόρασαν εισιτήρια που τους οδήγησαν στο θάνατο» είπε. «Χρέος μας να διδάξουμε τις αξίες της ανοχής και την αποδοχή όλων των ανθρώπων γι’ αυτό που είναι» τόνισε.
Από την πλευρά του, ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας Στυλιανος Κατρανίδης μιλώντας για την σημερινή σιωπηλή πορεία μνήμης αναφέρθηκα στον αδόκητο χαμό της τραγωδίας των Τεμπών που σκόρπισε θλίψη στην ελληνική κοινωνία. «Το ολοκαύτωμα δεν ήταν ιστορικό ατύχημα. Ήταν η κατάληξη μιας πορείας που άρχισε με λόγια. Το κακό ξεκινάει από λίγους» τόνισε μεταξύ άλλων. «Ο αντισημιτισμός δεν τελείωσε με το τέλος του ναζισμού» σχολίασε.
«Χάθηκαν 50.000 συμπολίτες, αδέρφια μας. Η Θεσσαλονίκη έχασε ένα επίλεκτο τμήμα της ταυτότητας της. 80 χρόνια μετά αναλογιζόμαστε την ανείπωτη φρίκη. Η απώλεια είναι δική τους και δική μας» σημείωσε ο υφυπουργός Εσωτερικών Σταύρος Καλαφάτης. «Μας ενώνει η μακρά συνύπαρξη, η πίστη σε κοινές αρχές και αξίες. Μας ενώνει η δέσμευση του πρωθυπουργού να ολοκληρώσουμε τις διαδικασίες για το μουσείο Ολοκαυτώματος για να λειτουργεί ως κέντρο εκπαίδευσης κατά του αντισημιτισμού» είπε ο κ. Καλαφάτης.
Ο Αναστάσιος Καΐσης, ο πρόεδρος του Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος είπε «η πορεία ανακαλεί στη μνήμη μας τις δύσκολες αυτές στιγμές. Οι νέοι θα μπορούσαν να βιώσουν πιο άμεσα τα συμβάντα μέσα από την ψηφιακή τεχνολογία που τούς εκφράζει περισσότερο» είπε και κατέθεσε πρόταση για μια ψηφιακή διαρκή παράθεση των δραματικών γεγονότων.
Ο Ευρωπαίος επίτροπος Μαργαρίτης Σχοινάς δήλωσε: «Τα τελευταία χρόνια μάρτυρες αναβίωσης της εβραϊκής ζωής βλέπουμε σε πολλά μέρη Ευρώπης. Η πόλη μας αποτελεί φωτεινό παράδειγμα. Η Ευρωπαϊκή πολιτική κατά του αντισημιτισμού παράγει ήδη αποτελέσματα» είπε ο κ. Σχοινάς. «Χαιρετίζω την ανακοίνωση της ελληνικής κυβέρνησης ότι έχει δρομολογηθεί το Εθνικό Σχέδιο δράσης κατά του αντισημιτισμού και ότι έχει δρομολογηθεί το μουσείο Ολοκαυτώματος» τόνισε. «Ιστορικό μας χρέος είναι η Ευρώπη να μην επιτρέψει τη επανάληψη του φαινομένου» είπε. Ο υπουργός Τεχνολογίας Ισραήλ ανέφερε ότι πέρασαν 80 χρόνια από την μέρα που οι δαίμονες των ναζί έστειλαν στην κόλαση τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης σβήνοντας ολόκληρες γειτονιές και κοινότητες. «Είμαστε εδώ για να θυμόμαστε το απόλυτο κακό των ναζί και την όμορφη παρακαταθήκη των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Η κοινότητα της Θεσσαλονίκης, η Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων είχε μετατραπεί για αιώνες σε κέντρο πολιτισμικό θρησκευτικό όλων των Εβραίων».
Για απάνθρωπο έγκλημα έκανε λόγο ο περιφερειάρχης Κεντρικής Μακεδονίας, Απόστολος Τζιτζικώστας. «Δίνουμε παρών μνήμης και ουσίας. Σήμερα κάνουμε μια πορεία που ξεκινά από το παρελθόν όμως τα βήματα της κατευθύνονται στο μέλλον» είπε. «Υψώνουμε τείχος απέναντι στους θιασώτες του μίσους και της βίας» σχολίασε. «Η αντιμετώπιση της βίας και του μίσους μας αφορά όλους ακόμα κι όταν δεν στρέφονται απευθείας εναντίον μας» τόνισε ο κ. Τζιτζικώστας.
Από την πλευρά του, ο πρέσβης των ΗΠΑ στην Ελλάδα, Τζόρτζ Τσούνης έκανε αναφορά στα Τέμπη. Μίλησε για μαύρη επέτειο για τη Θεσσαλονίκη. «Οι φρικαλεότητες των ναζί να μην ξεχαστούν. Δεν θα ξεχάσουμε όσα πέρασαν οι Εβραίοι αδελφοί και αδελφές μας. Οι γονείς μου ήξεραν πολύ καλά πως είναι να ζεις σε μια κατεχόμενη από φασίστες χώρα. Τα τραγικά γεγονότα δεν άρχισαν με τα πογκρόμ της δεκαετίας του 1930 υπήρχαν αιώνες πριν και η καταστροφή του εβραϊκού νεκροταφείο Θεσσαλονίκης ήταν το αντίστοιχο της νύχτας των κρυστάλλων» είπε. «Το ελληνικό μας φιλότιμο δεν μας επιτρέπει να ξεχάσουμε το τι έγινε» σχολίασε. «Το πιο τραγικό δεν είναι η προδοσία αλλά η ντροπή. Κάνοντας αυτήν την πορεία δηλώνουμε ότι δεν θα μείνουμε σιωπηλοί. Το μουσείο Ολοκαυτώματος είναι σύμβολο νίκης απέναντι στην βία κι την εχθρότητα για να κρατά ζωντανή τη μνήμη και να εκπαιδεύει τις νέες γενιές. Ας δουλέψουμε μαζί για να κρατήσουμε ζωντανή την μνήμη και να καταπολεμήσουμε τον αντισημιτισμό» τόνισε ο πρέσβης των ΗΠΑ.
Από την πλευρά του, ο τέως δήμαρχος Θεσσαλονίκης Γιάννης Μπουτάρης αφιέρωσε την παρέμβαση του στην μνήμη του πρόσφατα αποθανόντος δημάρχου Ιωαννιτών, Μωϋσή Ελισαφ. «Αφιερώνω την παρέμβαση μου επίσης στους επιζώντες του Ολοκαυτώματος». «Τα λόγια των επιζώντων να γίνουν και δικά μας λόγια μας θυμίζοντας την εγκαρτέρηση και τη σύνεση, την επιθυμία για ζωή». «Αξίζει σεβασμός στη μνηνη αυτών των ανθρώπων. Ποτέ ξανά» κατέληξε ο κ. Μπουτάρης.
«Η πορεία μνήμης έχει τεράστια σημασία για το μέλλον της Θεσσαλονίκης. Οφείλουμε να αναρωτηθούμε τι είδους αξίες θα μεταφέρουμε στις επόμενες γενιές. Ο τόπος αυτός μας θυμίζει τις ευθύνες όλων για όσα έκαναν ή δεν έκαναν οι αρχές και η κοινωνία των πολιτών. Αυτό το σημείο ήταν η τελευταία εικόνα της πατρίδας τους» είπε ο Γιώργος Αντωνίου, επίκουρος καθηγητής νεοελληνικής ιστορίας, κάτοχος εβραϊκής έδρας στο ΑΠΘ. «Το θέμα της ευθύνης όπως και τότε παραμένει επίκαιρο. Η επαγρύπνηση οφείλει να είναι οδηγός μας να μην ξεχάσουμε τους νεκρού μας. Το μουσείο θα μας θυμίζει τα νήματα των ζωών που χάθηκαν. Ελπίζω και η πλατεία Ελευθερίας να έχει σύντομα τη μορφή που της πρέπει» κατέληξε ο κ. Αντώνιου.
Η ιστορία της Ε. Σολ
Η Έστερ Σολ γεννήθηκε το 1942. Σήμερα πήρε τελευταία τον λόγο κατά τη διάρκεια των ομιλιών στον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό. Όταν γεννήθηκε στη Δράμα ο πατέρας της, ο Τέβα, πήγε να πολεμήσει τους ναζί μαζί με τους αντάρτες. Ο πατέρας της την είδε μόνο όταν η Έστερ ήταν δύο μηνών. Μωρό ακόμη η Έστερ έφυγε κυνηγημένη μαζί με τη μητέρα της, τη Μαριάμ, στη Θεσσαλονίκη και βρήκαν καταφύγιο στο γκέτο του Βαρώνου Χιρς. Με τη βοήθεια αντιστασιακών διέφυγαν στην Αθήνα και κρύφτηκαν στο κέντρο της πόλης. Δυστυχώς η οικογένεια των γονιών της δολοφονήθηκε από τους Γερμανούς ναζί. Τον Φεβρουαρίου του 1948 γεννήθηκαν τα δύο δίδυμα αδέλφια και το 1950 μετανάστευσε στη γη του Ισραήλ. Η οικογένεια της κατάφερε να δει εννιά εγγόνια και 24 δισέγγονα. «Αυτή είναι η νίκη απέναντι στα όσα έκαναν εναντίον μας. Ανάβω ένα κερί στη μνήμη των Εβραίων της Ελλάδας που χάθηκαν και στη μνήμη όλων των Εβραίων και στη μνήμη όλων των Ελλήνων παρτιζανών που αντιστάθηκαν», διατράνωσε η κα Σολ.
Στην τελετή μνήμης κρατήθηκε ενός λεπτού σιγή στη μνήμη των 57 θυμάτων της εθνικής τραγωδίας των Τεμπών. Στο πέρας της εκδήλωσης οι παρευρισκόμενοι άφησαν ένα κόκκινο γαρύφαλλο στις ράγες των τρένων στον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό.
Διοργανωτές της πορείας είναι ο δήμος Θεσσαλονίκης, η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και το Διεθνές Πανεπιστήμιο της Ελλάδας.
Να σημειωθεί, ότι η τροχαία εφήρμοσε κυκλοφοριακές ρυθμίσεις καθώς η πορεία μνήμης κινήθηκε από την Πλατεία Ελευθερίας μέχρι και τον Παλιό Σιδηροδρομικό Σταθμό από όπου αναχώρησε το πρώτο τρένο με τους Έλληνες Εβραίους της Θεσσαλονίκης.
