Το ρόλο της «πρωταγωνίστριας» στην προσπάθεια αντιμετώπισης της πανδημίας του κορονοϊού όχι μόνο εντός συνόρων αλλά και παγκοσμίως επιδιώκει να κατακτήσει η Θεσσαλονίκη. Ερευνητικές ομάδες πανεπιστημίων και κλινικών νοσοκομείων, επιστήμονες και επιχειρηματίες της περιοχής με την εμφάνιση της πανδημίας κλείστηκαν στα εργαστήρια, έμειναν ξάγρυπνοι ολόκληρα εικοσιτετράωρα, σχεδίασαν, απέτυχαν, ξανασχεδίασαν, μελέτησαν και κατέληξαν σε καινοτόμα και πρωτοποριακά εργαλεία και προγράμματα για την αντιμετώπιση του ιού λαμβάνοντας τα εύσημα της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας. Η «ΜτΚ» λίγες ώρες μετά την έλευση του 2021, και μερικές ημέρες μετά την έναρξη των εμβολιασμών στην Ευρώπη που θα επαναφέρει σταδιακά τη χαμένη κανονικότητα παρουσιάζει και συνομιλεί με τους «τοπικούς ήρωες της COVID-19».
Η πρώτη γνωριμία με την COVID-19
Ήταν 26 Φεβρουαρίου του 2020 όταν στην Ελλάδα επιβεβαιώθηκε το πρώτο κρούσμα κορονοϊού τότε που το δείγμα της «ασθενούς μηδέν», της Θεσσαλονικιάς επιχειρηματία μόδας Δήμητρας Βουλγαρίδου, ανιχνεύθηκε ως θετικό στο Εργαστήριο Μικροβιολογίας της Ιατρικής Σχολής του ΑΠΘ στον τρίτο όροφο του τετάρτου κτιρίου της Σχολής. Το εργαστήριο τους πρώτους μήνες του πρώτου κύματος της πανδημίας ήταν ένα από τα τρία εξουσιοδοτημένα εργαστήρια σε όλη τη χώρα όπου εξετάζονταν τότε δείγματα για τον κορονοϊό. Εκείνη την περίοδο περίπου καθημερινά εξετάζονταν 30 δείγματα με την κάθε ανάλυση να κρατά περισσότερο από τρεις ολόκληρες ώρες. Ο αριθμός των υπό εξέταση δειγματων την περίοδο του καλοκαιριού, και καθώς το εν λόγω εργαστήριο ήταν επιφορτισμένο με τους ελέγχους των δειγμάτων των επισκεπτών της χώρας που περνούσαν από τα χερσαία σύνορα της Βόρειας Ελλάδας, πλησίαζε τα 3.000. Σήμερα, όπως λέει στη «ΜτΚ» η Άννα Παπά-Κονιδάρη, καθηγήτρια Μικροβιολογίας της Ιατρικής Σχολής του ΑΠΘ και προϊσταμένη του Β’ Εργαστηρίου Μικροβιολογίας ο αριθμός των δειγμάτων που αναλύονται καθημερινά ανέρχονται σε 400-500, καθώς ο φόρτος έχει επιμεριστεί και σε άλλα εργαστήρια αλλά και στα ίδια τα νοσοκομεία. Η ίδια θυμάται την πρώτη της αντίδραση όταν εκείνη την ημέρα ενημερώθηκε πως ο άγνωστος ιός που ξεκίνησε το... ταξίδι του από την μακρινή Κίνα πέρασε και τα ελληνικά σύνορα. «Έχοντας μία ολόκληρη επιδημία τέτοιας εμβέλειας στην Κίνα ήταν αναπόφευκτο ότι θα έρθει και στην Ελλάδα. Προσωπικά είπα ‘you are not welcome’» αναφέρει η κ. Παπά-Κονιδάρη που συμμετέχει στην Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων του υπουργείου Υγείας. Σημειώνεται πως το εν λόγω εργαστήριο στελεχώνουν επίσης οι αναπληρώτριες καθηγήτριες, η Γεωργία Γκιούλα και η Μαρία Εξηντάρη.
Ο πρόεδρος του ΠΙΣ Αθανάσιος Εξαδάκτυλος σε πρόσφατη σύσκεψη υπό τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη.
Η φωνή της πόλης στην Επιτροπή
Καθοριστικός όμως στη διαχείριση της πανδημίας ειδικά στη Θεσσαλονίκη και την ευρύτερη περιοχή της Βόρειας Ελλάδας είναι και ο ρόλος του προέδρου του Πανελληνίου Ιατρικού Συλλόγου, Αθανάσιου Εξαδάκτυλου. Μετρά ατελείωτες ώρες μπροστά στην οθόνη του ηλεκτρονικού του υπολογιστή συμμετέχοντας ως μέλος στις συνεδριάσεις της Επιτροπής των Εμπειρογνωμόνων, ενώ σημαντική είναι η συμβολή του στη μετάδοση του μηνύματος πως οι πολίτες πρέπει να τηρούν ευλαβικά τα μέτρα για να αποφευχθεί η διασπορά του κορονοϊού μέσα από τις εκατοντάδες μέχρι σήμερα παρεμβάσεις του στη δημόσια συζήτηση, με συνεντεύξεις σε κανάλια, ραδιόφωνα και εφημερίδες αλλά και δηλώνοντας συνεχώς παρόν όταν του ζητηθεί, όπως για παράδειγμα σε ειδικές συνεδριάσεις δημοτικών συμβουλίων της περιοχής ή συσκέψεις υπό τον Κυριάκο Μητσοτάκη. Την περίοδο δε που η Θεσσαλονίκη βρισκόταν στο «κόκκινο» σε αριθμό κρουσμάτων αλλά και κατειλημμένων κλινών σε απλές κλινικές και Μονάδες Εντατικής Θεραπείας ήταν ο άνθρωπος που μετέφερε στους συναδέλφους του επιστήμονες της Επιτροπής την εικόνα της πόλης. «Όταν βλέπαμε τα επιστημονικά δεδομένα χωρίς να τα προσαρμόζουμε στις επιθυμίες μας ή στις ανάγκες μας και τα ακολουθούσαμε είχαμε πολύ καλά αποτελέσματα. Αντίθετα, όταν επιχειρήσαμε να συνταιριάξουμε τα επιστημονικά δεδομένα με τις επιθυμίες μας, τις ανάγκες μας, τις εξωγενείς πιέσεις τότε βρεθήκαμε σε δύσκολη θέση» λέει στη «ΜτΚ» ο κ. Εξαδάκτυλος αναφερόμενος σε όλα όσα έχει αποκομίσει μέχρι σήμερα από τη διαχείριση της πανδημίας στην Ελλάδα. Και συμπληρώνει: «Παρόλο που ως χώρα δεν θεωρούμαστε από εκείνες ου διαθέτουν ισχυρή βιομηχανία στον τομέα της ιατρικής τεχνολογίας και της ιατρικής καταφέραμε να αποδείξουμε ότι μπορούμε να κάνουμε πράγματα, όπως για παράδειγμα τα μέσα ατομικής προστασίας που ξεκινήσαμε να παρασκευάζουμε εδώ. Επίσης καταφέραμε να αναπτύξουμε και φάρμακα και θεραπείες. Αυτό δείχνει πως διαθέτουμε πολύ υψηλό ανθρώπινο δυναμικό που μπορεί να αποδώσει όταν βρίσκεται στις κατάλληλες συνθήκες» καταλήγει ο κ. Εξαδάκτυλος.
Παραγωγή ασπίδων προσώπου σε χρόνο εξπρές
Ο πρόεδρος του ΠΙΣ ήταν άλλωστε μεταξύ εκείνων που τον περασμένο Απρίλιο προσπάθησε να δώσει λύση σε ένα σημαντικό πρόβλημα: αυτό της παντελούς έλλειψης χειρουργικών μασκών και προστατευτικών μέσων στην αγορά, βασικών εργαλείων των υγειονομικών και των γιατρών που βρίσκονταν και εξακολουθούν να βρίσκονται εκεί που δίνεται η πραγματική μάχη, στα νοσοκομεία. Μετά από παρότρυνση του κ. Εξαδάκτυλου αλλά και του προέδρου του Ιατρικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης, Νίκου Νίτσα, ο ιδιοκτήτης βιομηχανίας με έδρα το Κιλκίς, Νίκος Τσεκλίδης άλλαξε μέσα σε λίγα εικοσιτετράωρα τη γραμμή παρασκευής της εταιρείας του και από θερμοδιαμορφώσεις πλαστικών και εκτυπώσεις με τις οποίες ασχολιόταν μπήκε στην μάχη κατά του κορονοϊού και του περιορισμού της διασποράς του στην κοινότητα και παρήγαγε χιλιάδες πλαστικές ασπίδες προσώπου. Σε αντίθεση με ορισμένους οι οποίοι επιδίωξαν να αισχροκερδήσουν σε βάρος του ελληνικού λαού που κλήθηκε την περασμένη άνοιξη να «μείνει σπίτι», ανεβάζοντας τις τιμές προϊόντων και υπηρεσιών , ο κ. Τσεκλίδης την ώρα που μία ασπίδα προσώπου από πλαστικό πωλούνταν στην αγορά έναντι 5-6 ευρώ, τις πουλούσε μόλις 2 ευρώ, δηλώνοντας μάλιστα πως στόχος του ήταν και είναι να συμβάλλει και εκείνος στην αντιμετώπιση της πρωτόγνωρης αυτής υγειονομικής κρίσης και όχι ο πρόσκαιρος πλουτισμός. Ήδη μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, ο κ. Τσεκλίδης παρασκεύασε σχεδόν 5.000 πλαστικές ασπίδες προσώπου, την ώρα που «κολοσσοί» όπως η Nissan κατασκεύαζαν περίπου 2.500 προστατευτικές ασπίδες προσώπου για τους εργαζόμενους στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης στην Ιαπωνία το μήνα. Ο ίδιος εργαζόταν νύχτα μέρα, προκειμένου να καταφέρει να φτάσει στην πρώτη παραγωγή ασπίδων προσώπου. Σήμερα, 10 μήνες μετά η Tetraform, η εταιρεία του κ. Τσεκλίδη έχει κατασκευάσει περισσότερες από 400.000 ασπίδες προσώπου με τις οποίες προμηθεύει νοσοκομεία και δομές υγείας, ενώ εξάγει το προϊόν και στο εξωτερικό, σε χώρες όπως είναι η Κύπρος και η Σερβία. ««Μπήκα στο εργοστάσιο ένα πρωί Σαββάτου και βγήκα την Δευτέρα το πρωί. Έπρεπε να βρούμε υλικά φιλικά προς τον χρήστη. Να είναι ελαφριά η μάσκα, το pet να έχει συγκεκριμένη απόσταση από το πρόσωπο ώστε να μη θολώνει. Ήταν πολύ εξειδικευμένο το προϊόν που κλήθηκα να κατασκευάσω, αλλά ευτυχώς είχα τη βοήθεια τόσο του κ. Εξαδάκτυλου όσο και του κ. Νίτσα» λέει στη «ΜτΚ» ο επιχειρηματίας Νίκος Τσεκλίδης και συμπληρώνει. «Συνεχίζω να κατασκευάζω προστατευτικές ασπίδες και πλέον τις δίνω μόνο σε νοσοκομεία. Βέβαια, σήμερα η ζήτηση δεν είναι τόσο μεγάλη όσο την άνοιξη».
Στην προσπάθεια να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα με την έλλειψη μέσων ατομικής προστασίας του υγειονομικού και ιατρικού προσωπικού σημαντική υπήρξε τον Μάρτιο του 2020 και η συνεισφορά της εθελοντικής δράσης COVID-19 Response Greece που συστάθηκε από επιστήμονες και startupers της Θεσσαλονίκης.
Ο καθηγητής του ΑΠΘ Δημοσθένης Σαρηγιάννης με την ομάδα του.
Προβλέπει τα κρούσματα
Το καινοτόμο προγνωστικό μοντέλο που ανέπτυξε ο καθηγητής Περιβαλλοντικής Μηχανικής του ΑΠΘ Δημοσθένης Σαρηγιάννης με την ομάδα του Heracles (που υπάρχει από το 2015) στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράμματος HERA, μαζί με τις Πανεπιστημιακές Σχολές Ανωτέρων Σπουδών της Παβίας και της Πίζας έχει αξιοσημείωτη επιτυχία στην πρόβλεψη της πορείας της πανδημίας. Μάλιστα, το προγνωστικό αυτό μοντέλο του κ. Σαρηγιάννη περιλαμβάνεται ως συνεισφορά της χώρας στην εργαλειοθήκη του ΟΟΣΑ για την αντιμετώπιση της πανδημίας, περιλαμβάνεται δηλαδή ως ένα από τα επιστημονικά εργαλεία που αξιοποιούνται στην Ελλάδα για τη διαχείριση της πανδημίας. «Από τη στιγμή που ξέσπασε ο κορονοϊός δημιουργήθηκε μια task force στο πλαίσιο του προγράμματος HERA που αναλάβαμε τον συντονισμό της ανάπτυξης τέτοιων εργαλείων ή της εξεύρευσης τρόπου να αναπτυχθούν τέτοια εργαλεία» λέει ο κ. Σαρηγιάννης στη «ΜτΚ». «Ξεκινήσαμε τους πρώτους υπολογισμούς και προβλέψεις κρουσμάτων στις 15 Μαρτίου 2020. Το μοντέλο μας υπολογίζει τον κίνδυνο, δεν είναι μόνο ένα επιδημιολογικό μοντέλο» συμπληρώνει. Από τον Μάρτιο μέχρι σήμερα το μοντέλο του κ. Σαρηγιάννη και της ομάδας του και οι προβλέψεις που γίνονται εν ευθέτω χρόνω επιβεβαιώνονται από την πορεία της πανδημίας και τα ημερήσια κρούσματα. Μάλιστα, ο ίδιος ο καθηγητής του ΑΠΘ έχει συμμετέχει σε συσκέψεις υπό τον πρωθυπουργό, όπου με τη χρήση του μοντέλου εξετάστηκαν διάφορα σενάρια (ανοιχτά σχολεία, click away κ.τ.λ.) και τα πιθανά κρούσματα που θα υπάρξουν βάσει των συγκεκριμένων σεναρίων, ώστε να καταλήξει το Μέγαρο Μαξίμου στα μέρα που θα λάβει και θα ανακοινώσει για τον περιορισμό της διασποράς. «Το μοντέλο μας πλέον έχει εξελιχθεί συνυπολογίζοντας και τις φαρμακολογικές παρεμβάσεις, δηλαδή το εμβόλιο» λέει ο κ. Σαρηγιάννης. «Το μοντέλο μπορεί να διαχειριστεί όχι απλώς το τι έγινε και να αποτιμήσουμε τα αποτελέσματα αλλά να κάνουμε σενάρια τι θα συμβεί λαμβάνοντας συγκεκριμένες αποφάσεις» υποστηρίζει ο κ. Σαρηγιάννης.
Το «ελληνικό DNA» πίσω από το εμβόλιο
Θεσσαλονικιός, όπως είναι γνωστό είναι και ο Άλμπερτ Μπουρλά, ο άνθρωπος που βρίσκεται στο τιμόνι του κολοσσού «Pfizer» που σε συνεργασία με την γερμανική BioNTech ανέπτυξε το πρώτο εμβόλιο κατά του κορονοϊού, που ήδη χορηγείται σε εκατομμύρια πολίτες σε όλο τον κόσμο. Ο Άλμπερτ Μπουρλά γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη, σπούδασε στην Κτηνιατρική Σχολή του ΑΠΘ και στη συνέχεια ολοκλήρωσε το διδακτορικό του στη Βιοτεχνολογία στο ίδιο πανεπιστήμιο το 1991. Από το 2019 βρίσκεται στο τιμόνι της Pfizer, ως Διευθύνων Σύμβουλος και τον Ιανουάριο του 2020 ανέλαβε χρέη εκτελεστικού προέδρου. Σε πρόσφατη τηλεοπτική συνέντευξή ο κ. Μπουρλά αναφέρθηκε στην επένδυση της εταιρείας στη Θεσσαλονίκη, την οποία μάλιστα χαρακτήρισε «πολύ σημαντική». «Η Θεσσαλονίκη επελέγη γιατί πιστεύουμε πως με το σπαθί της θα μπορέσει να ανταποκριθεί στις πολύ μεγάλες απαιτήσεις που έχουμε από ένα τέτοιο hub» είπε. Ο κ. Μπουρλά ανέφερε μεταξύ άλλων πως το 20% των αιτήσεων που κατατέθηκαν για δουλειά είναι από Έλληνες του εξωτερικού. Μιλώντας στη «ΜτΚ» ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Pfizer Hellas, Ζαχαρίας Ραγκούσης σημειώνει: «Στη Pfizer, έχουμε θέσει ως σκοπό να ‘καινοτομούμε για να αλλάζουμε τις ζωές των ασθενών’. Οι προσπάθειες μας για την αντιμετώπιση αυτής της παγκόσμιας πανδημίας μέσω της ανάπτυξης ενός εμβολίου, επιβεβαιώνει αυτήν ακριβώς, την εταιρική μας φιλοσοφία. Συνεργαστήκαμε με την εταιρεία BioNTech, με μία καινοτόμα πλατφόρμα δημιουργίας εμβολίων, κινητοποιήσαμε την επιστημονική μας ομάδα και αξιοποιήσαμε την εμπειρία μας στην διενέργεια μεγάλων και αξιόπιστων μελετών. Επενδύσαμε στις δυνατότητες μας στην παραγωγή και στον εφοδιασμό εμβολίων και ενέσιμων προϊόντων με καινοτόμες λύσεις και διανομής σε συνθήκες βαθιάς κατάψυξης υπό συνεχή έλεγχο και με τις υψηλότερες προδιαγραφές ποιότητας. Καταφέραμε να έχουμε το πρώτο εγκεκριμένο εμβόλιο για την προστασία από την νόσο COVID-19, στη διάθεση της ανθρωπότητας. Η επίτευξη αυτή της πρωτοφανούς επιστημονικής εξέλιξης πραγματοποιήθηκε, μέσα από την πίστη στον σκοπό μας, την αφοσίωση, την σκληρή δουλειά των ανθρώπων μας, και φυσικά αξιοποιώντας τη ψηφιακή τεχνολογία αιχμής σε όλες τις φάσεις ανάπτυξης και παραγωγής. Όταν μπήκαμε σε αυτή την μάχη, ήμασταν σίγουροι ότι η επιστήμη θα νικήσει. Νιώθουμε βαθιά ικανοποίηση για τη συμβολή μας σε αυτό το επιστημονικό επίτευγμα».
Ανάλυση λυμάτων Θεσσαλονίκης στο ΑΠΘ.
Η ανάλυση των λυμάτων από το ΑΠΘ
Ήταν περί τα τέλη Μαρτίου, όταν ακόμα βρισκόμασταν στο πρώτο κύμα και τα κρούσματα κορονοϊού στη χώρα μας ήταν λίγα, όταν ο πρύτανης του ΑΠΘ, Νίκος Παπαϊωάννου ανέλαβε την πρωτοβουλία να συγκαλέσει στο γραφείο του συνάντηση με κορυφαίους επιστήμονες και καθηγητές του μεγαλύτερου ακαδημαϊκού ιδρύματος της χώρας, προκειμένου να εξεταστεί με ποιον τρόπο θα μπορούσε το Αριστοτέλειο να συνεισφέρει στην εθνική προσπάθεια αντιμετώπισης του «αόρατου» και άγνωστου, μέχρι και εκείνη την περίοδο, ιού. Μετά από σχετικές συζητήσεις συστάθηκε διεπιστημονική ομάδα ερευνητών, στην οποία συμμετέχουν περίπου 20 άτομα, η οποία ανιχνεύει το επίπεδο της συγκέντρωσης του γονιδιώματος του ιού στα αστικά υγρά απόβλητα (λύματα) της πόλης. Η καινοτόμα αυτή παγκοσμίως μέθοδος που χρησιμοποιείται από την ομάδα των ερευνητών του ΑΠΘ παρέχει χρήσιμες πληροφορίες για την εξάπλωση της πανδημίας και τη διασπορά της στην κοινότητα και αλλάζει τα δεδομένα στην πρόληψη από τον κορονοϊό. Η καινοτομία αυτή, όπως λένε οι συμμετέχοντες στην ομάδα, έγκειται στον εξορθολογισμό των μετρήσεων ιικού φορτίου με βάση περιβαλλοντικές παραμέτρους, που μετρούνται ταυτόχρονα στα λύματα, και εξασφαλίζουν αξιόπιστες αναγωγές στις μετρήσεις. Είναι χαρακτηριστικό μάλιστα, πως ομάδες από χώρες όπως η Γαλλία και η Ολλανδία, εκεί όπου τα κρούσματα κορονοϊού καθημερινά είναι χιλιάδες, στέλνουν μετρήσεις από τα λύματά τους στη Θεσσαλονίκη για να γίνει ο εξορθολογισμός τους με βάση το προχωρημένο φυσικοχημικό μοντέλο που ανέπτυξε η ομάδα του ΑΠΘ, ώστε να φανεί η πραγματική διασπορά του ιού στις περιοχές αυτές. Η σπουδαιότητα δε του έργου της διεπιστημονικής ομάδας έγκειται στο γεγονός ότι έχει τη δυνατότητα να μεταφέρει στις αρμόδιες αρχές σε πραγματικό χρόνο (εντός 24 ωρών) την εικόνα που επικρατεί στη Θεσσαλονίκη συνολικά καθώς στα δείγματα των λυμάτων υπάρχουν ουσίες και από συμπτωματικούς και από ασυμπτωματικούς ασθενείς. Όπως εξιστορεί στη «ΜτΚ» ο κ. Παπαϊωάννου «στα τέλη Μαρτίου διάβασα πως στο αεροδρόμιο του Σίπχολ στο Άμστερνταμ προκειμένου να γνωρίζουν πόσοι ασθενείς με κορονοϊό μπαίνουν στο αεροδρόμιο σκέφτηκαν να μετρήσουν το υγρό μέρος των λυμάτων στις τουαλέτες. Σκέφτηκα πως μία τέτοια μέθοδο θα μπορούσε να αναπτύξει το ΑΠΘ». «Η μέθοδός μας είναι καινοτόμα και παγκοσμίως αναγνωρισμένη. Δεν είναι μόνο για τον κορονοϊό αλλά μπορεί να ανιχνεύσει και άλλους ιούς. Σήμερα δε που μιλάμε, έχει την αποδοχή του συνόλου της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας καθώς υπάρχει δημοσίευση στο μεγαλύτερο περιβαλλοντικό περιοδικό του κόσμου, το Science of the Total Environment» συμπληρώνει ο πρύτανης του ΑΠΘ. Το έργο χρηματοδοτείται από ίδιους πόρους του πανεπιστημίου και υλοποιείται από επιστημονικές ομάδες, που συγκρότησαν επτά διαφορετικά τμήματα του Αριστοτελείου: της Ιατρικής με επικεφαλής τον καθηγητή Παιδιατρικής-Λοιμωξιολογίας Εμμανουήλ Ροηλίδη και τον αναπληρωτή καθηγητή Παθολογίας-Λοιμωξιολογίας Συμεών Μεταλλίδη, της Κτηνιατρικής με επικεφαλής τον πρύτανη του ΑΠΘ και καθηγητή Παθολογικής Ανατομικής Νίκο Παπαϊωάννου και τον αναπληρωτή καθηγητή Χρυσόστομο Δόβα, της Βιολογίας με επικεφαλής τον καθηγητή Μηνά Αρσενάκη και την επίκουρη καθηγήτρια Δήμητρα Ντάφου, της Φαρμακευτικής με επικεφαλής τον καθηγητή Φαρμακολογίας Θεόδωρο Σκλαβιάδη, των Πολιτικών Μηχανικών με επικεφαλής την Χημικό Μηχανικό Δρα Μαρία Πεταλά, των Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης με επικεφαλής τον αναπληρωτή καθηγητή Ευστράτιο Στυλιανίδη και της Χημείας με επικεφαλής τον καθηγητή Θεόδωρο Καραπάντσιο.
Ψυχολογικές επιπτώσεις της πανδημίας
Πρωτοπόρα είναι όμως και η έρευνα που σχεδιάστηκε με ευθύνη του Καθηγητή Ψυχιατρικής στην Γ’ Ψιχιατρική Κλινική του ΑΠΘ, Κωνσταντίνου Φουντουλάκη, στα πλαίσια συνεργασίας της Ιατρικής Σχολής με τον Πανελλήνιο Ιατρικό Σύλλογο και υπό την αιγίδα της Πρυτανείας του ΑΠΘ και μελετά τις ψυχολογικές επιπτώσεις της πανδημίας. «Η πανδημία έχει επηρεάσει ψυχολογικά τον κόσμο. Έχει διπλασιαστεί η κατάθλιψη, έχει αυξηθεί το στρες και περιμένουμε ότι το 2021 θα αντιμετωπίσουμε κρίση της ψυχικής υγείας άγνωστης έντασης που θα εξαρτηθεί από πολλές παραμέτρους. Αν η οικονομία ανακάμψει γρηγορότερα, η καραντίνα λήξει νωρίτερα ή προχωρήσει με γρήγορους ρυθμούς ο εμβολιασμούς θα έχουμε καλύτερα αποτελέσματα» λέει στην «ΜτΚ» ο κ. Φουντουλάκης. Ο ίδιος συμπληρώνει πως βάσει των πρώτων συμπερασμάτων της έρευνας (σε ένα πρώτο δείγμα 1000 φοιτητών) αποδεικνύεται πως το κράτος μας, όπως και άλλα κράτη βρέθηκε απροετοίμαστο σε μια τέτοια υγειονομική κρίση. «Το Σύστημα Υγείας και το Σύστημα Ψυχικής Υγείας δεν είχαν πραγματική δυνατότητα να αντιμετωπίσουν το αντικείμενό τους σε αυτή την κρίση, διότι απαιτούνταν υποδομές από το κράτος που δεν υπάρχουν. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται να ξανασχεδιάσουμε θέματα υγείας, ψυχικής υγείας, πολιτικής προστασίας και για το ενδεχόμενο να υπάρξει σε μερικά χρόνια μια νέα πανδημία. Έτσι πρέπει να στήνουμε συστήματα για το μέλλον μαθαίνοντας από το παρόν και το παρελθόν» σχολιάζει ο κ. Φουντουλάκης. Την μεθοδολογία της έρευνας- το πρωτόκολλο, που όπως εξηγεί ο καθηγητής, στηρίζεται σε «βαθειά διερεύνηση» έχουν υιοθετήσει 45 χώρες στον κόσμο μεταξύ αυτών η Ρωσία, η Αγγλία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ισπανία, το Ισραήλ, η Αμερική, ο Καναδάς, η Αυστραλία, η Κίνα, η Ινδία, η Βραζιλία, το Καζακστάν, η Γεωργία, η Τουρκία, Μαλαισία, η Κορέα κ.α. Έχουν συλλεχθεί περίπου 60.000 απαντήσεις, οι οποίες αναλύονται με τα αποτελέσματα να αναμένονται στα τέλη Φεβρουαρίου. «Η καινοτομία έγκειται στην βαθειά διερεύνηση και όχι σε ένα απλό ερωτηματολόγιο, δομημένο με τρόπο που θα έδινε απαντήσεις σε βασικά ερωτήματα, όπως για παράδειγμα ότι οι θεωρίες συνωμοσίας είναι ένας μηχανισμός προσαρμογής απέναντι σε μια απειλητική πραγματικότητα» λέει ο κ. Φουντουλάκης. «Η πανδημία επίσης ξεσκέπασε μεγάλες ομάδες του πληθυσμού ή και μεμονωμένα πρόσωπα, ακόμα και προηγουμένως αστραφτερές προσωπικότητες με επιρροή, καθώς επέλεξαν να ακολουθήσουν ρεύματα και απόψεις ενάντια τόσο στα επιστημονικά δεδομένα αλλά ακόμα και ενάντια στην κοινή λογική και την ξεκάθαρη καθημερινή πραγματικότητα. Πάντα υπήρχαν οι ιατρικές θεωρίες συνομωσίας, πλέον όμως με την πανδημία φαίνεται να αποκτούν μια μορφή συστημικής απειλής, σαφέστατης όσον αφορά τη δημόσια υγεία αλλά και πιθανότατα όσον αφορά τη δημοκρατία αυτή καθαυτή. Από το αντιεμβολιαστικό κίνημα μέχρι την άρνηση του AIDS, τα φαιδρά περί 5G και τα σκοτεινά για απόπειρες μείωσης του παγκόσμιου πληθυσμού, μέχρι τα όποια απίθανα ακούγονται αυτές τις μέρες για τα νέα εμβόλια, οι θεωρίες συνομωσίας χαρακτηρίζονται από μια απλοϊκή λογική, επιλεκτική ανάγνωση και συναισθηματική φόρτιση, και το πιο πιθανό είναι ότι αποτελούν μια δυσπροσαρμοστική προσπάθεια προσαρμογής του ανθρώπινου ψυχισμού απέναντι στο αφόρητο στρες και στον τρόμο απέναντι στο άγνωστο και τις απειλές. Είναι μία ψυχολογική προσπάθεια επιβίωσης, η οποία οδηγεί στην άρνηση της πραγματικότητας» λέει μεταξύ άλλων αναφερόμενος στα πρώτα συμπεράσματα της έρευνας. «Δεν υπάρχει υγεία χωρίς Ψυχική Υγεία» αναφέρει χαρακτηριστικά. Η έρευνα υπό τον κ. Φουντουλάκη δημοσιεύθηκε στην διεθνή επιθεώρηση Journal of Affective Disorders καθώς και στην Psychiatry Research και έκανε αίσθηση στον ελληνικό τύπο. Σημειώνεται πως ο Κωνσταντίνος Φουντουλάκης είναι Καθηγητής Ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, και υπηρετεί στην Γ΄ Πανεπιστημιακή Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου ΑΧΕΠΑ.Είναι διευθυντής της Cochrane Greece και Πρόεδρος του Τομέα Ψυχικής Υγείας του Ινστιτούτου Επιστημονικών Ερευνών του Πανελλήνιου Ιατρικού Συλλόγου, ενώ επίσης συμμετέχει στο ΔΣ της Παγκόσμιας Ψυχιατρικής Εταιρίας ως εκπρόσωπος της νότια Ευρώπης (Ζώνη 8). Ειναι εθνικός εκπρόσωπος για την Ψυχική Υγεία στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.
Ο καθηγητής Αχιλλέας Αναγνωστόπουλος με τα μέλη της ερευνητικής ομάδας του.
Ζωντανά κύτταρα ως... φάρμακα
Δύο πρωτοποριακές παγκοσμίως μελέτες για φαρμακευτική αγωγή κατά του κορονοϊού που βρίσκονται στο στάδιο της κλινικής έρευνας αναπτύσσονται στο νοσοκομείο Γ. Παπανικολάου από τα μέλη της ερευνητική ομάδας στη Μονάδα Μεταμόσχευσης Αιμοποιητικών Κυττάρων του Τμήματος Αιματολογίας. Όπως αναφέρει στη «ΜτΚ» ο συντονιστής-διευθυντής αιματολογικής κλινικής Παπανικολάου Αχιλλέας Αναγνωστόπουλος η μία μελέτη στηρίζεται στα Τ-λεμφοκύτταρα που έως τώρα εφαρμοζόταν σε ασθενείς που υποβάλλονταν σε μεταμόσχευση. Η πρωτοποριακή θεραπευτική προσέγγιση, η ιδέα της οποίας αναπτύχθηκε στο πρώτο κύμα της πανδημίας, που προτείνουν μετατρέπει σε «φάρμακα» ζωντανά κύτταρα του οργανισμού, τα οποία έχουν «εκπαιδευτεί» να αναγνωρίζουν τον SARS-CoV-2. Μετά τη χορήγησή τους, ως «ζωντανά φάρμακα» πλέον, μπορούν να πολλαπλασιαστούν εντός του σώματος μόλις εντοπίσουν τον ιό και ως ένας «ισχυρός στρατός» να εξαλείψουν με φυσικό τρόπο τα μολυσμένα κύτταρα του ασθενούς. Η ιδέα βασίζεται στη χορήγηση Τ-λεμφοκυττάρων, τα οποία συνιστούν τμήμα της φυσικής άμυνας του οργανισμού, ένα βασικό συστατικό αντιμετώπισης ιογενών λοιμώξεων. «Πριν από 12 χρόνια η βιοχημικός μας Αναστασία Παπαδοπούλου πήγε στο Χιούστον και συμμετείχε στην ομάδα που για πρώτη φορά δημιούργησε τη μέθοδο παρασκευής Τ-λεμφοκυττάρων εναντίον ιών. Όταν επέστρεψε στην κλινική μας εφάρμοσε αυτή τη μέθοδο. Λάβαμε την έγκριση από τον Εθνικό Οργανισμό Φαρμάκων για να χορηγήσουμε Τ-λεμφοκύτταρα εναντίον τριών ειδικών ιών που προσβάλουν τους ασθενείς που έχουν υποβληθεί σε μεταμόσχευση αιμοποιητικών κυττάρων μετά την μεταμόσχευση όταν είναι σε ανασοκαταστολή» εξηγεί ο κ. Αναγνωστόπουλος. «Οι λοιμώξεις αυτές συχνά παίρνουν βαριά μορφή, είναι επαναλαμβανόμενες, δηλαδή μπορεί να φεύγουν και να επανεμφανίζονται και δημιουργούνται από ιούς που λανθάνουν στα κύτταρά μας, δηλαδή που έχουμε προσβληθεί όταν υπήρξαμε παιδιά και λόγω της ανοσοκαταστολής μπορεί να επανεμφανιστούν και να προκαλέσουν πολύ βαριές μορφές αλλά και το θάνατο. Αφού υποβάλαμε την σχετική μελέτη πήραμε την άδεια από τον ΕΟΦ να παρασκευάσουμε τέτοια Τ-λεμφοκύτταρα για την αντιμετώπιση τριών ιών: τον κυτταρομεγαλοϊό, τον ιό Έπσταϊν-Μπαρ και τον Β-Κ» εξηγεί. Σημειώνεται πως πρόκειται για τη μοναδική άδεια που έχει χορηγήσει ο ΕΟΦ για την παρασκευή τέτοιου κυτταρικού προϊόντος το 2008. «Όταν ήρθε ο κορονοϊός οι υπεύθυνες της Μονάδας Μεταμόσχευσης, Ευαγγελία Γιαννάκη και Αναστασία Παπαδοπούλου σκέφτηκαν και μου εισηγήθηκαν να εφαρμόσουμε τη μέθοδο αυτή και εναντίον του κορονοϊού. Διαπιστώσαμε ότι στο πρώτο κύμα της πανδημίας δεν υπήρχε αποτελεσματική θεραπεία. Διαπιστώσαμε επίσης ότι οι ασθενείς που αναρρώνουν έχουν αναπτύξει ειδικά Τ-λεμφοκύτταρα εναντίον του κορονοϊού. Οι ασθενείς που δεν αναρρώνουν εύκολα και οδεύουν σε ΜΕΘ δεν βρέθηκε να παράγουν ικανοποιητική ποσότητα Τ-λεμφοκυττάρων. Απομονώσαμε λοιπόν από αναρρώσαντες τα ειδικά αυτά Τ-λεμφοκύτταρα, τα πολλαπλασιάσαμε στο εργαστήριο, τα διεγείραμε με αντιγόνα του ιού και διαπιστώσαμε πως είναι πλήρως δραστικά εναντίον του κορονοϊού» λέει. «Μένει λοιπόν να περάσουμε τώρα στην κλινική μελέτη όπου με ειδικές συνθήκες και ειδικά αντιδραστήρια θα πάρουμε το αίμα από 20 ασθενείς, θα αναπτύξουμε τα Τ-λεμφοκύτταρα και θα τα αποθηκεύσουμε στις δεξαμενές υγρού αζώτου που διατηρούμε στην Μονάδα μας. Μπορούμε να ετοιμάσουμε δόσεις λεμφοκυττάρων για 70 με 90 ασθενείς. Όταν δηλαδή κάποιος νοσήσει από τον κορονοϊό θα του πάρουμε λίγο αίμα θα δούμε εάν παράγει ειδικά Τ-λεμφοκύτταρα. Αν δεν παράγει τότε είναι ειδικός για να λάβει ειδικό αριθμό Τ-λεμφοκυττάρων» σημειώνει ο κ. Αναγνωστόπουλος. Η κλινική αυτή μελέτη αναμένεται να ξεκινήσει σε περίπου δύο μήνες από σήμερα, ενώ πρόσφατα χρηματοδοτήθηκε με 230.000 ευρώ από την επιτροπή «Ελλάδα 2021» με πρόεδρο την Γιάννα Αγγελοπούλου-Δασκαλάκη. Στην έκκληση των επιστημόνων για αναζήτηση πόρων ώστε να συνεχιστεί η μελέτη και να λάβει άδεια από τον ΕΟΦ συνέδραμαν και ιδιώτες με το ποσό των 30.000 ευρώ το οποίο θα αξιοποιηθεί επίσης για τους ίδιους σκοπούς. Παρόμοια έρευνα είναι σε εξέλιξη στο Χιούστον και στο Σινσινάτι.
Η δεύτερη μελέτη, με κύρια ερευνήτρια την αιματολόγο Ελένη Γαβριηλάκη σχετίζεται με το ρόλο του συμπληρώματος στη βαρύτητα της COVID-19, των παραλλαγών των γονιδίων του και τη δυνατότητα χρησιμοποίησης ανασταλτών της ενεργοποίησης του συμπληρώματος ως θεραπεία σε επιλεγμένους ασθενείς. «Παρατηρήσαμε πως η υπερφλεγμονώδης αντίδραση στην COVID-19, δηλαδή ότι ο οργανισμός αντιδρά παραπάνω από ότι πρέπει για να αντιμετωπίσει την εισβολή του κορονοϊού, οδηγεί σε βλάβες οργάνων που προκαλούνται όχι εξαιτίας του κορονοϊού αλλά λόγω της υπεραντίδρασης του οργανισμού να προστατευθεί. Το συμπλήρωμα έχει σκοπό να καταλήξει στην εξουδετέρωση του εισβολέα. Πολλές φορές αυτό όμως προκαλεί βλάβες. Σκεφτήκαμε λοιπόν να ελεγχθεί γιατί κάποιοι παιρνούν βαριά την ασθένεια και κάποιοι όχι. Αυτή η μελέτη είναι σε εξέλιξη. Όταν τελειώσει η μελέτη και ξέρουμε τι ρόλο παίζουν τα γονίδια θα μπορούμε μέσω μιας εξέτασης PCR και σε λίγες ώρες να γνωρίζουμε ποιοι θα οδηγηθούν σε βαριά μορφή. Υπάρχουν φάρμακα που σταματούν την υπεραντίδραση του οργανισμού και έτσι ο ασθενής μπορεί να μην οδηγηθεί σε βαριά μορφή» λέει ο κ. Αναγνωστόπουλος. Σημειώνεται πως η μελέτη αυτή αναδείχθηκε πρόσφατα μία από τις καλύτερες εργασίες του συνεδρίου της Αμερικανικής Αιματολογικής Εταιρείας και κέρδισε βραβεία στα Healthcare Business Awards 2020 (πλατινένιο ως δράση εναντίον της COVID-19 και χρυσό για την τεχνολογία και την καινοτομία).
«Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΜτΚ της 3ης Ιανουαρίου 2021»