Κακά τα ψέματα, η ιστορία επαναλαμβάνεται. Το αν θα επαναληφθεί ως τραγωδία ή ως φάρσα, παραμένει ζητούμενο αλλά στις μέρες μας ο επί θύραις νέος Ψυχρός Πόλεμος έχει τα χαρακτηριστικά τραγωδίας. Δεκάδες χιλιάδες, αν όχι εκατοντάδες χιλιάδες είναι οι νεκροί στο ουκρανικό μέτωπο, χώρες καταστρέφονται, παλιά μίση αναβιώνουν. Το πιθανότερο, μπαίνουμε σε έναν νέο ψυχρό πόλεμο.
Ο πρώτος, μετά το 1945, είχε τις ρίζες του στη διάρκεια του πολέμου. Αν και συμμάχησαν για να νικήσουν τους Γερμανούς η καχυποψία μεταξύ του Στάλιν και των Αγγλοαμερικανών υπήρχε σε κάθε κίνησή τους.
Η καχυποψία και το ρωσικό αίσθημα ανασφάλειας που αίρονταν, μόνο, με την επέκταση των συνόρων δυτικά, διαμόρφωσε τους δύο πόλους. Ο Τζορτζ Κέναν με την πετυχημένη διάγνωσή του διαμόρφωσε το πλαίσιο της αμερικανικής πολιτικής (ανάσχεση και αναμονή εσωτερικής ρωσικής κατάρρευσης) και το Σχέδιο Μάρσαλ για όλες τις ευρωπαϊκές χώρες -και αυτές που πέρασαν στον κομμουνισμό- κατάφερε να στηρίξει τις δημοκρατίες δυτικού τύπου και να διεμβολίσει την ΕΣΣΔ στις δικές της συμμαχίες.
Το αποτέλεσμα είναι γνωστό. Το πλήρωμα του χρόνου ήρθε το 1991, η ΕΣΣΔ κατέρρευσε, η Δύση έδωσε υποσχέσεις που δεν τήρησε, η Μόσχα ανησύχησε, και πάλι, για την ασφάλειά της (το έχουν αυτό τα αυταρχικά καθεστώτα) και ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι ο καταλύτης μίας νέας αναδιαμόρφωσης του κόσμου. Ο κόσμος θα γίνει πολυπολικός αλλά το ερώτημα παραμένει. Θα υψωθεί ένα νέο Σιδηρούν Παραπέτασμα ή η επαφή μεταξύ των πόλων και των ζωνών επιρροής τους θα υπάρχει; Η απάντηση στο τελευταίο ερώτημα δεν μπορεί να δοθεί, ακόμη. Η αντιπαράθεση δεν είναι, πια, ιδεολογική, όσο και αν θέλει να την καταστήσει τέτοια ο κ. Πούτιν. Η αντιπαράθεση είναι οικονομική στη βάση της, όπως θα έλεγε και ο Μαρξ και έχει να κάνει με την παγκόσμια κυριαρχία. Η οποία θα μοιραστεί.
Οι γεωπολιτικοί χώροι και οι επιρροές των δυνάμεων σε αυτούς αρχίζουν και διαμορφώνονται. Και σε ό,τι μας αφορά, το ελληνικό ενδιαφέρον εστιάζεται στο τρίγωνο Βαλκάνια, Κεντρική Ασία, Ανατολική Μεσόγειο. Αυτός είναι ο γεωπολιτικός χώρος στον οποίο κινείται η Ελλάδα. Από αυτόν τον χώρο επηρεάζεται. Η συμμετοχή στην ΕΕ της προσδίδει πολιτική, οικονομική και γεωπολιτική αξία αλλά η Ελλάδα ελάχιστα επηρεάζει ή επηρεάζεται από τις γεωπολιτικές εξελίξεις στην Ευρώπη.
Η Ευρώπη, όμως, επιδιώκει να διαδραματίσει ρόλο, έστω και ήπιας πολιτικής γιατί προβολή σκληρής ισχύος, ως Ευρώπη, δεν μπορεί να κάνει.
Αν ξεκινήσουμε από την ανατολική Μεσόγειο η ελληνική παρουσία μπορεί να προβληθεί, μόνο, μέσω της Κύπρου. Υπάρχει η δυνατότητα και ίδιας στρατιωτικής παρουσίας με τα νέα οπλικά συστήματα που προμηθεύεται η χώρα (Φρεγάτες - F-35) αλλά η αποτελεσματική παρουσία της μπορεί να προβληθεί, μόνο, με την συνεργασία της Κύπρου. Γι’ αυτό οποιαδήποτε πολιτική διάσταση μεταξύ Αθηνών και Λευκωσίας είναι περιττή πολυτέλεια. Πέραν των εθνικών επιπτώσεων.
Στον ανατολική Μεσόγειο διεκδικεί ρόλο και η Τουρκία που μετά τους σεισμούς δείχνει σημάδια επιστροφής στο δυτικό μαντρί («μηνύματα φιλίας» της Άγκυρας προς την Ελλάδα, επανέναρξη του διαλόγου, μορατόριουμ στον εναέριο χώρο του Αιγαίου, εφαρμογή δυτικών κυρώσεων κατά της Ρωσίας, έγκριση ένταξης της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ, αναμονή έγκρισης και της Σουηδίας, εγκατάλειψη των S-400). Η επιστροφή της Άγκυρας θα έχει επιπτώσεις και στα ελληνικά συμφέροντα. Ποιες θα είναι; Κυβερνητικοί παράγοντες, κατά καιρούς, αφήνουν να εννοηθούν. Πάντως, το ενεργειακό και η λύση του είναι στην ατζέντα. Η γεωπολιτική επιρροή Τουρκίας και Ελλάδας στη Μέση Ανατολή ένας άλλος. Όσο και αν φαίνεται παράξενο ο μεσανατολικός γεωπολιτικός χώρος προσφέρεται για την ελληνική ήπια παρουσία αλλά η Αθήνα δεν μπορεί να διαδραματίσει έναν τέτοιο ρόλο.
Στην Κεντρική Ασία η ελληνική επιρροή είναι ελάχιστη αν όχι ανύπαρκτη. Η μόνο χώρα με την οποία μπορεί να ασκήσει πολιτική είναι η Αρμενία αλλά το Ερεβάν έχει τα δικά του πολλά προβλήματα. Αν η Αθήνα επιδιώξει να έχει παρουσία στην περιοχή θα της έχει ανατεθεί ο ρόλος από τις ΗΠΑ.
Μέσω το λιμένος της Αλεξανδρούπολης η Ελλάδα διευκολύνει την αμερικανική παρουσία στην ανατολική Ευρώπη. Έναν χώρο στον οποίο η ρωσική παρουσία ήταν έντονη ως το 1991 και στον οποίο η Μόσχα, ακόμη, και σήμερα θα ήθελε να επεκταθεί αλλά αδυνατεί. Χώρες, όπως η Πολωνία έχουν διαμορφώσει μίσος κατά της Ρωσίας και λόγω του διαμελισμού της χώρας από το Σύμφωνο Μολότωφ-Ρίμπεντροπ (Σύμφωνο που συνήψε η ΕΣΣΔ πριν δεχθεί επίθεση από τον Χίτλερ) και λόγω της σφαγής Πολωνών αξιωματικών στο δάσος του Κατίν και λόγω της σοβιετικής κομμουνιστικής καταπίεσης. Ο πόλεμος χώρισε δύο αδελφά έθνη, Ρωσία και Ουκρανία. Ό,τι και να συμβεί, ως αποτέλεσμα μίας ειρηνευτικής συμφωνίας, ακόμη και αν η δύση αποδεχτεί να μην εντάξει στο ΝΑΤΟ την Ουκρανία, η Συμμαχική παρουσία στην περιοχή είναι δεδομένη. Και την παρουσία αυτή την διευκολύνει τα μέγιστα η Αλεξανδρούπολη, η οποία πρέπει να θεωρείται γεωστρατηγικής σημασίας λιμένας.
Υπάρχουν, όμως, και τα Βαλκάνια των οποίων ο γεωπολιτικός ρόλος είναι πολύ σημαντικός και για τα οποία το ενδιαφέρον ΗΠΑ και Ευρώπης είναι ενισχυμένο. Πρώτιστη προτεραιότητα των Αμερικανών στα βαλκάνια είναι η μείωση, μέχρι εξαλείψεως, της επιρροής Ρωσίας και Κίνας. Γι’ αυτό και η κινητικότητα που παρουσιάζεται τελευταία.
Η ανήσυχη κινητικότητα αφορά την Σερβία και τις σχέσεις της με την Ρωσία, σχέσεις ομολογημένες και μη αποκρυπτόμενες.
Η πρόσδεση της Σερβίας σε μία ευρωπαϊκή διαδικασία η οποία θα ενισχύει το Βελιγράδι οικονομικά προσαρμόζοντας την πολιτική του είναι το ζητούμενο. Καθώς, και ο έλεγχος των κινήσεών του σε σχέση με το Κόσοβο.
Το Κόσοβο έχει εκδηλώσει την επιθυμία να ενταχθεί στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ αλλά βρίσκεται, ακόμη, μακριά.
Η ΕΕ έδειξε ενδιαφέρον για την περιοχή, με την σύμφωνη γνώμη των ΗΠΑ, και πριν μερικές ημέρες, στις 18 Μαρτίου, συναντήθηκαν στην Αχρίδα ο Σέρβος πρόεδρος Αλεξάνταρ Βούτσιτς και ο πρωθυπουργός του Κοσόβου Άλμπιν Κούρτι. Υπήρξε προφορική συμφωνία για την διαδικασία εξομάλυνσης των σχέσεων των δύο χωρών. Δεν αποτελεί σημείο καμπής, ούτε ντε φάκτο αναγνώριση του Κοσυφοπεδίου από την Σερβία όπως θα ήθελε ο Κούρτι.
Οι δύο χώρες θα υποχρεωθούν να αναπτύξουν σχέσεις καλής γειτονίας και να «σεβαστούν» (δεν θα αναγνωρίσουν) την ανεξαρτησία και την εδαφική τους ακεραιότητα.
Θα ανταλλάξουν, επίσης, μόνιμες αποστολές που θα εγκατασταθούν στις αντίστοιχες κυβερνητικές έδρες.
Επιπλέον, η Πρίστινα έχει δεσμευτεί να θεσπίσει συγκεκριμένες ρυθμίσεις και εγγυήσεις για να διασφαλίσει κατάλληλο επίπεδο αυτοδιαχείρισης για τις σερβικές περιοχές στο Κοσσυφοπέδιο. Και τέλος, και οι δύο χώρες συμφώνησαν να δημιουργήσουν μια Κοινή Επιτροπή Παρακολούθησης, υπό την προεδρία της ΕΕ.
Όλα αυτά, που ακούγονται όμορφα, απαιτούν διπλωματική δουλειά από τις ΗΠΑ και την ΕΕ για να γίνουν και τελούν υπό την αίρεση της δήλωσης του Βούτσιτς: «Ούτε η ΕΕ ούτε το Κοσσυφοπέδιο θα πρέπει να έχουν αυταπάτες ότι η αμοιβαία αναγνώριση βρίσκεται στη γωνία».
Πέρα από τις δυσκολίες που παρεμβάλει η Ρωσία με την οποία ο Βούτσιτς διατηρεί πολύ καλές σχέσεις τις οποίες δεν είναι διατεθειμένος να αναιρέσει, η συμφωνία δεν έχει υπογραφεί και οποιαδήποτε διάδοχη κυβέρνηση είτε στη Σερβία είτε στο Κοσσυφοπέδιο μπορεί να θεωρήσει ότι ορισμένες διατάξεις της είναι αντιπαραγωγικές ή ασυνεπείς με τους πολιτικούς της στόχους και δεν θα τηρήσει απαραίτητα τη συμφωνία εάν δεν είναι νομικά δεσμευτική. Οπότε το ενδιαφέρον της δύσης εστιάζεται να της δώσει νομική δεσμευτική υπόσταση.
Για ευνόητους λόγους, (ρωσικής και κινεζικής επιρροής) σε έναν χώρο, όπως τα Βαλκάνια, στα οποία οι δύο χώρες έχουν ιστορική παρουσία, το ΝΑΤΟ, οι ΗΠΑ και η ΕΕ ενδιαφέρονται τα μέγιστα για την περιοχή. Και η Ελλάδα για περισσότερους λόγους πρέπει να επιδείξει ανάλογο ενδιαφέρον. Και εδώ βρίσκεται ο ρόλος της Θεσσαλονίκης.
Πώς ο ελληνικός ρόλος θα είναι αποτελεσματικός
Στην πόλη μπορεί να διαμορφωθούν οι προϋποθέσεις ώστε ο ελληνικός ρόλος να είναι ουσιαστικός και αποτελεσματικός. Αλλά χρειάζονται κινήσεις που η Αθήνα δεν δείχνει διατεθειμένη να τις κάνει.
Αντί να ενισχυθούν θεσμοί, η πόλη εξασθενίζει από την παρουσία τους.
Πολλά θα μπορούσαν να αναφερθούν. Ας αναφέρουμε μερικά που άπτονται του στρατιωτικού και διπλωματικού τομέα.
1. Η ναυτική υποβάθμισης της Θεσσαλονίκης (από Ναυτική Διοίκηση σε Σταθμαρχείο). Να αναβαθμιστεί ο ρόλος του… Ναυτικού Σταθμαρχείου σε Ναυτική Διοίκηση με αρμοδιότητες σε ολόκληρο τον βορειοελλαδικό χώρο. Ίσως να επιδιωχθεί και ευρύτερη δραστηριότητά του. Ακόμη και σε ΝΑΤΟϊκό επίπεδο.
2. Να δοθούν σοβαρές αρμοδιότητες στο Γ!ΣΣ. Τις είχαν πάρει όλες και κάποια στιγμή, λίγο πριν την παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου διαπίστωσαν πως δεν υπάρχει στρατός να παρελάσει. Είναι κοινή η διαπίστωση πως ο στρατός χρησιμοποιείται από τις εκάστοτε κυβερνήσεις, κυρίως, για παρελάσεις αλλά ένα ενισχυμένο Σώμα Στρατού με ΝΑΤΟϊκό προσανατολισμό έχει σημαντικό ρόλο στην ευρύτερη περιοχή.
3. Να υπάρξει μόνιμη εγκατάσταση της Αεροπορικής Βάσης Μίκρας ή 113 ΠΜ και της 383 ΜΕΕΑ με τα πυροσβεστικά και να εγκαταληφθεί κάθε ιδέα μεταφοράς της έδρας της στην Ελευσίνα. Για να υπάρχει αυτονομία από την αθηναϊκή… αναγκαιότητα. Φωτιές «πιάνουν» και στον Βορρά. Και αν χρειαστεί να μπορούν να βοηθήσουν γειτονικές χώρες.
4. Να αλλάξει ο σχεδιασμός της Νέας Δομής Δυνάμεων που προβλέπει μετατροπή της 113 Πτέρυγας Μάχης σε Σμηναρχία και την μεταφορά των αεροσκαφών και πιλότων στην Αθήνα (μεταφορά της 383 ΜΕΕΑ στην Αθήνα & κατάργηση της Μοίρας Συντηρήσεως Αεροσκαφών ή ΜΣΑ που επιτελεί πλήθος έργων συντήρησης ακόμη και εργοστασιακού επιπέδου επιτυγχάνοντας οικονομία κλίμακας και αυξάνοντας το επιχειρησιακό αποτύπωμα των πυροσβεστικών αεροσκαφών στη Β. Ελλάδα!)
5. Να αναβαθμιστεί σε Υπουργείο το υφυπουργείο εσωτερικών (Διοικητήριο) και να μεταφερθεί η διεύθυνση Βαλκανικών Υποθέσεων από το Υπουργείο Εξωτερικών στη Θεσσαλονίκη. Οι νέες τεχνολογίες δίνουν την δυνατότητα συνεχούς επαφής με το Υπουργείο στην Αθήνα.
Θα μπορούσαν να προστεθούν και άλλα. Ένα είναι βέβαιο. Τα Βαλκάνια δεν μπορούν να αγνοηθούν. Και για να διαδραματίσει ρόλο η χώρα πρέπει να αναβαθμιστεί ο γεωπολιτικός και γεωστρατηγικός ρόλος της Θεσσαλονίκης.
Θέλουν να το αντιληφθούν στην Αθήνα; Γιατί οι πολιτικοί που δραστηριοποιούνται στην πόλη μακράν απέχουν από το να ασχοληθούν με τέτοιου είδους ζητήματα. Και, όμως, είναι τα σημαντικότερα.
Ο γεωπολιτικός ρόλος απαιτεί σημαντικές αποφάσεις.
*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 02.04.2023