Η περιφερειακή αντιπαλότητα της Τουρκίας με την Ελλάδα αποτελεί ένα από τα θέματα που λαμβάνει υπόψιν του το Κογκρέσο κατά τη διαδικασία αξιολόγησης του αιτήματος της Άγκυρας για την αναβάθμιση και την απόκτηση νέων μαχητικών F-16.
Στη σχετική πεντασέλιδη έκθεση της Υπηρεσίες Μελετών του Κογκρέσου με τίτλο «Τουρκία: Πιθανή Πώληση των F-16» αφιερώνεται μια παράγραφος στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και μάλιστα υπενθυμίζεται ότι «η κοινή επεξηγηματική δήλωση που συνοδεύει το Νομοσχέδιο για τον Αμυντικό Προϋπολογισμό (NDAA) για το δημοσιονομικό έτος του 2024 προειδοποιεί τους νατοϊκούς συμμάχους ενάντια στις ‘μη εξουσιοδοτημένες εδαφικές υπερπτήσεις του εναέριου χώρου άλλου συμμάχου του ΝΑΤΟ’».
Σύμφωνα με την έκθεση, ορισμένα από τα βασικά θέματα που θα μπουν στο μικροσκόπιο του Κογκρέσου και θα καθορίσουν το πως θα αξιολογήσει το θέμα των τουρκικών F-16 είναι:
· Η ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ.
· Οι στενές οικονομικές και ενεργειακές σχέσεις με την Ρωσία.
· Η περιφερειακή αντιπαλότητα με την Ελλάδα.
· Η εγχώρια παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δημοκρατική διολίσθηση που παρατηρήθηκε κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του προέδρου Ερντογάν.
Η πορεία του τουρκικού αιτήματος για την Αναβάθμιση και την Απόκτηση Νέων Μαχητικών F-16
Στην έκθεση υπενθυμίζεται ότι η αμερικανική κυβέρνηση έχει ειδοποιήσει ανεπίσημα το Κογκρέσο για το αίτημα της Τουρκίας προσπαθώντας να ζυγίσει τις αντιδράσεις των Αμερικανών νομοθετών.
«Τον Φεβρουάριο του 2023, ο υπουργός Εξωτερικών, Άντονι Μπλίνκεν, επιβεβαίωσε δημόσια ότι η κυβέρνηση Μπάιντεν υποστηρίζει μια πιθανή πώληση μαχητικών αεροσκαφών F-16 στην Τουρκία και ότι βρίσκεται σε συνομιλίες με το Κογκρέσο για το θέμα. Σύμφωνα με δημοσιεύματα του Ιανουαρίου 2023 που επικαλούνται ανώνυμους Αμερικανούς αξιωματούχους, η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει ειδοποιήσει άτυπα το Κογκρέσο σχετικά με την πιθανή πώληση.
Η άτυπη ειδοποίηση του Ιανουαρίου αναφέρεται σε 40 νέα F-16 τύπου Block 70/72 Viper και πακέτα αναβάθμισης Block 70/72 για 79 υπάρχοντα μαχητικά μαζί με 900 πυραύλους αέρος-άερος και 800 βόμβες, με εκτιμώμενη συνολική αξία τα 20 δισεκατομμύρια δολάρια. Η συναλλαγή θα μπορούσε να εκσυγχρονίσει και να παρατείνει τη διάρκεια ζωής μεγάλου μέρους του στόλου της Τουρκίας, ενώ η Τουρκία προσπαθεί να αποκτήσει ή να σχεδιάσει ένα πιο προηγμένο μαχητικό. Ωστόσο, η παράδοση νέων F-16 ενδέχεται να αντιμετωπίσει καθυστέρηση για λόγους παραγωγής.
Ωστόσο, ορισμένα μέλη του Κογκρέσου και από τα δύο κόμματα έχουν εκφράσει επιφυλάξεις. Ο πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας, Μπόμπ Μενέντεζ, φέρεται να είπε τον Ιανουάριο ‘μέχρι (ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ) Ερντογάν να σταματήσει τις απειλές του (κατά γειτονικών συμμάχων του ΝΑΤΟ), να βελτιώσει το ιστορικό του στα ανθρώπινα δικαιώματα στο εσωτερικό ... και να αρχίσει να ενεργεί όπως θα έπρεπε ένας έμπιστος σύμμαχος, δεν θα εγκρίνω αυτήν την πώληση’. Αρκετοί άλλοι γερουσιαστές, συμπεριλαμβανομένου του επικεφαλής της μειοψηφίας στην Επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων, Τζιμ Ρις, και των 29 γερουσιαστών που έγραψαν μια επιστολή τον Φεβρουάριο στον πρόεδρο Μπάιντεν, έχουν δηλώσει ότι θα μπορούσαν να εξετάσουν το ενδεχόμενο να υποστηρίξουν την πώληση των F-16 στην Τουρκία μόνο υπό την προϋπόθεση ότι το κοινοβούλιο της θα συμφωνήσει στην ένταξη τόσο της Σουηδίας όσο και της Φιλανδίας στο ΝΑΤΟ».
Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι η αμερικανική κυβέρνηση λαμβάνοντας υπόψιν τις εντάσεις που διατυπώθηκαν δεν έχει αποστείλει ακόμα στο Κογκρέσο το επίσημο αίτημα για την έγκριση της πώλησης και της αναβάθμισης των F-16. Όπως αναγνωρίζεται στην έκθεση, «οι ανησυχίες των ηγετών της επιτροπής του Κογκρέσου σχετικά με μια πιθανή πώληση F-16 - είτε συνδέεται είτε όχι με την ένταξη τόσο της Σουηδίας όσο και της Φιλανδίας στο ΝΑΤΟ - ενδέχεται να συνεχιστούν μετά τις τουρκικές εκλογές που έχουν προγραμματιστεί για τον Μάιο του 2023».
Ωστόσο, διατυπώνεται η εκτίμηση ότι σε κάποιο σημείο ο Λευκός Οίκος ενδέχεται να κληθεί να λύσει το γόρδιο δεσμό για τα F-16, είτε προσφέροντας λύσεις στα ζήτημα που έχουν εγείρει οι βουλευτές και οι γερουσιαστές είτε παρακάμπτοντας τις ανησυχίες τους και στέλνοντας την επίσημη ειδοποίηση για την πώληση των μαχητικών.
Η Διαδικασία της Αξιολόγησης των Αμυντικών Συμβάσεων από το Κογκρέσο
«Για τις περισσότερες πιθανές μεγάλες πωλήσεις όπλων που απαιτούν εξέταση από το Κογκρέσο, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ παρέχει πρώτα άτυπη ειδοποίηση στην Επιτροπή Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας και στην Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων της Βουλής, επιτρέποντας μια εμπιστευτική διαδικασία στην οποία οι επιτροπές μπορούν να εγείρουν και να συζητούν ανησυχίες με την εκτελεστική εξουσία.
Αυτή η διαδικασία διαρκεί συνήθως 20 έως 40 ημέρες, ακολουθούμενη από την επίσημη ειδοποίηση για την πιθανή πώληση. Ωστόσο, εάν ένας πρόεδρος της επιτροπής ή ένα επικεφαλής της μειοψηφίας βάλει την προτεινόμενη συναλλαγή σε «αναμονή» (hold), τότε η επίσημη ειδοποίηση συνήθως δεν προχωρά, παρόλο που εν λόγω «αναμονή» δεν έχει νομικά δεσμευτικό χαρακτήρα.
Σύμφωνα με τον Νόμο περί Ελέγχου Εξαγωγών Όπλων, η κυβέρνηση μπορεί να προχωρήσει σε πώληση — εάν δεν έχει υπάρξει σχετική απαγορευτική νομοθεσία — 15 ημέρες (για συμμάχους του ΝΑΤΟ όπως η Τουρκία) μετά την επίσημη ειδοποίηση».
Το Ιστορικό του Κογκρέσου στις Συναλλαγές Όπλων με την Τουρκία
«Η νομοθεσία και η εποπτεία του Κογκρέσου έχουν βοηθήσει στη διαμόρφωση της αμυντικής συνεργασίας ΗΠΑ-Τουρκίας για δεκαετίες. Το Κογκρέσο έθεσε εμπάργκο όπλων στην Τουρκία από το 1975 έως το 1978, μετά την Κυπριακή σύγκρουση του 1974. Έκτοτε, η Τουρκία έχει επικεντρωθεί περισσότερο στην ανάπτυξη της αμυντικής της βιομηχανίας και στο πλαίσιο αυτού του σκοπού, ένας από τους στόχους που είχαν οι τουρκικές αγορές όπλων από τις Ηνωμένες Πολιτείες και άλλους ξένους προμηθευτές ήταν η απόκτηση τεχνολογίας που θα βοηθούσε τη μελλοντική εγχώρια αμυντική παραγωγή.
Τα τελευταία 15 χρόνια, μια σειρά από προτεινόμενες μεταφορές όπλων των ΗΠΑ στην Τουρκία είτε έχουν σταματήσει είτε φέρονται από δημοσιεύματα να έχουν τοποθετηθεί σε καθεστώς αναμονής (hold).
Αφού η Τουρκία απέκτησε ένα αμυντικό σύστημα εδάφους-αέρος S-400 από τη Ρωσία, η κυβέρνηση Τραμπ αφαίρεσε την Τουρκία από το πρόγραμμα F-35 Joint Strike Fighter (επικαλούμενη ανησυχίες για πιθανή ρωσική χρήση των S-400 για τη συλλογή πληροφοριών για τα F-35) και επέβαλε κυρώσεις που εγκρίθηκαν από το Κογκρέσο στην Τουρκία. Η ενότητα 1245 του νομοσχεδίου για τον αμυντικό προϋπολογισμό (NDAA) για το δημοσιονομικό έτος 2020 απαγορεύει τη χρηματοδότηση της μεταφοράς F-35 στην Τουρκία εκτός και εάν η Τουρκία σταματήσει να διαθέτει τους S-400».
Το Τρίγωνο Άγκυρας-Μόσχας-Κιέβου
«Λίγο μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022, μια επιστολή του Στέιτ Ντιπάρτμεντ προς ορισμένα μέλη του Κογκρέσου φέρεται να ανέφερε ότι υπήρχαν «επιτακτικά και μακροπρόθεσμα συμφέροντα που έχουν να κάνουν με την ενότητα και τις (αμυντικές) δυνατότητες του ΝΑΤΟ, καθώς και με τα συμφέροντα εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ αλλά και με τα οικονομικά και εμπορικά (συμφέροντα) τα οποία υποστηρίζονται από τους κατάλληλους αμυντικούς εμπορικούς δεσμούς μεταξύ των ΗΠΑ και της Τουρκίας». Ενώ η Τουρκία ενήργησε πιο ανεξάρτητα από τη Δύση υπό τον Ερντογάν, έχει τον δεύτερο μεγαλύτερο στρατό του ΝΑΤΟ, φιλοξενεί συμμαχικά στρατιωτικά μέσα και προσωπικό και συνεργάζεται με άλλους τρόπους με τις Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης F-16 σε περιστασιακές αποστολές αστυνόμευσης.
Αμερικανοί αξιωματούχοι εξέφρασαν την εκτίμησή τους για τις τουρκικές ενέργειες που φαίνονται ευνοϊκές για την Ουκρανία. Η Τουρκία κατήγγειλε την εισβολή της Ρωσίας, έκλεισε τα στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων σε πολεμικά πλοία, βοήθησε στη δημιουργία ενός διαδρόμου στη Μαύρη Θάλασσα για τις εξαγωγές ουκρανικών σιτηρών και χρησίμευσε ως διαμετακομιστικός κόμβος για
φυσικό αέριο στην Ευρώπη και προμήθευσε την Ουκρανία με στρατιωτικό εξοπλισμό.
Ωστόσο, η Τουρκία έχει επίσης ενισχύσει διάφορες μορφές οικονομικής και ενεργειακής συνεργασίας με τη Ρωσία. Στις αρχές του 2023, Αμερικανοί αξιωματούχοι έχουν προειδοποιήσει τους ομολόγους τους στην Τουρκία (και σε ορισμένες χώρες εκτός ΝΑΤΟ) για πιθανές κυρώσεις σε επιχειρήσεις που συνεχίζουν το εμπόριο δυνητικά προμηθεύοντας την αμυντική βιομηχανία της Ρωσίας. Σύμφωνα με πληροφορίες, η Τουρκία άρχισε τον Μάρτιο του 2023 να επιβάλλει περιορισμούς στη διέλευση αγαθών, τα οποία υπόκεινται σε δυτικές κυρώσεις, από το έδαφος της προς τη Ρωσία».
Το Πράσινο Φως για τη Διεύρυνση του ΝΑΤΟ
«Μέσα σε ένα πλαίσιο ισχυρής υποστήριξης του Κογκρέσου για την ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ, ορισμένα μέλη υποστηρίζουν ότι οι τουρκικές καθυστερήσεις στο θέμα έχουν απειλήσει την ενότητα της συμμαχίας. Το τουρκικό κοινοβούλιο επικύρωσε το πρωτόκολλο ένταξης για τη Φινλανδία τον Μάρτιο του 2023, αλλά δεν είναι σαφές εάν και πότε μπορεί να προχωρήσει η επικύρωση για την ένταξη της Σουηδίας (η Ουγγαρία επίσης δεν έχει εγκρίνει την ένταξη της Σουηδίας μέχρι τα τέλη του Μαρτίου). Τούρκοι αξιωματούχοι φαίνονται δυσαρεστημένοι με τα βήματα που έχει λάβει η Σουηδία μέχρι σήμερα εναντίον αυτών που η Τουρκία θεωρεί τρομοκράτες. Η κυβέρνηση της Σουηδίας πρότεινε νέα αντιτρομοκρατική νομοθεσία, η οποία ελπίζει ότι θα εγκριθεί από το κοινοβούλιο της εγκαίρως για να τεθεί σε ισχύ στις αρχές Ιουνίου. Ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Γενς Στόλτενμπεργκ, δήλωσε ότι στοχεύει να έχει ολοκληρώσει την ένταξη της Σουηδίας και της Φιλανδίας στη συμμαχία μέχρι τη σύνοδο κορυφής του Ιουλίου 2023».
Η Περιφερειακή Αντιπαλότητα της Τουρκίας με την Ελλάδα
«Οι περιφερειακές διαμάχες της Τουρκίας με την Ελλάδα αποτελούν επίσης ένα παράγοντα (που λαμβάνει υπόψιν) το Κογκρέσο. Οι μεταφορές αμερικανικών όπλων θα μπορούσαν να επηρεάσουν την ισορροπία δυνάμεων μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας. Η συνεργασία ΗΠΑ-Ελλάδας έχει επεκταθεί και, σύμφωνα με πληροφορίες, η κυβέρνηση ενημέρωσε ανεπίσημα το Κογκρέσο για τη πιθανή πώληση έως και 40 F-35 στην Ελλάδα ταυτόχρονα με την άτυπη ειδοποίηση για τα F-16 της Τουρκίας. Επιπλέον, η κοινή επεξηγηματική δήλωση που συνοδεύει το Νομοσχέδιο για τον Αμυντικό Προϋπολογισμό (NDAA) του δημοσιονομικού έτους 2024 προειδοποιεί τους νατοϊκούς συμμάχους ενάντια στις «μη εξουσιοδοτημένες εδαφικές υπερπτήσεις του εναέριου χώρου άλλου συμμάχου του ΝΑΤΟ».
Τα Διαφορετικά Εκλογικά Σενάρια για την Τουρκία και η Στάση του Κογκρέσου
Στην έκθεση παραλαμβάνεται η εκτίμηση ότι τα διάφορα εκλογικά σενάρια θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε διαφορετική στάση του Κογκρέσου υπό την προϋπόθεση ότι οι νέοι πολιτικοί συσχετισμοί που θα προκύψουν στη γειτονική χώρα θα επιτρέψουν την αλλαγή πολιτικής πλεύσης στα βασικά θέματα που απασχολούν τους Αμερικανούς νομοθέτες.
«Οι εγχώριες παραβιάσεις στην Τουρκία είναι ένα άλλο θέμα. Πολλοί Αμερικανοί νομοθέτες έχουν υποστηρίξει ότι η ‘κατάφορη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η δημοκρατική οπισθοδρόμηση’ σημειώθηκαν υπό την ηγεσία του προέδρου Ερντογάν και του κόμματός του Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης. Οι πολύ αμφιλεγόμενες τουρκικές προεδρικές και κοινοβουλευτικές εκλογές έχουν προγραμματιστεί για τις 14 Μαΐου 2023 (με επαναληπτικούς προεδρικούς γύρους δύο εβδομάδες αργότερα, εάν χρειαστεί). Τον Μάρτιο του 2023, ένας ‘συνασπισμός των έξι κομμάτων’ πρότεινε τον Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, τον κύριο ηγέτη της αντιπολίτευσης στην Τουρκία από το 2010, ως υποψήφιο για την προεδρία.
Κάποιες πρώιμες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι ο Κιλιτσντάρογλου μπορεί να ωφεληθεί στην προεδρική κούρσα από τον αντίκτυπο των καταστροφικών σεισμών της 6ης Φεβρουαρίου και την προβληματική οικονομία, παρά τα ερωτηματικά που παραμένουν σχετικά με το πόσο δυνατός υποψήφιος είναι και με την ενότητα του ‘συνασπισμού των έξι κομμάτων’. Τα διαφορετικά εκλογικά σενάρια θα μπορούσαν να επηρεάσουν τις εκτιμήσεις του Κογκρέσου, αναλόγως με το πως οι αλλαγές στην τουρκική ηγεσία ή το τέλος του εκλογικού κύκλου θα επηρέαζε τις τουρκικές πολιτικές που συνδέονται με το θέμα των F-16, συμπεριλαμβανομένης της ένταξης της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ».
Ερωτηματικά για τις Εναλλακτικές Επιλογές της Τουρκίας
«Οι ενέργειες του Κογκρέσου σε μια πιθανή πώληση των F-16 θα μπορούσαν να επηρεάσουν το εάν η Τουρκία θα συνεχίσει να χρησιμοποιεί μεγάλα αμερικανικά αμυντικά συστήματα και άλλες πτυχές των πολιτικών και στρατιωτικών δεσμών των ΗΠΑ με την Τουρκία. Η Τουρκία φέρεται να διερευνά τα Eurofighter Typhoons ως πιθανή εναλλακτική λύση στα F-16, αλλά δεν είναι σαφές εάν η Γερμανία θα εγκρίνει μια τέτοια πώληση. Επιπλέον, η τουρκική αεροπορία θα μπορούσε να αντιμετωπίσει δυσκολίες προσαρμογής σε ένα σύστημα που βρίσκεται εκτός των F-16, περιπλέκοντας έτσι πιθανώς τις εναλλακτικές λύσεις.
Επιπλέον, οι μεταφορές ευρωπαϊκών όπλων στην Τουρκία θα μπορούσαν να υπόκεινται στη (ίδια) διαδικασία έγκρισης από το Κογκρέσο, εάν αυτά τα (ευρωπαϊκά) όπλα περιλαμβάνουν εξαρτήματα αμερικανικής προέλευσης τα οποία απαιτούν έγκριση (του Κογκρέσου)».