Ιστορίες: Πρώτη Ελληνίδα βουλευτής από τη Θεσσαλονίκη

Του Βασίλη Κεχαγιά

Στον μετεμφυλιακό ζόφο των αρχών της δεκαετίας του ’50, ένα μικρό φως άναψε για τις γυναίκες, οι οποίες ς θα μπορούσαν επιτέλους να συμμετέχουν στην εκλογική διαδικασία με τις δύο ιδιότητες του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι. Τον Ιούνιο του 1952 ψηφίστηκε ο σχετικός νόμος 2228/52 από την κυβέρνηση Πλαστήρα, για να εισαχθεί στην ελληνική κοινωνία κάτι που φαντάζει σήμερα παραπάνω από αυτονόητο. Ωστόσο, ήταν ο Αλέξανδρος Παπάγος και ο «Ελληνικός Συναγερμός» αυτός που εκμεταλλεύτηκε τα προνόμια του νόμου (ένα σύστημα ιδιαίτερα ενισχυμένης αναλογικής), όπως και το γεγονός της εκλογής της πρώτης γυναίκας βουλευτού στην Ελλάδα, η οποία προήλθε από τις τάξεις του.

Για να συμβεί αυτό δεν αρκούσαν οι εκλογές της 16ης Νοεμβρίου του 1952, καθώς σε αυτές δεν ήταν έτοιμοι ακόμη οι εκλογικοί κατάλογοι για τις γυναίκες. Στην πραγματικότητα ένα τυχαίο γεγονός ήταν αυτό που έπαιξε τον ρόλο του καταλύτη για τη σχετική εκλογή: ο θάνατος του βουλευτή Θεσσαλονίκης του «Ελληνικού Συναγερμού» Βασίλη Μπακονίκα, τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς. 

Έτσι, προέκυψε θέμα αντικατάστασής του αλλά λόγω του συστήματος της ενισχυμένης αναλογικής, όπως προαναφέραμε, στην πόλη είχαν εκλεγεί όλοι οι υποψήφιοι βουλευτές του κόμματος (στη Θεσσαλονίκη είχε λάβει 37,4%, γι’ αυτό χρειάστηκε η διενέργεια επαναληπτικών εκλογών). Ορίστηκαν για τις 18 Ιανουαρίου 1953 και ο στρατάρχης Παπάγος ήταν αυτός ο οποίος προσωπικά επέλεξε να εκμεταλλευτεί τον νόμο που έδινε δικαίωμα εκλογής στις γυναίκες. Άλλωστε, ήταν η πρώτη φορά που θα ψήφιζαν. «Υιοθέτησε», λοιπόν, την Ελένη Παπαχρήστου Σκούρα, 53 ετών, με καταγωγή από τον Βόλο, πτυχιούχο της Νομικής σχολής του ΑΠΘ, με έντονη κοινωνική δραστηριότητα. Ήταν πρόεδρος του Εθνικού Συνδέσμου Ελληνίδων και είχε ενεργή συμμετοχή στα του Ωδείου Θεσσαλονίκης, αφού η ίδια είχε ενασχόληση με τη μουσική. 

Το παράδειγμα του «Ελληνικού Συναγερμού» ακολούθησε και το κόμμα ΕΠΕΚ «Φιλελεύθεροι», του Νικόλαου Πλαστήρα, επιλέγοντας ως υποψήφια τη Βιργινία Ζάννα, κόρη του Αλέξανδρου Ζάννα. Ήταν 56 ετών, με μεγάλη προσφορά στο Σώμα Ελληνίδων Οδηγών, στον Ερυθρό Σταυρό και τον Σύνδεσμο για τα Δικαιώματα της Γυναίκας. Δυστυχώς, η ΕΔΑ δεν μπορούσε να ακολουθήσει το παράδειγμά τους, αφού με ποσοστό 27,4% δεν είχε καταφέρει, λόγω του πλειοψηφικού συστήματος, να εκλέξει βουλευτή στην ελληνική Βουλή. 

Αναγκάστηκε να κατεβάσει ως υποψήφιο τον αρχηγό της Γιάννη Πασσαλίδη, ιδιαίτερα αγαπητό στη πόλη. Με την απόφαση του κόμματός της διαφώνησε η Μερόπη Βασιλικού, σύζυγος του Βασιλείου Βασιλικού (παππού του γνωστού συγγραφέα), ο οποίος ήταν ήδη βουλευτής του «Ελληνικού Συναγερμού». Ήταν ιδιαίτερα δραστήρια στα ζητήματα του γυναικείου κινήματος και γνωστή σε όλη την ελληνική επικράτεια. Το ρήγμα στη συντηρητική παράταξη διευρύνθηκε, καθώς ως ανεξάρτητοι κατήλθαν και οι πολιτευτές Απόστολος Αηδονάς, Δημήτριος Θεοχαρίδης και Αντώνιος Ανωγιαννάκης.

Η εκλογική μάχη

Παρά το γεγονός ότι η προεκλογική περίοδος υπήρξε σύντομη και ο χειμώνας βαρύτατος, υπήρξε και ιδιαίτερα σκληρή. Ο στρατάρχης Αλέξανδρος Παπάγος ενδιαφέρθηκε προσωπικά για την υπόθεση επιθυμώντας σφόδρα να συνδέσει το κόμμα του με την εκλογή της πρώτης γυναίκας βουλευτού πανελληνίως. Σχεδόν υποχρέωσε όλους τους βουλευτές του στην Κεντρική Μακεδονία να εκδώσουν ανακοίνωση υποστήριξης της Ελένης Σκούρα :

«Ευχόμενοι υμίν θριαμβευτικήν επιτυχίαμ, υποκλινόμεθα προ της Ελληνίδος μητέρας, συζύγου, αδελφής και κόρης, που την υψώνει αύριον η Πολιτεία, διά της επαναληπτικής εκλογής του Νομού Θεσσαλονίκης. Άνδρες και γυναίκες, φίλοι και οπαδοί του ‘Ελληνικού Συναγερμού’ ηνωμένοι εις ένα παλμόν, είμεθα βέβαιοι θα ψηφίσουν υπέρ της πρώτης Ελληνίδος αντιπροσώπου εις το Ελληνικόν Κοινοβούλιον, υπέρ υμών, η οποία ανεδείχθητε με τους αγώνας σας, άξια της τιμής ταύτης».

Οι βουλευτές Θεσσαλονίκης

Στο μεταξύ, οι Κεντρώοι πανηγύριζαν και τις διασπαστικές τάσεις στο κόμμα του Παπάγου, κάτι που τους έκανε να ενισχύσουν τα πυρά τους για την εκλογή της Βιργινίας Ζάννα. Πολλώ δε μάλλον που ο Νικόλαος Πλαστήρας είχε προσωπικές σχέσεις με την οικογένεια Ζάννα, όντες σκληροπυρηνικοί «Βενιζελικοί». Ας μην ξεχνάμε ότι ο πατέρας της υποψήφιας βουλευτού είχε συνδέσει άρρηκτα το όνομά του με την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης.

Στις εκλογές της 18ης Ιανουαρίου 1953 ψήφισαν 140.496 Θεσσαλονικείς και η Ελένη Σκούρα εκλέχθηκε, διατηρώντας την έδρα για λογαριασμό του «Ελληνικού Συναγερμού». Τα αποτελέσματα, σύμφωνα με την εφημερίδα «Μακεδονία» της εποχής ήταν τα εξής:

Εύκολα συνάγεται από τα αποτελέσματα ότι η αδικία, η οποία συντελέστηκε από το εκλογικό σύστημα κατά της ΕΔΑ την έφερε με εξόχως ενισχυμένο ποσοστό και παρ’ ολίγον να πραγματοποιήσει τη μεγάλη έκπληξη. Αναλόγως αυξημένο ήταν και το ποσοστό της παράταξης του Παπάγου, πόσο περισσότερο εάν συνυπολογιστεί και αυτό των τριών από τους ανεξάρτητους υποψηφίους. Αντιθέτως, εμφανίστηκε κρίση στη κεντρώα παράταξη, καθώς παρουσίασε εμφανή πτώση.

Η Ελένη Σκούρα

Η πρώτη γυναίκα βουλευτής στην ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας ορκίστηκε στις 31 Ιανουαρίου 1953 και ο παρθενικός της λόγος απέσπασε χειροκροτήματα από όλες τις πλευρές του κοινοβουλίου. Ήταν όμως εποχές μάλλον όχι ιδιαίτερα κερδοφόρες για όσους βουλευτές δεν ακολουθούσαν πλάγιες οδούς πλουτισμού και έτσι η Ελένη Σκούρα αποβίωσε πάμφτωχη και ξεχασμένη. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι δεν μπορούσε να καλύψει ούτε τα νοσήλια του νοσοκομείου, όταν χρειάστηκε, αφού τα έσοδά της περιορίζονταν στη σύνταξη που λάμβανε ως χήρα δικηγόρου. Έφτασε τα 96 έτη ζωής, πεθαίνοντας στις 4 Φεβρουαρίου 1991, στο Χαρίσειο Γηροκομείο Θεσσαλονίκης. Μετά θάνατον η πολιτεία τη θυμήθηκε κηδεύοντάς την δημοσία δαπάνη, ενώ ο δήμος Θεσσαλονίκης παραχώρησε δωρεάν την τελευταία της κατοικία, στο νεκροταφείο της Ευαγγελιστρίας.

*Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο αφιέρωμα για τις Εθνικές Εκλογές της "ΜτΚ" στις 14.05.2023, όπου εκ παραδρομής στην υπογραφή του συντάκτη δεν είχε μπει το όνομα: Βασίλης Κεχαγιάς