Του Βασίλη Κεχαγιά
Εν μέσω έντονης ελληνοτουρκικής κρίσης, με αφορμή το κυπριακό ζήτημα, η Άγκυρα θα δοκιμάσει το 1959 τις επιτευχθείσεισες συμφωνίες της Ζυρίχης, αποπειρώμενη να περάσει στο κυπριακό Σύνταγμα προβλέψεις δυσμενείς για την ελληνοκυπριακή κοινότητα. Ακόμη και σήμερα συζητείται κατά πόσον οι υπογραφές της Ζυρίχης δεν ήταν αυτές που αποτέλεσαν την κερκόπορτα για τις περαιτέρω δυσάρεστες εξελίξεις στο νησί.
Απέναντι στις απόπειρες αυτές, η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή προσπάθησε να αντιτάξει την αύξηση της αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας και την έναρξη των διαπραγματεύσεων με την τότε εξαμελή Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα. Ουσιαστικά, επρόκειτο για μία πολιτική και όχι οικονομική επιλογή, καθ’ ότι η ελληνική οικονομία δε διέθετε το απαιτούμενο μέγεθος για μία τέτοια πρόκριση.
Τον Ιούλιο του 1959 οι υπουργοί Εξωτερικών των κρατών της ΕΟΚ αποφάσισαν να προχωρήσουν τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις και ανέθεσαν στη μόνιμη οικονομική επιτροπή της Κοινότητας να επεξεργαστεί τους όρους σύνδεσης. Επρόκειτο για ένα πρώτο βήμα το οποίο θα έμενε μετέωρο, λόγω των πολιτικών εξελίξεων στην Ελλάδα και θα συνέχιζε το δρομολόγιό του μετά τη μεταπολίτευση, για να φτάσει στον προορισμό του στις 28 Μαΐου του 1979, οπότε και υπογράφηκε η συνθήκη προσχώρησης της Ελλάδας, ως δέκατου μέλους της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας.
Ήταν τότε που ο πλέον ένθερμος υποστηρικτής της ελληνικής ένταξης, ο Γάλλος πρωθυπουργός Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εσταίν δήλωσε: «Η Ευρώπη χωρίς την Ελλάδα δε θα ήταν Ευρώπη (…). Η Ευρώπη ξαναβρίσκει την Ευρώπη». Εκτός του Ντ’ Εσταίν, άλλοι πέντε πρωθυπουργοί έδωσαν το παρόν τους και άπαντες οι υπουργοί Εξωτερικών των χωρών-μελών έδωσαν το παρών στην πανηγυρική ατμόσφαιρα του Ζάππειου Μεγάρου. Οι τελευταίες από μία σειρά μακρών δια πραγματεύσεων, πραγματοποιήθηκαν με τον προεδρεύοντα Ολλανδό πρωθυπουργό Βαν Αγκτ, μεταξύ 14 και 16 Μαΐου 1979.
Ο συγκεκριμένος στόχος ήταν και ο κύριος στη μετά το 1974 πρωθυπουργική θητεία του Κωνσταντίνου Καραμανλή και σίγουρα θεωρήθηκε προσωπική του επιτυχία. Παρά το γεγονός ότι στη φάση εκείνη το αντιπολιτευτικό μπλοκ (με το ΠΑΣΟΚ στην αξιωματική θέση ) γρήγορα έσπευσε να κάνει χρήση των παρεχόμενων από τη σύνδεση προνομίων, ούτως ώστε η ένταξη να γίνει καθολικά αποδεκτή στην πράξη, πλην της σταθερής εναντίωσης του ΚΚΕ.
Η Τουρκία προσπάθησε να εναντιωθεί, προβάλλοντας την προβληματική διαβίωση των 106.000 μουσουλμάνων της Δυτικής Θράκης. Στο επιχείρημα τούτο αντιτάχθηκε η παραβίαση της εκατέρωθεν ισορροπίας, όπως είχε προβλεφθεί από τη συνθήκη της Λοζάνης, με μόνον 6.000 ελληνικό πληθυσμό να έχει παραμείνει στην Κωνσταντινούπολη, έναντι των 111.000 του παρελθόντος.
Ο ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ
Μέσα από το κείμενο του Ρόι Τζένκινς, του προέδρου της Επιτροπής των Κοινοτήτων για την ένταξη, πληροφορούμαστε ότι η προσχώρηση της Ελλάδας στην Κοινότητα αποτελεί μέρος του «κεκτημένου» του ευρωπαϊκού πολιτισμού, όπως το αντιπροσωπεύει η ευρωπαϊκή ιδέα. Για το λόγο τούτο μνημονεύει το ξεκίνημα των ενταξιακών διαπραγματεύσεων το 1962, οι οποίες διακόπηκαν λόγω των πολιτικών εξελίξεων. Η προσπάθεια επανακινήθηκε το 1976, όταν πλέον είχε σταθεροποιηθεί η δημοκρατία στη χώρα και παρά το γεγονός ότι η διαδικασία υπήρξε μακρά, είχε ολοκληρωθεί και τώρα πλέον η συνθήκη ζητούσε τις υπογραφές της.
Υπενθύμισε ότι δεν επρόκειτο για μία πράξη αποκλειστικά οικονομικού χαρακτήρα, αλλά μία οντότητα με ευρύτερο, πολιτικό χαρακτήρα. Οι αρχές της πλουραλιστικής δημοκρατίας και ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτελούν κληρονομιά των ευρωπαϊκών λαών και είναι στοιχεία αναπόσπαστα για την ένταξη στην Κοινότητα. Μίλησε για την κρισιμότητα της περιόδου, η οποία θα μεσολαβούσε και που θα ήταν ιδιαίτερα κρίσιμο για να καταστεί η πράξη επωφελής και για τις δύο πλευρές. Άλλωστε, προετοιμαζόταν η ένταξη της Ισπανίας και της Πορτογαλίας και η αύξηση των μελών σε δώδεκα. Με επιτυχημένη την πρώτη διεύρυνση, του 1973, οπότε τα έξι μέλη έγιναν 9, θα μπορούσαν να αισιοδοξούν και για την περαιτέρω σύνδεση των μεσογειακών κρατών.
Με μερικά τμήματα της Ευρωπαϊκής Κοινότητας να αναπτύσσονται με ταχείς ρυθμούς, ενώ κάποια άλλα με βραδύτερους, επρόκειτο στις επόμενες δύο εβδομάδες να πραγματοποιηθούν οι ευρωεκλογές, ενώ η Ελλάδα θα ακολουθούσε το 1981. Η ενίσχυση των θεσμικών οργάνων -και ιδίως του ευρωκοινοβουλίου- αποτελούσε προτεραιότητα της ΕΟΚ. Το εντυπωσιακότερο είναι ότι υπήρξε κοινή αναφορά στην πρόθεση να τεθεί τάξη στο νομισματικό τομέα, όπου επικρατούσε χάος και ουσιαστικά το ’συ πλησίασμα των οικονομιών θα απαιτούσε ιδιαίτερη προσπάθεια, την πλέον δύσκολη, ώστε να αρχίσει να αχνοφαίνεται η νομισματική ένωση.
Τα κείμενα της ένταξης από την πλευρά της Ελλάδας υπέγραψαν ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο υπουργός Εξωτερικών Γεώργιος Ράλλης, ο οποίος είχε μετατεθεί εκεί από το υπουργείο Παιδείας, προφανώς ανοίγοντας το δρόμο για την πρωθυπουργική διαδοχή του Καραμανλή -όπως αποδείχτηκε αργότερα- και ο υπουργός για θέματα ΕΟΚ Γεώργιος Κοντογεώργης.
Ο ΑΥΤΟΠΤΗΣ ΜΑΡΤΥΣ
Ιστορικός θεωρήθηκε ο λόγος του Κωνσταντίνου Καραμανλή στην τελετή προσχώρησης της Ελλάδας στην ΕΟΚ, τον οποίο εκφώνησε στο Ζάππειο Μέγαρο. Κάποια αποσπάσματά του είναι χαρακτηριστικά:
«Επιθυμώ να εκφράσω την ειλικρινή χαρά μου, που είναι και χαρά του ελληνικού λαού, για την παρουσία σας στη χώρα μου, που γίνεται από σήμερα και δική σας χώρα. Παρουσία, που τιμά την Ελλάδα και μαρτυρεί την ιδιαίτερη σημασία που αποδίδετε στην ένταξή της στην Κοινότητα.
Την ιστορική αυτή ώρα που οριοθετείται το τέρμα μίας πορείας και περιβάλλεται με πανηγυρικό τύπο η ταύτιση των πεπρωμένων μας με την Ευρώπη, επιθυμώ να ευχαριστήσω πρώτα την πολιτική ηγεσία των εννέα χωρών της Κοινότητας. Χάρισε στην κατανόησή της και τις έγκαιρες παρεμβάσεις της υπερπηδήθηκαν πολύμορφες δυσχέρειες και επιτεύχθηκε η υπογραφείσα συμφωνία.
Επιβεβαιώθηκε έτσι, για άλλη μία φορά, ότι η Ευρωπαϊκή Κοινότητα δεν είναι, ούτε επιθυμεί να γίνει κλειστή λέσχη και μάλιστα λέσχη πλουσίων (…).
Τέλος, αισθάνομαι χρέος να αποτίσω φόρο τιμής προς τους ανωτέρους και εγγυτέρους σκαπανείς της ευρωπαϊκής ιδέας. Προσωπικώς αισθάνομαι τη στιγμή αυτή βαθύτατη συγκίνηση. Ένας σταθερός οραματισμός και μια αταλάντευτη πίστη στην αναγκαιότητα της Ενωμένης Ευρώπης και στην ευρωπαϊκή μοίρα της χώρας μου βρίσκουν σήμερα, ύστερα από 15 χρόνια, τη δικαίωσή της.
Η ένταξη της Ελλάδος στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, μολονότι αποτελεί σημαντικό ιστορικό γεγονός δε συνεπάγεται ωστόσο αλλαγή κλίματος για τη χώρα μου. Η Ευρώπη με το ελληνικό της όνομα, της είναι οικείος χώρος, αφού ο πολιτισμός της είναι μία σύνθεση του ελληνικού, του ρωμαϊκού και του χριστιανικού πνεύματος. Μία σύνθεση, την οποία , όπως είπα και άλλοτε, το ελληνικό πνεύμα εισέφερε την ιδέα της ελευθερίας, της αλήθειας και της ομορφιάς. Το ρωμαϊκό πνεύμα την ιδέα του κράτους και του δικαίου. Και ο Χριστιανισμός την πίστη και την αγάπη.
Επάνω σε αυτόν τον κοινό πολιτισμό καλούμεθα να οικοδομήσουμε την Νέα Ευρώπη. Η ενοποίηση της Ευρώπης πιστεύω ότι θα είναι το μεγαλύτερο πολιτικό γεγονός στην ιστορία της ηπείρου μας. Ένα γεγονός, που θα επηρεάσει όχι μόνο τη μοίρα της Ευρώπης, αλλά και την πορεία της ανθρωπότητας. Γιατί θα εξισορροπήσει το συσχετισμό δυνάμεων στον κόσμο, θα κατοχυρώσει την ανεξαρτησία της Ευρώπης και θα συμβάλει στην εμπέδωση της παγκόσμιας τάξεως και ειρήνης».
Ο ελληνικός και διεθνής Τύπος
Έχουν ανάλογο ενδιαφέρον τα δημοσιεύματα του Τύπου, τόσο του ελληνικού, όσο και του ξένου, από τα οποία ερανίζουμε κάποια αποσπάσματα:
«Η επιλογή ήταν η καλύτερη -ή μάλλον κατά την κρίση μας η μόνη- δυνατή, μέσα στη δεδομένη διεθνή ιστορικοπολιτική συγκυρία. Από κάθε άποψη και σε κάθε τομέα. Η συμμετοχή της Ελλάδος στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα ως ισοτίμου μέλους αποτελεί πρόσθετη εγγύηση και των δημοκρατικών μας θεσμών και της εθνικής μας ασφάλειας και ανεξαρτησίας και μας απαλλάσσει από τις γνωστές (και σχεδόν αποκλειστικές) εξωευρωπαϊκές εξαρτήσεις του παρελθόντος, που τόσο ακριβά μας στοίχισαν. Σε άλλο επίπεδο, ανοίγονται στην Ελλάδα ευκαιρίες και δυνατότητες μοναδικές για ποιοτική και ποσοτική ανάπτυξη μέσα στον ενιαίο χώρο που κατοικείται από 260 εκατομμύρια ανεπτυγμένους Ευρωπαίους». (Η Καθημερινή, 29 Μαΐου)
«Η υπογραφή της συμφωνίας για την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ, αποτελεί, από οποιαδήποτε σκοπιά και αν αντικρίζεται, έναν εξαιρετικό σταθμό στην πορεία του έθνους. Από εδώ και πέρα, όλα τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε αποκτούν μίαν άλλη διάσταση, καθώς συνδέονται οργανικά με γενικότερα προβλήματα στον ευρωπαϊκό χώρο. Τα προβλήματα όμως αυτά δε θα τα λύσει κανείς στο μέλλον για λογαριασμό μας. Είναι άλλωστε καιρός να απαλλαγούμε όλοι οι Έλληνες, σε οποιαδήποτε παράταξη και αν ανήκουμε, από την αυταπάτη κάποιων «προστάτιδων δυνάμεων» και από τη μάταιη αναζήτησή τους». (Αυγή, 29 Μαΐου).
«Στην πραγματικότητα η ένταξη στην ΕΟΚ, όπως επανειλημμένα τόνισε το ΚΚΕ, αντιστρατεύεται τα σημερινά και μελλοντικά συμφέροντα της Ελλάδας. Γι’ αυτό ο ελληνικός λαός δεν πρόκειται να δεχτεί σαν τετελεσμένο γεγονός τα δεσμά της ΕΟΚ, που χαλκεύτηκαν ερήμην του». (Ριζοσπάστης, 23 Μαΐου)
«Ο πρόεδρος Ζισκάρ ντ’ Εσταίν, κατά τη γαλλική συνήθεια, προσπάθησε να διεκδικήσει την αποκλειστική τιμή για την ένταξη της Ελλάδος. Εντωμεταξύ, η ελληνική αντιπολίτευση συνεχίζει τις προειδοποιήσεις της. Αλλά το συμβόλαιο υπεγράφη και η Ελλάς αμέσως θα ανασυνδεθεί με την πολιτιστική κληρονομιά που είναι η δημοκρατική Ευρώπη». (Guardian)
«Η Κοινοτική Ευρώπη διευρύνεται και γίνεται περισσότερο μεσογειακή. Διευρύνονται οι οικονομικοί της ορίζοντες, πυκνώνουν και περιπλέκονται οι κανόνες συμβίωσης μεταξύ των λαών της. Το απόκτημα όμως είναι σημαντικό. Μία χώρα και ένας και ένας λαός υλοποιούν, με πολύ κόπο, την παλιά, δημοκρατική τους τάση. Πράγματι, η δημοκρατία γεννήθηκε σε αυτόν το χώρο. Τα διδάγματα προήλθαν από εδώ».(La Republica).
Ημερολόγιο καταστρώματος
1959
Πρώτες επαφές του πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή, με την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, των έξι μελών -τότε- για ένταξη της Ελλάδας
1962
Επίσημη έναρξη των διαπραγματεύσεων για προσχώρηση της Ελλάδας στην ΕΟΚ
1965-1967
Διακοπή των συζητήσεων, λόγω των πολιτικών εξελίξεων
1976
Μεταπολιτευτική επανέναρξη των διαπραγματεύσεων, πάλι με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή
1979
Μάιος, 15
Επίσκεψη του Ολλανδού πρωθυπουργού Βαν Αγκτ στην Ελλάδα, αποφασιστικής και τελικής σημασίας για την υποδοχή της Ελλάδας από την ΕΟΚ
Μάιος, 28
Υπογραφή της συνθήκης ένταξης της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα
Ιούνιος 25-28
Η Βουλή των Ελλήνων, μετά από τετραήμερη συζήτηση, επικυρώνει τη Συνθήκη Προσχώρησης της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα
*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 28.05.2023