Νέα ανάρτηση στο πλαίσιο «Ιστορίες της Πόλης» δημοσίευσε η Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης στο facebook, αυτή τη φορά με θέμα «Το πρώτο λουτρό βρέφους και η εικόνα των Χριστουγέννων».
Αναλυτικά η ανάρτηση
Στην εικονογραφία της Γέννησης του Χριστού περιλαμβάνεται το πρώτο λουτρό του βρέφους (Εικ. 1), θέμα προσφιλές στη ρωμαϊκή τέχνη, κυρίως από τον 1ο αι. μ.Χ., το οποίο ενσωματώθηκε σταδιακά από τα τέλη του 4ου έως τον 6ο αι. στη χριστιανική τέχνη.
Δεδομένου ότι το πρώτο λουτρό απαντά σε εικονογραφικούς βιογραφικούς κύκλους του Διονύσου, η μεταφορά του στην εικονογραφία της Γέννησης του Χριστού σχολιάστηκε ως συσχετισμός Διονύσου-Χριστού στο πλαίσιο του θρησκευτικού συγκρητισμού της ύστερης Αρχαιότητας.
Ωστόσο το πρώτο λουτρό περιλαμβάνεται σε παραστάσεις του βιογραφικού κύκλου του Τήλεφου, του Αχιλλέα (Εικ. 2), του Μεγάλου Αλεξάνδρου (Εικ. 3) και κυρίως σε σαρκοφάγους παιδιών και εφήβων (Εικ. 4), δηλαδή σε έργα που δεν επιδέχονται θεολογική ερμηνεία.
Πρόκειται ουσιαστικά για απεικόνιση ενός από τα δρώμενα του τελετουργικού εορτασμού της γέννησης, που σύμφωνα με τα ρωμαϊκά έθιμα λάμβανε χώρα την diem lustricus (ημέρα καθαρμού), κατά την οποία γινόταν και η ονοματοδοσία του νεογέννητου και η αναγνώρισή του από τον πατέρα ως νόμιμο μέλος της οικογένειας. Αντίστοιχες τελετές ήταν τα άμφιδρόμια στην αρχαία Ελλάδα και το πανάρχαιο εβραϊκό έθιμο της περιτομής.
Η εμφάνιση του πρώτου λουτρού βρέφους στη ρωμαϊκή τέχνη συνάδει με τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις που εισήγαγε ο Οκταβιανός Αύγουστος και τη θρησκευτική πολιτική που εφάρμοσε ο ίδιος και οι διάδοχοί του προβάλλοντας τον εαυτό τους ως προστάτες των ανθρωπίνων σχέσεων και των χρηστών ηθών της κοινωνίας, η οποία τηρεί το εθιμικό δίκαιο και τους νόμους της αυτοκρατορίας.
Υπό το πρίσμα αυτό η απεικόνιση της άγνωστης από κείμενα dies lustricus θεών και ηρώων προάγει το παιδί στο επίκεντρο της κοινωνίας και προτρέπει τους πολίτες να τηρούν τα έθιμα, να αναγνωρίζουν και να νομιμοποιούν τα παιδιά τους και να τους προσφέρουν ανατροφή και παιδεία ισάξια των θεών και ηρώων.
Η χριστιανική μεταγραφή του θέματος δεν μεταφέρει ψήγματα της αρχαίας θρησκείας αλλά δηλώνει την αφομοίωση αρχαίων εθίμων λόγω της κοινωνικής σημασίας τους.
Η απόδοση πρώτου λουτρού στον Χριστό είναι συνέπεια των ίδιων εκείνων αναγκών που συντέλεσαν στην ενσωμάτωση του θέματος στους βιογραφικούς κύκλους αρχαίων θεών και ηρώων, εκ των οποίων ο Αχιλλέας και ο Αλέξανδρος προβλήθηκαν ως πρότυπα παιδείας στον προχριστιανικό αλλά και στον χριστιανικό κόσμο.
Δεν είναι μάλιστα τυχαίο το γεγονός ότι το πρώτο λουτρό καθιερώθηκε στην εικονογραφία της Γέννησης τον 6ο αι., εποχή κατά την οποία ο υποχρεωτικός βαπτισμός και ο νηπιοβαπτισμός απαντούν για πρώτη φορά ως θεσμός στον Ιουστινιάνειο κώδικα, με τον οποίο επίσης συμπληρώνεται η παλαιότερη νομοθεσία για την προστασία των παιδιών, την απαγόρευση της εγκατάλειψης, της πώλησης και γενικότερα της εκμετάλλευσής τους.