Μετά τη μεγάλη έκθεση «Γιανούλης Χαλεπάς: Δούναι και Λαβείν», το θέμα «Χαλεπάς» επανέρχεται στο προσκήνιο αυτή τη φορά μέσα από μια καινούρια έκθεση στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ., η οποία συμπληρώνει και επεκτείνει την προηγούμενη έκθεση.
H έκθεση «Κατερίνα Χαλεπά-Κατσάτου: στα ίχνη του Γιανούλη» εξερευνά ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο της γλυπτικής αυτό που «χάραξε» με το καλέμι της η ανιψιά του μεγάλου γλύπτη.
Επηρεασμένη από το έργο του θείου της, τόλμησε να ακολουθήσει την ίδια τέχνη με εκείνον παρά το βάρος του ονόματος του μεγάλου προγόνου της. Η Κατερίνα Χαλεπά-Κατσάτου έζησε κοντά στον Γιανούλη έως τα 13 της χρόνια «πλάθοντας» ένα δυνατό έργο με γλυπτά μεγάλων διαστάσεων σε μάρμαρο, σε χαλκό, μνημειακές συνθέσεις σε δημόσιους χώρους. Καμία άλλη γυναίκα στον χώρο της νεοελληνικής γλυπτικής δεν διέγραψε παρόμοια πορεία με τη δική της.
Η έκθεση που εγκαινιάζεται αύριο, Παρασκευή 6 Μαΐου 2022, παρουσιάζει για πρώτη φορά στην Ελλάδα μια σημαντική Ελληνίδα γλύπτρια μνημειακής γλυπτικής σε ιστορικά μνημεία της Ελλάδος και της Μακεδονίας ιδιαίτερα (Μνημείο Νάουσας 1822, Μνημείο Μικρασιάτισσας Μάνας 1922 στη Μυτιλήνη κ.α.). Στο Τελλόγλειο θα παρουσιαστούν περισσότερα από 80 έργα, γλυπτά, σχέδια και σπάνια τεκμήρια για την Κατερίνα Χαλεπά-Κατσάτου και τον Γιανούλη Χαλεπά. Το μεγαλύτερο μέρος των έργων της έκθεσης προέρχεται από τη Συλλογή του εγγονού της γλύπτριας, Φιλίπ Γιαννακόπουλου.
Η ακούραστη γλύπτρια Κατερίνα Χαλεπά – Κατσάτου, η πρωτοπόρα γυναίκα και η «μπέμπα»
Στο ερώτημα «ποια ήταν η Κατερίνα Χαλεπά – Κατσάτου;» απάντησαν σήμερα άνθρωποι από το συγγενικό κα το ευρύτερο περιβάλλον της γλύπτριας σε συνέντευξη Τύπου που πραγματοποιήθηκε στο Τελλόγλειο. Ο καθένας με τον τρόπο του, το ρόλο του στη ζωή της και τις ιστορίες τους «φώτισαν» κομμάτια από την προσωπική και επαγγελματική πορεία της και μας έκαναν να γνωρίσουμε τη γυναικά και την καλλιτέχνιδα με το βαρύ προγονικό επίθετό που αψήφησε πολλές απόψεις της εποχής της προκειμένου να ακολουθήσει την τέχνη της.
Η Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά, Γενική Διευθύντρια του Τελλογλείου Ιδρύματος και ομότιμη καθηγήτρια τηε Σχολής Καλών Τεχνών Α.Π.Θ. εξήγησε την προσωπική της σύνδεση με την έκθεση αλλά και τη γνωριμία της με την γλύπτρια ενώ θυμήθηκε την φορά που επισκέφτηκε το σπίτι της οικογένειας στη Δαφνομήλη και είχε την ευκαιρία να δει την Κατερίνα όσο δημιουργούσε ένα από τα σημαντικότερα έργα της.
«Η Κατερίνα Χαλεπά-Κατσάτου είναι η μεγαλύτερη κόρη της Ειρήνης και του Βασίλη Χαλεπά, τα ανίψια του Γιανούλη που τον έφεραν στην Αθήνα ως το 1930 και στο σπίτι του στη Δαφνομήλη ως το 1938. Η Κατερίνα έζησε τον Γιανούλη ως την ηλικία των 13 ετών, επομένως είχε μνήμες από εκείνον.
Στην υπόθεση αυτή είμαι προσωπικά μπλεγμένη συναισθηματικά γιατί με πάει πίσω πολλά χρόνια όταν βρέθηκα στο σπίτι της οικογένειας στη Δαφνομήλη, το 1982-83, όπου έπρεπε να μελετήσω τα σχέδια και τα γλυπτά του Γιανούλη. Τότε η Κατερίνα, η οποία έμενε σε εκείνο το σπίτι, δέχτηκε την παραγγελία για το γλυπτό της “Μικρασιάτισσας Μάνας”. Για μένα ήταν μία απίστευτη συγκυρία γιατί το έργο το έφτιαξε στο σαλόνι του πρώτου ορόφου ανάμεσα στα έργα του Χαλεπά και τα δικά της. Πρόκειται για ένα έργο 2μιση μέτρων ύψους και για μένα ήταν κάτι πολύ εντυπωσιακό και μου επέτρεψε να παρακολουθήσω όλη τη διαδικασία της δημιουργίας του.
Ένα άλλο συγκινητικό και σημαντικό κομμάτι της είναι η προσφορά της στο έργο του Γιανούλη. Από την μητέρα της την Ειρήνη, πιστεύω ότι κληρονόμησε έναν τεράστιο θαυμασμό για το έργο του προγόνου της. Διηγούνταν πολλά για αυτόν, το πώς την πείραζε και το πώς της μουτζούρωνε τα πρώτα της σχέδια», ανέφερε η κ. Βουτυρά.
Την «γιαγιά» Κατερίνα, μας σύστησε ο εγγονός της γλύπτριας, Φιλίπ Γιαννακόπουλος, ο οποίος ανέσυρε από τη μνήμη του εικόνες από τα παιδικά του χρόνια και το σπίτι στη Δαφνομήλη, το καταφύγιο δημιουργίας της γιαγιάς του και το Γιανούλη. Ο κ. Γιαννκόπουλος περιέγραψε μία γυναίκα πρωτοπόρα για την εποχή της που κατέρριψε στερεότυπα της εποχής, κυνήγησε το όνειρό της και πέτυχε στον τότε ανδροκρατούμενο κόσμο της γλυπτικής.
«Αισθάνομαι ότι βρίσκομαι και πάλι στο σπίτι εκείνο με τα γλυπτά της γιαγιάς μου και του Γιανούλη και είμαι πολύ συγκινημένος. Η Κατερίνα ήταν ένας δυναμικός και πρωτοποριακός άνθρωπος. Ήταν συντηρητική αλλά ήταν πρωτοποριακή αναφορικά με τις αποφάσεις που πήρε προκειμένου να γίνει καλλιτέχνης. Αρκεί να σκεφτούμε πως στα 19 της χρόνια απέκτησε παιδί, 20 χρονών χώρισε και αμέσως αποφάσισε να πάει στις τέχνες με δύσκολες συνθήκες. Σκεφτείτε το 1945 μία μάνα μόνη της με ένα παιδί να μπαίνει σε έναν ανδροκρατούμενο χώρο όπως ήταν τότε αυτός της γλυπτικής. Το έκανε όμως και πέτυχε.
Ήταν ένας άνθρωπος που δούλευε πολύ. Μου έγραψε ένα ποίημα όταν έγινα 18 και το νόημα ήταν να δουλεύεις συνεχώς ώστε όταν μεγαλώσεις να έχεις αρκετά για να ζήσεις. Αυτό λειτουργούσε σαν πυξίδα για εκείνη σε όλη της ζωή. Από τότε που τη θυμάμαι, ακόμα και όταν είχε σταματήσει να φτιάχνει έργα, βρισκόταν πάντα σε μία σκάλα που έβαφε, σοβάντιζε, δεν καθόταν φρόνιμη και φοβόμασταν ότι θα χτυπήσει. Αυτή η συνεχής κίνηση είναι αυτό που τη χαρακτήριζε περισσότερο», είπε, μεταξύ άλλων, ο κ. Γιαννακόπουλος.
Ο ανιψιός της Κατερίνας, Μύρων Μπικάκης μοιράστηκε τις δικές του ιστορίες με την γλύπτρια αναδεικνύοντας πως το πάθος ήταν η κινητήριος δύναμή της παρόλο που την φώναζαν… “μπέμπα”:
«Η Κατερίνα ήταν η “μπέμπα” μας. Γεννήθηκε το 1925 από τον Βασιλάκη και την Ειρηνούλα. Το πρώτο όνομα που της δώσανε ήταν “μπέμπα” και της έμεινε και μέσα στην οικογένεια την φωνάζαμε έτσι μέχρι που πέθανε. Τι οξύμωρο σχήμα, αυτό το ηφαίστειο θέλησης και εργατικότητας να το φωνάζεις “μπέμπα”. Αν υπάρχει μία λέξη που την χαρακτηρίζει αυτή είναι το πάθος. Ό,τι έκανε το έκανε με πάθος, με πίστη και δεν μπορούσε να τη σταματήσει τίποτα.
Το πρώτο της πάθος ήταν ο Βαγγέλης Γιαννακόπουλος τον οποίο γνώρισε το 1939 στη Νάξο και ήταν βαθύς και πραγματικός έρωτας. Όσο κι αν την κυνήγησε η μητέρα της, εκείνη κατάφερε και τον παντρεύτηκε και έκανε ένα παιδί μαζί του, τον Νίκο. Ενάμιση χρόνο μετά ανακάλυψε το πάθος της για την τέχνη.
Η “μπέμπα” ήταν ο παθιασμένος αυτό σίφουνας που σάρωνε τα πάντα, τελείωσε το πανεπιστήμιο, μπήκε στον αυστηρά ανδρικό τότε κόσμο της γλυπτικής και πέτυχε κάτι τεράστιο.»
Ανάμεσα σε όσα διηγήθηκε ο ανιψιός της, αξιωσημείωτη ήταν και η επίσκεψη της ηθοποιού Jayne Mansfieldπροκειμένου η γλύπτρια κάνει την προτομή της: "Θυμάμαι ότι εργαστήρι της ήταν ένα “δάσος” έργων γύρω από το καβαλέτο με τον πηλό. Καθόμουν και κοιτούσα με θαυμασμό τον κόσμο της. Θυμάμαι την άφηξη της Jayne Mansfield. Η Δαφνομήλη ήταν χωματόδρομος και έξω από το σπίτι ήταν ένα κόκκινο κάμπριο για την ηθοποιό και γύρω γύρω κόσμος. Αυτό το θυμάμαι ως παιδί και δεν είναι κάτι που ξεχνιέται."
Καταλήγοντας, ο κ. Μπικάκης μοιράστηκε συγκινημένος την τελευταία ιστορία του με την Κατερίνα, τη συνάντηση που είχαν πριν εκείνη φύγει από τη ζωή:
Γυρνώντας από την Αμερική στην Ελλάδα το 1999 αντίκρυσα ξανά την ίδια εικόνα δάσους γλυπτών που είχα και ως παιδί. Μόνο που τότε τα έργα της είχαν γεμίσει όλο το σπίτι. Το τελευταίο της έργο ήταν η πρωτομή του εγγονού της Φίλιππου. Η τελευταία μου εμπειρία μαζί της ήταν το 2004 όταν γύρισα και πάλι από Αμερική και η μητέρα μου μου είπε πως η Κατερίνα δεν ήταν καλά. Πήγα και την είδα. Ήταν χλωμή, γεμάτη οργή για κάτι που είχε συμβεί με έναν γείτονα και το τσιγάρο στο χέρι. Τη ρώτησα αν θέλει να πάμε στο νοσοκομείο και μου απάντησε “Δεν είσαι καλά που θα πάμε στο νοσοκομείο. Αύριο θα είμαι μια χαρά”. Δυστυχώς όμως, το αύριο ήταν διαφορετικό για όλους μας.»
Χαιρετισμό στην εκδήλωση απηύθυνε και ο κοσμήτορας της Σχολής Επιστημών Υγείας του ΑΠΘ Θεόδωρος Δαρδαβέσης καθώς και η γλύπτρια Αφροδίτη Λίτη.
Την επιστημονική επιμέλεια της έκθεσης και της δίγλωσσης έκδοσης υπογράφει η Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά.
Οι εκθέσεις «Γιανούλης Χαλεπάς: Δούναι και Λαβείν» και «Κατερίνα Χαλεπά-Κατσάτου: στα ίχνη του Γιανούλη» θα διαρκέσουν έως την Κυριακή 17 Ιουλίου 2022.
Ωράριο λειτουργίας: Τρίτη, Πέμπτη, Παρασκευή 9.00-14.00, Τετάρτη 9.00-14.00 & 17.00-21.00, Σάββατο και Κυριακή 10.00-18.00, Δευτέρα κλειστά.
Τηλ. υποδοχής: 2310247111.
Η χρήση μάσκας είναι υποχρεωτική σε όλους τους χώρους του Ιδρύματος.