Στην πλούσια από αρχαιολογικά κατάλοιπα και ευρήματα περιοχή του Κιλκίς δύο άγνωστες γειτονικές εγκαταστάσεις διαφορετικών εποχών τραβούν το ενδιαφέρων των ερευνητών. Πρόκειται για δύο νέες αρχαιολογικές θέσεις που συστήνει η ΕΦΑ Κιλκίς: ένας νεολιθικός οικισμός της 6ης χιλιετίας και μια οχυρωμένη πόλη του 4ου αι. π.Χ.
Οι συγκεκριμένοι χώροι βρίσκονται στη λοφώδη και ακόμη αδόμητη αγροτική περιοχή μεταξύ της κοινότητας Κολχίδας και των κοινοτήτων Καμπάνη και Πεδινού του Δήμου Κιλκίς, υπογραμμίζοντας το πλούσιο και διαχρονικό αρχαιολογικό απόθεμα ενός τόπου σε απόσταση 40 χλμ βόρεια από τη Θεσσαλονίκη.
Η περιοχή απέχει 8 χλμ νότια από την πόλη του Κιλκίς και 1,0 έως 2,0 χλμ δυτικά από την κοιλάδα του Γαλλικού ποταμού, τον Εχέδωρο της αρχαιότητας, γνωστού για τον προσχωματικό χρυσό του. Πρόκειται για ελκυστική λοφώδη περιοχή, σύμφωνα με την Δρ Γεωργία Στρατούλη, Προϊσταμένη της ΕΦΑ Κιλκίς, με ενεργά υδρορέματα και παραγωγή σιτηρών, καθώς και παρουσία μεταλλοφόρων κοιτασμάτων και αργιλικών ορυκτών, κατάλληλων για εξόρυξη και χρήση τους από σύγχρονες μονάδες κεραμοποιίας.
Ο νεολιθικός οικισμός Κολχίδας
Αδιαμφισβήτητη μαρτυρία για την ύπαρξη νεολιθικού οικισμού περ. 2,5 χλμ ΝΔ της σύγχρονης κοινότητας Κολχίδας, αποτελούσαν μερικά τέχνεργα, τα οποία παρέδωσε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κιλκίς πριν 20 χρόνια ο ιδιοκτήτης του αγροτεμαχίου εύρεσής τους. Το υλικό αυτό περιλάμβανε -σύμφωνα με την κ. Στρατούλη- μερικά εργαλεία κοπής από πυριτόλιθο (π.χ. λεπίδες για κοπή φυτικών στοιχείων) καθώς και πέντε τμήματα πήλινων σχηματοποιημένων ανθρωπόμορφων ειδωλίων. Τα τελευταία αποδίδουν στην πλειονότητά τους, λόγω της παρουσίας μαστών, γυναικείες μορφές, ενώ βάσει τυπολογικών χαρακτηριστικών τους, όπως ο ενιαίος κύλινδρος για την απόδοση λαιμού και κεφαλής, η ραμφοειδής μύτη και οι οριζόντιες σχισμές για την δήλωση των ματιών, καθώς και η ύπαρξη ιμάντα γύρω από τον λαιμό για την ανάρτηση ενός περίαπτου/κοσμήματος (σε δύο από τα πέντε ειδώλια), επιτρέπουν τη χρονολόγησή τους στην 6η χιλιετία (Μέση Νεολιθική και Νεότερη Νεολιθική Ι), ενώ ένα τουλάχιστον από αυτά θα μπορούσε να χρονολογηθεί και στην 5η χιλιετία (Νεότερη Νεολιθική ΙΙ).
Στη διάρκεια ερευνητικών περιηγήσεων (αυτοψίες) κατά τα έτη 2018-2021 αρχαιολόγων της ΕΦΑ Κιλκίς και ειδικευμένων στην Προϊστορική Αρχαιολογία συνεργατών τους στην ευρύτερη περιοχή του νεολιθικού οικισμού Κολχίδας, αναγνωρίστηκε μεγάλη διασπορά χειροποίητης κεραμεικής γνωστών κατηγοριών της Νεότερης Νεολιθικής, καθώς και της Εποχής Χαλκού ή και της Πρώιμης Εποχής Σιδήρου. Αφθονία νεολιθικής κεραμεικής εντοπίστηκε -μαζί με τμήματα λίθινων τριβείων για την παραγωγή αλεύρων- σε επιφάνεια έκτασης περ. 26-28 στρεμμάτων, στην ομαλή κορυφή χαμηλού λόφου, περ. 1 χλμ Β-ΒΑ της επιβλητικής στο χώρο Τράπεζας Καμπάνη-Πεδινού. Σε αυτή την περιοχή πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο 2021 συστηματική γεωφυσική έρευνα, της οποίας ένα σαφώς αναγνώσιμο αποτέλεσμα υπήρξε ο εντοπισμός ορύγματος ωοειδούς μορφής, που πρέπει να ανήκει στην τάφρο, η οποία περιέβαλε το νεολιθικό οικισμό Κολχίδας σε κάποια χρονική περίοδο της βιογραφίας του. Περισσότερα για τον εν λόγω νεολιθικό οικισμό μένει να μάθουμε κατά την συστηματική ανασκαφική διερεύνησή του, η οποία αναμένεται να ρίξει περισσότερο φως στο 'νεολιθικό γίγνεσθαι' της Κεντρικής Μακεδονίας, όπως ανέφερε η κ. Στρατούλη.
Η Τράπεζα Καμπάνη-Πεδινού, σε απόσταση 8 χλμ Ν της πόλης του Κιλκίς και 39 χλμ Β της Θεσσαλονίκης, αποτελεί σημαίνουσα αρχαία θέση για την Π.Ε. Κιλκίς. Βρίσκεται σε κομβικό σημείο του εκτεταμένου και εύφορου κάμπου της περιοχής, με δυνατότητα επίβλεψης του συνόλου του δικτύου διαδρομών για τη μετακίνηση ανθρώπινου δυναμικού και τη διακίνηση αγαθών, προσδίδοντας στη θέση σημαντικό οχυρωματικό πλεονέκτημα, κατά τον Προϊστάμενο του Τμήματος Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και Μουσείων της ΕΦΑ Κιλκίς Νεκτάριο Πουλακάκη.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της γεωφυσικής έρευνας -από το Εργαστήριο Γεωφυσικής του ΑΠΘ- στο σύνολο σχεδόν της επιφάνειας στην κορυφή της τράπεζας, δηλαδή σε έκταση 26,2 στρεμμάτων, πρόκειται για οχυρωμένη θέση, με τείχος στην περίμετρό της, υποστηριζό-μενο από ορθογώνιους (σώζονται 3) και ημικυκλικούς πύργους (σώζεται 1) και μνημειακή πύλη στο κέντρο του νότιου τμήματος του τείχους, όπου ασκούνταν ο έλεγχος των εισερχομένων. Οι πύργοι είναι πιθανό να κατασκευάστηκαν μετά την εφεύρεση των πολιορκητικών μηχανών, δηλαδή τον 4ο αιώνα π.Χ. Εντός των τειχών διακρίνεται πυκνό πλέγμα δόμησης, το οποίο, όμως, δεν ακολουθεί την ακρίβεια του πολεοδομικού σχεδιασμού του ιπποδάμειου συστήματος.
Η αναγκαιότητα άμεσων μέτρων προστασίας της αρχαίας οικιστικής εγκατάστασης, της οποίας το όνομα παραμένει άγνωστο προς το παρόν, οδήγησε την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κιλκίς σε επείγουσα σωστική ανασκαφική δραστηριότητα το φθινόπωρο του 2021. Οι μικρής κλίμακας διερευνητικές ανασκαφικές τομές, στο νότιο τμήμα της Τράπεζας, αποκάλυψαν τμήμα του οχυρωματικού τείχους της αρχαίας πόλης, ειδικότερα την κεντρική πύλη με δύο παράλληλα μακρά σκέλη, κατεύθυνσης Β-Ν, για τον καλύτερο έλεγχο και τη βέλτιστη ασφάλεια του σημείου. Παράλληλα, εντοπίστηκε στρώμα καταστροφής κεραμίδων οροφής, από τη στέγαση της πύλης.
Τα ευρήματα από τις ανασκαφικές εργασίες υποστηρίζουν χρήση του χώρου από το β΄ μισό του 4ου αι. π.Χ. έως και τον 1ο αι. μ.Χ. τουλάχιστον. Χάλκινα νομίσματα, τμήματα αγγείων πόσης, υφαντικά βάρη, καθώς και τμήματα μυλόλιθων για την άλεση δημητριακών είναι μερικά μόνο από αυτά. Η παρουσία σκωριών μαρτυρά την ενασχόληση της αρχαίας πόλης με την επεξεργασία των μετάλλων της περιοχής, παράλληλα με τον γεωργοκτηνοτροφικό τομέα. Η ύπαρξη μέχρι τις μέρες μας ορυχείων εξόρυξης πηλού σε κοντινή απόσταση από την Τράπεζα, είναι πιθανό να υποδεικνύει άλλον έναν τομέα δραστηριότητας και των αρχαίων κατοίκων.
Η συνέχιση των ανασκαφών επιβάλλεται τόσο για την προστασία της σημαντικής αυτής αρχαίας πόλης από καταστρεπτικές παρεμβάσεις, όσο και για να εμπλουτίσει τις γνώσεις μας για τις οχυρές θέσεις και την πλούσια ιστορία της περιοχής, και επιπλέον για να προσφέρει στο Κιλκίς και την Κεντρική Μακεδονία –το συντομότερο και σταδιακά- έναν νέο επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο με αξιοποίηση νέων τεχνολογιών.
Στο Αρχαιολογικό Συνέδριο
Όλο το υλικό για τους χώρους αυτούς θα παρουσιαστεί στην αρχαιολογική κοινότητα και το μη ειδικό κοινό σε μια από τις ανακοινώσεις της ΕΦΑ Κιλκίς σε συνεργασία με το Εργαστήριο Γεωφυσικής του ΑΠΘ υπό τον καθηγητή Γρηγόρη Τσόκα στο πλαίσιο της 34ης Επιστημονικής Συνάντησης για το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και τη Θράκη, που θα πραγματοποιηθεί με τηλεδιάσκεψη την Πέμπτη 10 και την Παρασκευή 11 Μαρτίου 2022.