Το καλοκαίρι με τις επανεκδόσεις κλασικών ταινιών δίνεται σε όλους μας η ευκαιρία, ξαναβλέποντας παλιές κλασικές ταινίες, όχι απλά να τις επανεκτιμήσουμε αλλά ιδίως να ανακαλύψουμε πόσο ισχύουν και στο σήμερα.
Τις «ακύρωσε» ο χρόνος, τις ξεπέρασαν οι εξελίξεις, ξεθύμανε η θεματολογία τους από τις εξελίξεις, διαθέτουν έστω μια στοιχειώδη επαφή με την επικαιρότητα.
Η επανεμφάνιση της «Περιπέτειας» (1960) του Μικελάντζελο Αντονιόνι μας ξαναφέρνει σε επαφή με τις εικόνες, τους λιτούς χώρους, τις περιπλανήσεις και τα απρόοπτα της επιθυμίας. Αν σήμερα αναφερόμαστε σε συγκρούσεις συναισθημάτων, μπερδεμένες καταστάσεις, ενοχοποίηση του εαυτού μας γιατί ότι νοιώθουμε, η «Περιπέτεια» περιμένει κορυφαίες απαντήσεις.
Δεσμοί και ενοχές
Ελλειπτικότητα, ρωγμώδης γραφή, συνεχής αναζήτηση της εξιλέωσης από μια Θεία Χάρη, ψάχνοντας το φως, την λάμψη που θα φέρει τα σπέρματα μίας λύσης, οι ήρωες του Αντονιόνι παγιδεύονται από την ίδια την δυστοπία που πάντα υπάρχει χωρίς να το γνωρίζουν. Νοιώθουν τώρα ελεύθεροι να επιλέξουν αλλά δεσμεύονται ενοχικά από τις ατέλειές τους, βρίσκουν τώρα την ευκαιρία να δραπετεύσουν μακριά από την αστική ευπρέπεια.
Αν αυτό που αισθάνονται είναι αυθεντικό, τι είναι εκείνο που τους κάνει να νοιώθουν ενοχές; Φοβούνται τον ίδιο τον εαυτό τους που ξεγυμνώνεται μπρός στα μάτια τους ως το φυλακισμένο τέρας της επιθυμίας. Το ένστικτο ελεύθερο περιτριγυρίζει και δεν γνωρίζει από οίκτο, ευπρέπεια, αυτοέλεγχο, λογοκρισία του πεδίου του πόθου.
Όταν χάθηκε εκείνη
Με την εξαφάνιση μίας νέας γυναίκας σε μία εκδρομή στη Μεσόγειο την αναζητούν ο γοητευτικός μνηστήρας και η πιο στενή της φίλη. Φθάνουν όμως μόνο δέκα ημέρες για να ξεχαστεί και η φιλία, η στενή σχέση και κάθε δεσμός. Ο έρωτας μεταξύ των δύο ιχνηλατών θα λιώσει κάθε δέσμευση και θα κομίσει νέο δίλημμα και ενοχές.
Ο Αντιονιόνι κινηματογραφεί σε χώρους (βράχια, θάλασσα, κορυφές, τρένα) που καταφέρνει άνετα να αποδώσει την ψυχολογική διαταραχή των ηρώων του και να κάνει την ταινία του ανέγγιχτη από τον χρόνο, αληθινή, γνήσια, τωρινή, παντοτινή. Τα ερωτήματα φθάνουν μετωπικά προς τους θεατές.
Το πιο απλό είναι «νοιώσατε ποτέ έτσι και τι πράξατε;» Η υπαρξιακή αγωνία ξεπερνάει την ηθική, η ενοχική κατάσταση την νεύρωση και το άτακτο που εφορμά το εύρυθμο και το τακτοποιημένο, το αποδεκτό.
Οι επίγονοι
Η «Περιπέτεια» επηρέασε όλο το σύγχρονο σινεμά και τροποποιήθηκε πολλές φορές από ιδιοφυείς δημιουργούς. Δεν είναι μόνο ο θαυμαστής και μαθητής του Αντονιόνι, ο Βιμ Βέντερς που τον ακολουθεί βασικά με τον «Φόβο του τερματοφύλακα πριν από το πέναλτι» αλλά και ο μέγας Πέτερ Χάντκε στην «Αριστερόχειρα γυναίκα» είναι 100% Αντονιόνι με πρόσθετα στοιχεία από «Έκλειψη». Ο δικός μας Θόδωρος Αγγελόπουλος, πάντα θαυμαστής του Αντονιόνι, θα μας δώσει τον «Μελισσοκόμο».
Και εδώ λοιπόν η αποξένωση, η συναισθηματική ξηρασία, το να παύεις να νοιώθεις σε οτιδήποτε, το να μην έχεις καμιά αναστολή, να ξεκόβεις από όλους και απ’ όλα. Μία τεράστια ελληνική δυστοπική δημιουργία, αληθινή, πικρή, χωρίς λύτρωση.
Στα 1988 ο Μπέλα Ταρ προσφέρει το ιδιοφυές «Κολαστήριο», μία καθαρά μετααντονιονική σπουδή πάνω στο πως σκηνοθετούμε μια «περιπέτεια» στη ζωή μας προκειμένου να δραπετεύσουμε από τον συναισθηματικό βάλτο, να αποδράσουμε από τις φυλακές της κατάθλιψης.
Φίντσερ και Ταρκόφσκι
Εξαφάνιση μίας συζύγου και στο «Κορίτσι που εξαφανίστηκε» (2014). Ο μέγας αναλυτής της δυστοπίας Ντέιβιντ Φίντσερ αξιοποιεί την εξαφάνιση μιας συζύγου που τελικά βρίσκεται. Ήταν πάντα εκεί, αλλά χαμένη ως εικόνα, πηγή έμπνευσης, ασφάλεια αλλά και αοριστία. Στο «Μία σφαίρα, ένα αντίο» (1973) ο Ρόμπερτ Όλτμαν, πίσω από την εξαφάνιση ενός στενού φίλου του βασικού ήρωα, ανιχνεύει το οριστικό τέλος της φιλίας και εμπιστοσύνης.
Στα 1969, ο άλλος φιλόσοφος και ανατόμος των σχέσεων Ίνγκμαρ Μπέργκμαν, απαντάει στον φίλο του Αντονιόνι με το αξεπέραστο «Πάθος». Άνθρωποι χωρίς παρελθόν, ήρωες απροσδιόριστοι, αισθήματα τελματωμένα σ’ ένα από τα πιο δυστοπικά φιλμ όλων των εποχών.
Ο Ταρκόφσκι έχει τη δική του πρόταση με το «Σολάρις» (1972), όπου στο μεγάλο πουθενά του διαστήματος νεκραναστένεται η χαμένη-νεκρή σύζυγος.
Και αν επιθυμούμε να δούμε και την αντονιονική πρόταση της Ασίας, τότε επιλέγουμε τον «Ποταμό του έρωτα» (2000) του Κινέζου Γιεν Λιν που μας μεταφέρει στη Σαγκάη, την ιστορία μίας έφηβης ερωτευμένης που πηδάει στο ποτάμι.
Και το σινεμά συνεχίζεται και η «Περιπέτεια» του Αντονιόνι μας κοιτάει πάντα αγέρωχη και επικριτική.
*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 16.07.2023