Ιανουάριος 2020. Ο κορονοϊός έχει κάνει την εμφάνισή του, όμως παραμένοντας εντός κινεζικών συνόρων η ζωή συνεχίζεται απρόσκοπτα και οι έρευνες της ιατρικής κοινότητας δεν είναι... μονοθεματικές όπως μοιραία έγιναν λίγο αργότερα. Έτσι, η χαρμόσυνη είδηση πως ένα νεοανακαλυφθέν τμήμα του ανοσοποιητικού μας συστήματος, το κύτταρο T, μπορεί να παίξει τεράστιο ρόλο στην «αιώνια» μάχη που δίνει η ανθρωπότητα με τον καρκίνο, σκορπά χαμόγελα και δίνει στους ερευνητές του Πανεπιστημίου του Κάρντιφ που έφτασαν στο συμπέρασμα αυτό ξεχωριστή θέση στην επιστημονική κοινότητα.
Οκτώ μήνες μετά με τον κορονοϊό να έχει αλλάξει τη ζωή όπως ποτέ τίποτα και κανένας, το κύτταρο Τ, αυτός ο... άγνωστος, όπως αποκάλυψε το BBC μπορεί να παίζει ήδη τεράστιο ρόλο στον αγώνα του πλανήτη απέναντι στον φονικό ιό.
Μπορεί, λοιπόν, οι τελευταίες έρευνες να δείχνουν πως τα αντισώματα κατά του Covid-19 θα μπορούσαν να χαθούν σε μόλις τρεις μήνες, μια νέα ελπίδα έχει εμφανιστεί στον ορίζοντα: το αινιγματικό κύτταρο Τ.
Οι ενδείξεις πύκνωναν εδώ και λίγο καιρό. Πρώτα, οι επιστήμονες ανακάλυψαν ασθενείς που είχαν αναρρώσει από τη λοίμωξη, αλλά μυστηριωδώς δεν είχαν αντισώματα εναντίον του. Στη συνέχεια προέκυψε ότι αυτό μπορεί να ισχύει για σημαντικό αριθμό ανθρώπων. Κι έπειτα, ήρθε το συμπέρασμα ότι πολλοί από αυτούς που αναπτύσσουν αντισώματα φαίνεται να τα χάνουν ξανά μετά από λίγους μήνες. Εν ολίγοις, αν και τα αντισώματα έχουν αποδειχθεί πολύτιμα για την παρακολούθηση της εξάπλωσης της πανδημίας, ενδέχεται να μην έχουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο στην ανοσία που κάποτε πιστεύαμε. Εάν, λοιπόν, πρόκειται να αποκτήσουμε μακροπρόθεσμη προστασία, όλα δείχνουν πως πρέπει αυτή να προέρχεται (και) από άλλον παράγοντα.
Όμως, ενώ ο κόσμος έχει απασχοληθεί με τα αντισώματα, οι ερευνητές έχουν αρχίσει να συνειδητοποιούν ότι μπορεί να υπάρχει μια άλλη μορφή ανοσίας - μια που, σε ορισμένες περιπτώσεις, παραμονεύει στο σώμα για χρόνια. Ένας αινιγματικός τύπος λευκών αιμοσφαιρίων αποκτά εξέχουσα θέση. Και παρόλο που δεν έχει εμφανιστεί στο παρελθόν έντονα στη δημόσια συνείδηση, μπορεί κάλλιστα να αποδειχθεί ζωτικής σημασίας στον αγώνα μας εναντίον του Covid-19.
Αυτή θα μπορούσε να είναι η μεγάλη στιγμή του κυττάρου Τ.
Το Τ είναι ένα είδος ανοσοκυττάρου, του οποίου ο κύριος σκοπός είναι να εντοπίζει και να σκοτώνει τα παθογόνα που προσβάλλουν ή τα μολυσμένα κύτταρα. Αυτό το καταφέρνει χρησιμοποιώντας πρωτεΐνες στην επιφάνειά του, οι οποίες μπορούν να συνδεθούν με πρωτεΐνες στην επιφάνεια αυτών των «εισβολέων». Κάθε Τ κύτταρο είναι εξαιρετικά εξειδικευμένο - υπάρχουν τρισεκατομμύρια πιθανές εκδόσεις αυτών των επιφανειακών πρωτεϊνών και καθεμιά μπορεί να αναγνωρίσει έναν διαφορετικό στόχο. Επειδή τα Τ κύτταρα μπορούν να παραμείνουν στο αίμα για χρόνια μετά από μια λοίμωξη, συμβάλλουν επίσης στη «μακροχρόνια μνήμη» του ανοσοποιητικού συστήματος και του επιτρέπουν να έχει μια ταχύτερη και πιο αποτελεσματική απόκριση όταν εκτίθεται σε έναν παλιό εχθρό.
Αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι τα άτομα που έχουν μολυνθεί με Covid-19 τείνουν να έχουν κύτταρα Τ που μπορούν να στοχεύσουν τον ιό, ανεξάρτητα από το εάν έχουν βιώσει συμπτώματα. Όμως, οι επιστήμονες ανακάλυψαν επίσης πρόσφατα ότι ορισμένοι άνθρωποι μπορούν να βγουν αρνητικοί για αντισώματα έναντι του Covid-19 και θετικοί για Τ κύτταρα που μπορούν να αναγνωρίσουν τον ιό. Αυτό οδήγησε σε υποψίες ότι κάποιο επίπεδο ανοσίας κατά της νόσου μπορεί να είναι διπλάσιο από το προηγούμενο.
Το πιο παράξενο από όλα ήταν πως όταν οι ερευνητές εξέτασαν δείγματα αίματος που είχαν ληφθεί χρόνια πριν από την έναρξη της πανδημίας, βρήκαν Τ κύτταρα που ήταν ειδικά προσαρμοσμένα για να ανιχνεύουν πρωτεΐνες στην επιφάνεια του Covid-19. Αυτό υποδηλώνει ότι ορισμένοι άνθρωποι είχαν ήδη προϋπάρχοντα βαθμό αντίστασης κατά του ιού πριν καν αυτός εμφανιστεί, ενώ το πιο εντυπωσιακό είναι πως η ύπαρξη τέτοιων κυττάρων ήταν και ευρύτατα διαδεδομένη: το 40-60% των μη εκτεθειμένων ατόμων είχαν αυτά τα κύτταρα.
Επομένως, φαίνεται όλο και πιο πιθανό τα κύτταρα Τ να αποτελούν μυστική πηγή ανοσίας στο Covid-19.
Ο κεντρικός ρόλος των Τ κυττάρων θα μπορούσε επίσης να βοηθήσει στην εξήγηση ορισμένων από τις ιδιορρυθμίες της πανδημίας που προβληματίζουν τους επιστήμονες, όπως γιατί οι ηλικιωμένοι είναι τόσο ανίσχυροι απέναντι στον ιό ή γιατί αυτός καταστρέφει κι άλλα όργανα όπως για παράδειγμα τον σπλήνα.
Η αποκρυπτογράφηση της σημασίας των Τ κυττάρων δεν είναι απλώς θέμα ακαδημαϊκής περιέργειας. Εάν οι επιστήμονες γνωρίζουν ποιες πτυχές του ανοσοποιητικού συστήματος είναι οι πιο σημαντικές, μπορούν να κατευθύνουν τις προσπάθειές τους να κάνουν εμβόλια και θεραπείες που να λειτουργούν.
Τα καλά και κακά νέα
Στην πραγματικότητα, ένα εμβόλιο - που αναπτύχθηκε από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης - έχει ήδη αποδειχθεί ότι προκαλεί την παραγωγή αυτών των κυττάρων, εκτός από τα αντισώματα. Είναι ακόμη πολύ νωρίς για να μάθουμε πόσο προστατευτική θα είναι η απάντηση, αλλά ένα μέλος της ερευνητικής ομάδας είπε στο BBC News ότι τα αποτελέσματα ήταν «εξαιρετικά ελπιδοφόρα».
Υπάρχει όμως μια παγίδα. Σε πολλούς ασθενείς που νοσηλεύονται με πιο σοβαρά συμπτώματα, η απόκριση των κυττάρων Τ δεν λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο αλλά ουσιαστικά καταστροφικά, αφού τα μολυσμένα κύτταρα πολλαπλασιάζονται, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις εξαφανίζονται από το αίμα.
Μια θεωρία είναι ότι τα κύτταρα Τ ανακατευθύνονται ακριβώς εκεί όπου χρειάζονται περισσότερο, όπως οι πνεύμονες, αλλά και πως πεθαίνουν.
«Οι αυτοψίες ασθενών με Covid-19 αρχίζουν να αποκαλύπτουν αυτό που αποκαλούμε νέκρωση» λέει επιστήμονας L. Hayday στο BBC. Αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές στις περιοχές του σπλήνα και των λεμφαδένων όπου συνήθως ζουν τα Τ κύτταρα.
Δυστυχώς, η νέκρωση της σπλήνας είναι ένα χαρακτηριστικό της νόσου των Τ κυττάρων, στην οποία τα ίδια τα ανοσοκύτταρα προσβάλλονται. «Και οι ασθενείς με AIDS, έχουν τα ίδια προβλήματα», λέει ο Hayday. «Αλλά ο ιός HIV είναι ένας ιός που μολύνει άμεσα τα Τ κύτταρα, χτυπά την πόρτα και μπαίνει». Αντίθετα, προς το παρόν δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι ο ιός Covid-19 μπορεί να το κάνει αυτό.
Τα παραπλανητικά Τ κύτταρα μπορεί επίσης να ευθύνονται για το γιατί οι ηλικιωμένοι επηρεάζονται πολύ περισσότερο από το Covid-19.
Ο Hayday επισημαίνει ένα πείραμα που πραγματοποιήθηκε το 2011, το οποίο περιελάμβανε την έκθεση των ποντικών σε μια έκδοση του ιού που προκαλεί τον Sars. Προηγούμενη έρευνα είχε δείξει ότι ο ιός - ο οποίος είναι επίσης κορονοϊός και στενός συγγενής του Covid-19 - πυροδότησε την παραγωγή Τ κυττάρων, τα οποία ήταν υπεύθυνα για την εκκαθάριση της λοίμωξης.
Η μελέτη παρακολούθησης παρήγαγε παρόμοια αποτελέσματα, αλλά η ανατροπή ήταν ότι αυτή τη φορά τα ποντίκια αφέθηκαν να γερνούν. Καθώς το έκαναν, οι αποκρίσεις Τ κυττάρων τους έγιναν σημαντικά ασθενέστερες.
Τι σημαίνει αυτό για τη μακροχρόνια ανοσία;
Το γεγονός ότι οι κορονοϊοί μπορούν να οδηγήσουν στην παραγωγή «μόνιμων» κυττάρων Τ είναι αυτό που πρόσφατα ενέπνευσε τους επιστήμονες να ελέγξουν τα παλιά δείγματα αίματος που ελήφθησαν από άτομα μεταξύ του 2015 και του 2018, για να δουν αν θα περιέχουν οποιαδήποτε που να αναγνωρίζει τον Covid-19. Το γεγονός ότι αυτό πράγματι συνέβη οδήγησε σε υποδείξεις ότι το ανοσοποιητικό τους σύστημα έμαθε να το αναγνωρίζει αφού αντιμετώπιζε ιούς με παρόμοιες επιφανειακές πρωτεΐνες στο παρελθόν.
Δυστυχώς, κανείς δεν έχει επαληθεύσει ποτέ εάν οι άνθρωποι αναπτύσσουν Τ κύτταρα εναντίον οποιουδήποτε από τους κορονοϊούς που προκαλούν το κοινό κρυολόγημα.
Πηγή: BBC Future